با توجه غفلت دولت یازدهم و دوازدهم در ایجاد زیرساخت اجرایی پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف و فرصت کم وزارت نفت جدید تا زمستان پیش‌رو، جواد اوجی 4 راهکار زودبازده و موثر برای مدیریت بحران سوخت در زمستان در دستور کار قرار داده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، با نزدیک شدن به فصول سرد سال یکی از چالش‌های جدی وزارت نفتِ دولت سیزدهم، تامین سوخت زمستانی کشور است. در سال گذشته تجربه شد که در صورت انفعال و عدم برنامه‌ریزی وزارت نفت در این حوزه چه چالش‌هایی گریبانگیر کشور خواهد شد.
زمستان سال گذشته همزمان با کاهش دما و افزایش مصرف گاز، دولت در تامین نیاز مردم به انرژی به مشکل خورد، در نتیجه شاهد پدیده‌هایی همچون قطعی گاز، قطعی برق، افزایش آلودگی هوا ناشی از سوزاندن سوخت مایع (مازوت و گازوئیل) در نیروگاه‌ها، توقف فعالیت صنایع عمده مثل پتروشیمی، فولاد و سیمان به دلیل اولویت داشتن رساندن انرژی به بخش خانگی و امثال آنها بودیم.
*اجرای طرح‌های بهینه‌سازی گرهی از بحران سوخت زمستانی امسال باز نمی‌کند
کارشناسان معتقدند حل چالش تراز منفی انرژی در کشور جز با اجرای طرح‌های ارتقای بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف ذیل ماده 12 قانون رفع موانع تولید ممکن نخواهد بود. ولی اجرای این طرح‌ها که در سال 93 تعریف شده‌اند نیازمند زیرساخت و سازوکار عملیاتی است که در سایه غفلت وزارت نفت در سال‌های گذشته این الزامات و بسترسازی‌ها انجام نشده است.
در نتیجه تا وزارت نفت دولت سیزدهم بخواهد این زیرساخت را ایجاد کرده و برای حل بحران گاز در کشور گامی اساسی بردارد و از این اقدام در جلوگیری از وقوع بحران گاز نتیجه بگیرد، بحران زمستان پیش‌رو به وقوع پیوسته و خسارات سنگینی را بر دوش مردم و دولت تحمیل می‌کند.
در این موقعیت ضروری است وزارت نفت ضمن برنامه‌ریزی برای اجرای طرح‌های ذیل ماده 12 قانون رفع موانع تولید به عنوان یک راهکار اصولی و بلندمدت، برخی راهکارهای کوتاه‌مدت، زودبازده و موثر برای تعدیل بحران گاز در زمستان را نیز در دستور کار قرار دهد.
*تضعیف ناوگان حمل سوخت، تامین سوخت مایع نیروگاه‌ها را دچار مشکل کرد
اما نکته اینجاست که وزارت نفت دولت سیزدهم درحالی آغاز به کار کرد که به دلیل برخی سوءمدیریت‌ها، دست وزیر نفت جدید حتی در اجرای برخی راهکارهای کوتاه‌مدت و موثر که در سال‌های گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت نیز بسته است. برای مثال یکی از راهکارهای متداول در زمستان سال گذشته تامین بخشی از نیاز نیروگاه‌ها با سوخت مایع (گازوئیل و مازوت) به جای گازطبیعی بود.
این راهکار به دلیل تضعیف ناوگان حمل فرآورده‌های نفتی در دولت دوازدهم و خروج 4 هزار نفتکش حمل سوخت از این ناوگان و همچنین عدم دوراندیشی مسئولین سابق وزارت نفت در تامین سوخت مایع نیروگاه‌ها و کاهش 30 درصدی میزان ذخیره سوخت مایع نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته عملا اثربخشی خود برای جلوگیری از بحران سوخت در زمستان را از دست داده است.
