نشست اخیر اوپک‌پلاس، چهارشنبه هفته گذشته برگزار شد و اعضای این ائتلاف که شامل کشورهای عضو اوپک و چند کشور دیگر تولیدکننده نفت، از جمله روسیه هستند، بدون جنجال‌هایی که در نشست قبلی شاهد بودیم، بر سر تداوم برنامه افزایش عرضه نفت، توافق کردند. در این نشست، برخلاف نشست قبل که اختلاف نظر بین امارات و عربستان، تصمیم‌گیری را به تاخیر انداخت، اعضا توانستند به دیدگاه‌های مشترک برسند. در آن زمان، نگرانی‌هایی درباره از میان رفتن اوپک پدید آمده بود، اما حالا این نگرانی کاهش یافته است. وجود اتفاق نظر بین اعضای ائتلاف، به ثبات بازار نفت کمک می‌کند.
اما یک نکته مهم این است که نتیجه نشست هفته قبل به همان اندازه اهمیت دارد که نشست‌های قبل از آن. ماه گذشته، جو بایدن در اقدامی که با برنامه او در حوزه کاهش مصرف نفت در تضاد بود، از اوپک خواست برای کاستن از قیمت نفت و تامین نیاز رو به رشد تقاضای جهانی، عرضه نفت را با سرعتی بالاتر از ۴۰۰ هزار بشکه در ماه بالا ببرد. طبق توافق قبلی، اوپک‌پلاس ماهانه ۴۰۰ هزار بشکه بر عرضه روزانه خود افزوده و قرار است، این برنامه ادامه پیدا کند. البته این ائتلاف هر ماه نشست برگزار می‌کند تا وضعیت بازار را بررسی کند و در صورت لزوم، تصمیم جدیدی بگیرد. رشد قیمت نفت که سبب افزایش قیمت سوخت و رشد نرخ تورم می‌شود، به عامل نگران‌کننده‌ای برای بایدن تبدیل شده؛ زیرا سال آینده انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در آمریکا برگزار خواهد شد و قیمت بالای سوخت، سبب نارضایتی رای‌دهندگان می‌شود؛ در نتیجه کاخ سفید فعلا برنامه کاستن از مصرف نفت را فراموش کرده است. درخواست بایدن از اوپک برای بالا بردن عرضه نفت، نشان‌دهنده کنترلی است که این سازمان بر بازار دارد و به نظر می‌رسد، بر تاثیرگذاری آن افزوده شده است. اعضای اوپک طی هفته‌های اخیر، درباره تقاضای بایدن به بحث پرداختند، اما تصمیمی برای عمل به آن خواسته اتخاذ نشد. نکته مهم دیگر، این است که اعضای اوپک‌پلاس به کاستن از عرضه اشاره کردند و این درحالی است که قیمت‌های کنونی از پیش، تهدیدی بر روند بهبود شرایط اقتصاد جهان، محسوب می‌شود. چند روز قبل، وزیر نفت کویت به رویترز گفت که ممکن است، این ائتلاف بار دیگر از عرضه بکاهد؛ زیرا شیوع سویه دلتا سرعت رشد مصرف را کم کرده است. او گفت: «رونق مصرف کم شده است. از زمانی که چهارمین موج کرونا در برخی کشورها شروع شده، شاهد اثرگذاری آن بر مصرف نفت هستیم. باید بسیار مراقب باشیم و برنامه افزایش عرضه را بار دیگر مورد بررسی قرار دهیم. ممکن است، افزایش ۴۰۰ هزار بشکه‌ای در هر ماه، متوقف شود.»
اکنون نسبت به ماه ژوئیه خیلی چیزها تغییر کرده است؛ یعنی عربستان و امارات بر اختلافات خود غلبه کرده‌اند، امارات توانسته حق بالا بردن عرضه نفت را کسب کند، عراق در حال بالا بردن تولید نفت طبق برنامه رشد ۴۰۰ هزار بشکه‌ای عرضه اوپک‌پلاس است و ایران در داخل درگیرتر از آن است که بخواهد با عربستان مجادله‌ای را شروع کند. به این ترتیب آرامش حکمفرماست. اما در بازار نفت یک روند در حال طی شدن است و آن، افزایش قیمت‌هاست. چند روز پیش، رویترز به نقل از یک منبع اوپک اعلام کرد، این سازمان پیش‌بینی می‌کند که کمبود کنونی عرضه در بازار طی ماه‌های آینده ادامه پیدا کند و در ماه مه سال آینده، این کسری از میان برود. طبق گزارشی که از سوی کمیته فنی مشترک اوپک‌پلاس منتشر شده، این کسری عرضه ۹۰۰ هزار بشکه در روز است و سال آینده این کسری به مازاد ۶/ ۱ میلیون بشکه‌ای تبدیل خواهد شد؛ زیرا بر عرضه اوپک‌پلاس پیوسته افزوده می‌شود. نکته مهم این است که قبلا پیش‌بینی شده بود، مازاد عرضه سال آینده ۵/ ۲میلیون بشکه خواهد بود. تحقق این پیش‌بینی می‌تواند، فشار قابل ملاحظه‌ای بر قیمت‌ها وارد کند. حالا به نظر می‌رسد، به‌رغم نگرانی‌هایی که درباره تاثیر همه‌گیری کرونا بر مصرف نفت وجود دارد، اوپک درباره افق کوتاه‌مدت مصرف این ماده خام خوشبین‌تر است.
