تصور جهانی که در آن خبری از اوپک نباشد، بسیار دشوار است. نهادی که در برهه‌های مختلف تاریخ در نقش قهرمان یا ضد‌قهرمان ظاهر شده، بسیاری از بحران‌های نفتی را از بین برده و بسیاری از آنها را خلق کرده است. ایرینا اسلاو، نویسنده حوزه نفت و گاز وب‌سایت اویل‌پرایس در یادداشتی به‌تخیل درباره جهان بدون اوپک دست زده است. او معتقد است که در جهان بدون اوپک، نوسانات در قیمت نفت‌خام بسیار بیش از تصور ما خواهد بود و از سوی دیگر تولیدکنندگان به‌دنبال تولید حداکثری می‌روند و این امر امنیت انرژی جهان را به‌خطر می‌اندازد.
اسلاو همچنین با استناد به‌گزارش موسسه مطالعات انرژی آکسفورد نشان می‌دهد که نبود اوپک باعث می‌شود تا شوک‌های ژئوپلیتیکی، تاثیرات چشمگیرتری در بازار این کامودیتی سازنده جهان ما ایجاد کنند. اسلاو در یادداشت خود در اویل‌پرایس همچنین به‌مساله انضباط شدید سرمایه اشاره کرده و می‌گوید؛ در صورت نبود اوپک بازار نفت در اختیار صندوق‌های پوشش ریسک و سفته‌بازان قرار خواهد گرفت که خطرات بسیاری جدی برای اقتصاد جهان خواهد داشت.
جهان بدون اوپک چه شکلی است؟
چند سال پیش، با اوج‌گیری انقلاب شیل در ایالات‌متحده آمریکا و افزایش تولید نفت این کشور به۱۱ و سپس ۱۲ میلیون بشکه در روز، تصور بر این بود که اوپک در حال از دست دادن اهمیت خود است. پاندمی کرونا این استدلال را رد کرد و اکنون اوپک بیش از هر زمان دیگری دارای اهمیت است. البته که این سازمان نفتی پر از شکاف‌ها و اختلافات داخلی است و گمانه‌زنی‌های زیادی درباره جدایی برخی از اعضای آن وجود دارد. اما به‌راستی جهان بدون اوپک چگونه خواهد بود؟
البته پاسخ کوتاه به‌این سوال، این است که قطعا جهانی کاملا متفاوت خواهیم داشت. بدون سازمان نفتی برای کنترل قیمت‌ها، هر کشور دارای ذخایر نفتی آزاد خواهد بود که به‌دلخواه خود از منابع بهره‌برداری کند و از هر فرصتی برای افزایش سهم خود در بازار حداکثر استفاده را ببرد. این همان کاری است که برخی از اعضای اوپک همیشه بسیار دوست دارند انجام بدهند، اما به‌دلیل تعهداتشان به‌این سازمان نمی‌توانند.
در جهان بدون اوپک، بی‌تردید قیمت نفت بسیار ناپایدارتر از آنچه در حال‌حاضر است، خواهد بود. واقعیت این است که حتی اکنون نیز در دورانی به‌سر می‌بریم که عدم‌قطعیت‌ها در بازار نفت به‌حدی رسیده، که از زمان شروع استفاده از آن کم سابقه بوده است. این امر البته برای نسل جدید معامله‌گران روزانه که به‌دلیل تعداد زیادشان تاثیر بسزایی بر قیمت نفت دارند، بسیار سودمند خواهد بود.
آدام روزنکوایگ، از شرکت گوهرینگ‌اند روزنکوایگ به‌اویل‌پرایس درباره جهان بدون‌اوپک گفت: «اگر فردا اوپک منحل شود، بدون تردید بی‌ثباتی قیمت در کوتاه‌مدت بسیار شدید خواهد بود.» با این حال، روزنکوایگ معتقد است که نوسانات در بلندمدت احتمالا بسیار کمتر باشد.
تضمین‌کننده امنیت انرژی جهان
بدون اوپک امنیت عرضه جهانی نفت بسیار متزلزل‌تر از اکنون خواهد بود، هرچند ممکن است برخی استدلال کنند که در جهان در حال گذار انرژی، از دست دادن سریع ارتباط با نفت نباید نگران‌کننده باشد اما واقعیت اینجاست که نفت به‌سرعت ارتباط خود با جهان را از دست نمی‌دهد و در دهه‌های آتی کماکان همراه ما خواهد بود. روزنکوایگ همچنین می‌گوید؛ با این وجود اعضای اوپک آزادند تا آنجا که می‌توانند یا می‌خواهند نفت تولید کنند، اما شرکت‌های نفتی در آینده انگیزه کمتری برای سرمایه‌گذاری در تولید برای تامین عرضه خواهند داشت و این باعث افزایش ناامنی در بخش عرضه در دراز‌مدت می‌شود.