بنا به گزارش اوپک، تقاضای جهانی برای نفت در سال جاری میلادی ۶ میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد و میزان افزایش سال آینده ۳/ ۳ میلیون بشکه خواهد بود. این کاهش رشد سبب خواهد شد بازار دچار مازاد عرضه شود. با توجه به پیش‌بینی به وجود آمدن مازاد عرضه، بسیار بعید است که اوپک‌پلاس به درخواست بایدن برای افزایش سریع‌تر عرضه پاسخ مثبت دهد؛ در نتیجه، اگر تغییری در شرایط بازار نفت رخ ندهد، قیمت بنزین در آمریکا کاهش قابل ملاحظه‌ای پیدا نخواهد کرد. پیتر وولکما، از کارشناسان موسسه بیکر می‌گوید: «افزایش قیمت‌ها حاصل از محدودیت عرضه نیست. رشد قیمت بنزین که سبب نگرانی دولت آمریکا شده، از افزایش تقاضا و نیز رشد نرخ تورم نشأت می‌گیرد. تولید ناخالص داخلی آمریکا تحت تاثیر برنامه‌های حمایتی دولت افزایش یافته؛ بنابراین نرخ تورم بالا می‌رود. به عبارت دیگر، آنچه اکنون در آمریکا در پمپ بنزین‌ها در جریان است، کاملا طبیعی است و اوپک‌پلاس در این زمینه نقشی ندارد.»
واقعیت این است که اوپک‌پلاس از پیش بر تولید و عرضه نفت خود افزوده است. این ائتلاف در ابتدای همه‌گیری برای کمک به رشد قیمت‌ها حدود ۱۰ میلیون بشکه از تولید روزانه خود کاست و چندین ماه این کاهش حفظ شد. در ماه‌های اخیر، تقریبا نیمی از آن کاهش از میان رفته؛ زیرا بر عرضه افزوده شده است. اگر برنامه یادشده، یعنی افزایش ۴۰۰ هزار بشکه‌ای عرضه تا ماه مه سال آینده ادامه یابد، تمامی کاهش اوایل سال قبل جبران خواهد شد. البته یک واقعیت مهم وجود دارد و آن، این است که عوامل موثر بر بازار نفت متعددند و از حالا نمی‌توان با دقت گفت که در ماه‌های آینده چه تحولاتی در بازار رخ خواهد داد و برنامه اوپک‌پلاس برای عرضه عملا چه خواهد بود.
در ماه‌های آینده، احتمال شیوع سویه‌های جدید ویروس کرونا در برخی کشورها، از جمله چین که دومین مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان است، وجود دارد. از سوی دیگر، اگر سرعت حرکت به سوی کاستن از مصرف سوخت‌های فسیلی بیشتر شود، شاهد افزایش سریع استفاده از خودروهای برقی در اقتصادهای مصرف‌کننده نفت خواهیم بود و این تحول، اثرات منفی بر بازار و قیمت‌ها خواهد داشت. البته بعید است طی چند ماه، استفاده از این خودروها به‌شدت افزایش یابد. عامل دیگری که قطعیتی درباره آن وجود ندارد، تنش‌های ژئوپلیتیک است و یک روند بلندمدت نیز وجود دارد و آن، کاهش نرخ رشد اقتصادهای بزرگ در فصول آینده است. بدون شک، در سال آینده میلادی نرخ‌های رشد به ارقام سال ۲۰۱۹ نزدیک خواهد بود. کاهش نرخ رشد اقتصادی از مصرف انواع مواد خام از جمله نفت می‌کاهد.
هیچ‌کس به‌خوبی اوپک‌پلاس نمی‌داند که وضعیت بازار نفت اخیرا تا چه حد پرابهام شده است و هیچ‌کس بیشتر از این ائتلاف مایل نیست از عدم قطعیت‌ها کاسته شود. اعضای اوپک‌پلاس در چند فصل اخیر تقریبا به‌طور کامل به برنامه کاهش عرضه و افزایش تدریجی آن پایبند بوده‌اند و این پایبندی نشان می‌دهد که آنها مایلند آینده، قابل پیش‌بینی باشد. اعضای اوپک‌پلاس به دلیل همین تمایل است که به‌رغم اختلافات درونی که بارها بر قیمت‌ها تاثیر گذاشته، در نهایت بر سر یک برنامه به توافق رسیده و به آن پایبند بوده‌اند. این پایبندی به قابل پیش‌بینی بودن آینده کمک فراوانی کرده است.
وحیده موسوی
ایرینا اسلاو