گزارش موسسه مطالعات انرژی آکسفورد در سال گذشته، نگاهی به‌وضعیت جهان در صورت نبود اوپک در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۸ انداخت. آنالیز داده‌ها نشان داد که تولید جهانی نفت در صورت نبود اوپک برای کنترل سطح عرضه، به‌شکل قابل‌ملاحظه‌ای افزایش می‌یافت. همچنین این گزارش عنوان می‌کند که شوک‌های بخش عرضه نفت که ناشی از رویدادهای ژئوپلیتیک بودند، در صورت نبود اوپک، تاثیر بسیار بیشتری بر قیمت جهانی نفت می‌گذاشت. موسسه مطالعات انرژی آکسفورد می‌گوید؛ در چنین جهانی همه تولیدکنندگان می‌خواهند با حداکثر ظرفیت خود، نفت را به‌بازار پمپاژ کنند و در چنین شرایطی ظرفیت اضافه‌ای برای پُر کردن شکاف‌های موجود در عرضه وجود نداشت. اگر اوپک وجود نداشت، پس از حمله پهپادی به‌میدان نفتی خریص در سال ۲۰۱۹ که روزانه ۷/ ۵ میلیون بشکه از تولید نفت عربستان را متوقف کرد، می‌توانست یک شوک بزرگ در عرضه ایجاد شود؛ یعنی قیمت‌ها در چنین شرایطی بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌شود، افزایش پیدا می‌کرد.
در آن زمان، برخی از تحلیلگران قیمت شاخص نفتی برنت را تا ۱۰۰ دلار در هر بشکه پیش‌بینی کردند، اما بسیاری نیز در همان زمان گفتند که هیچ دلیل برای چنین رشد شدیدی در قیمت نفت وجود ندارد زیرا برخی از اعضای اوپک‌پلاس به‌کمک ظرفیت مازاد خود می‌توانند تولید را افزایش دهند و بقیه آن نیز بر عهده صنعت شیل آمریکا خواهد بود. اما اگر تولیدکنندگان عضو اوپک‌پلاس، پیش‌تر تولید را به‌سطح ظرفیت خود رسانده بودند، مسوولیت تامین شکاف عرضه بر عهده شیل آمریکا قرار می‌گرفت و قطعا به‌پروسه‌ای زمان‌بر تبدیل می‌شد.
همان‌طور که موسسه آکسفورد در گزارش خود می‌گوید: «شواهد تاریخی نشان می‌دهد که ظرفیت مازاد تولید اوپک، بر روی حرکات قیمت نفت و مشخصا در چرخه‌های نزولی و صعودی تاثیر واقعی داشته است.»
این نهاد در گزارش خود مثال می‌زند که در جهان بدون ظرفیت مازاد اوپک، قیمت نفت در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ باید ۱۱۰ دلار در هر بشکه گران‌تر می‌شد؛ یعنی قیمت از ۶/ ۵۱ دلار در هر بشکه سال ۲۰۱۰ به۷/ ۱۶۱ دلار در سال ۲۰۱۲ می‌رسید، در حالی‌که در واقعیت به‌کمک اوپک قیمت نفت در سال ۲۰۱۲ به۷/ ۳۰ دلار در هر بشکه رسید.
اوپک و انضباط سرمایه در صنعت نفت
همچنین باید گفت که در جهان بدون‌اوپک، به‌احتمال زیاد شاهد صنعت نفتی با نظم و دیسیپلن‌های بیشتری خواهیم بود. یک تحلیل وال‌استریت‌ژورنال در سال ۲۰۱۶ (سال سقوط بهای نفت) نشان داد، هنگامی که اوپک تلاش برای کنترل قیمت را متوقف کرد و به‌دنبال سهم بازار رفت، قیمت‌ها در بازار سقوط کرد و سرمایه‌گذاری‌ها هم کاهش یافت. البته باید توجه داشت که این رخداد در تمام بحران‌های نفتی تکرار شده است اما بدون حضور اوپک، این جنبه از بحران که همان انضباط شدید سرمایه است، ممکن بود به‌یک هنجار تبدیل شود.
بنابراین افزایش بی‌ثباتی در قیمت، منجر به‌انضباط سرمایه‌ای شدید در هزینه‌کرد‌های صنعت نفت می‌شود و می‌تواند امنیت عرضه در آینده را به‌خطر بیندازد. در همین راستا نیز وال‌استریت‌ژورنال در آنالیز خود عنوان کرد که از ویژگی‌های دوران پسااوپک، افزایش مداخله و حضور صندوق‌های پوشش ریسک و سایر سفته‌بازان در بازارهای نفت خواهد بود. این امر می‌تواند به‌معنای نوسانات شدید و دائمی در قیمت نفت باشد و حتی به‌روند حرکت جهان به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و نوین آسیب جدی بزند. در چنین شرایطی، اقتصادهای وابسته به‌نفت‌خام هم دیگر انگیزه چندانی برای متنوع‌سازی منابع درآمدی بودجه خود نخواهند داشت. هرچند بسیاری از قدرت لایزال اوپک در بازار جهانی نفت طی دهه‌ها خشمگین بوده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد بدون وجود قدرت اوپک در جهان بسیار بدتری زندگی می‌کردیم.