با توجه به اینکه بحران کمبود سوخت مایع مخازن نیروگاه‌ها در شمال شرق کشور شدیدتر است، در صورت عدم تأمین به‌موقع و کافی سوخت مایع نیروگاه‌ها، پیش‌بینی می‌شود بحران شدید قطع برق از این منطقه آغاز شده و پس از مدت کوتاهی سراسر کشور را در برخواهد گرفت. خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «تضعیف ناوگان حمل سوخت، میراث شوم زنگنه برای اوجی/ کار سخت وزیر نفت برای حل بحران سوخت زمستانی» به طور کامل در این باره توضیح داده است.
*برآورد تقریبی از کسری گاز مصرف‌کنندگان مختلف در زمستان امسال
پیش‌بینی می‌شود که در زمستان امسال حدود 200 میلیون متر مکعب در روز کسری گاز در کشور ایجاد شود که در سال‌های گذشته با توجه به اولویت داشتن تامین صددرصد نیاز بخش خانگی، این کسری با قطعی گاز صنایع عمده و جایگزینی سوخت مایع به جای گاز در نیروگاه‌ها و کاهش تعهدات صادرات گاز ایران به عراق و ترکیه مدیریت میشد.
در این راستا جواد اوجی وزیر نفت با اشاره به بحران گاز سال جاری می‌گوید: «امسال باتوجه به اینکه ما در زمینه تولید گاز طبیعی رقم اضافه‌ای نخواهیم داشت و مصرف در بخش‌های خانگی، صنایع و نیروگاهی نسبت به پارسال با افزایش ۱۰ درصدی روبه‌رو می‌شود، پیش‌بینی می‌کنیم در فصل سرد سال (دی و بهمن‌ماه) روزانه با ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری گاز روبه‌رو شویم». جدول 1 برآورد تقریبی از کسری گاز در بخش‌های مختلف در زمستان امسال را نشان می‌دهد:
جدول 1- کسری گاز بخش‌های مختلف در زمستان پیش‌رو
خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «بحران گاز چه هزینه‌هایی بر دوش دولت سیزدهم می‌گذارد؟/ کمبود گاز صنایع بزرگ در زمستان پیش‌رو» توضیح داده است که در صورت وقوع چنین کسری گاز وحشتناکی در زمستان چه خساراتی در حوزه‌های مختلف به کشور وارد خواهد شد.
*رمزگشایی از چهار تدبیر اوجی برای مقابله با بحران سوخت زمستانی
در حال حاضر تامین سوخت زمستانی به اصلی‌ترین اولویت جواد اوجی وزیر نفت تبدیل شده است، به طوری که دو بازدید اخیر وزیر نفت از مجتمع‌های پارس جنوبی در عسلویه و پالایشگاه تهران با هدف بررسی ظرفیت تولید گاز و فرآورده‌های نفتی این دو مجموعه برای نهایی‌سازی نقشه اوجی جهت مقابله با بحران سوخت زمستانی بوده است.
حال سوال اساسی این است که با توجه به موانع پیش‌روی وزارت نفت برای تامین سوخت زمستانی، چه راهکارهایی برای جلوگیری از وقوع بحران گاز یا تعدیل و کم‌اثر کردن آن وجود دارد؟ به طور کلی 4 راهکار زودبازده و موثر برای مدیریت بحران سوخت در زمستان وجود دارد که در حال حاضر توسط وزارت نفت دولت سیزدهم در حال پیگیری است. این راهکارها عبارت است از:
1- از سرگیری واردات گاز از کشور ترکمنستان: در این راستا جواد اوجی وزیر نفت با اشاره به ضرورت تقویت تعاملات انرژی ایران با ترکمنستان تاکید کرد: «یکی از بحث‌هایی که ما در وزارت نفت برای جلوگیری از بحران گاز دنبال می‌کنیم بحث دیپلماسی گازی با کشورهای همسایه از جمله ترکمنستان است، و قطعا این موضوع را هم در دستور کار خواهیم داشت». وی همچنین امروز به ترکمنستان رفته است تا مذاکرات نهایی را برای احیای تجارت گاز با ترکمن گاز انجام دهد.
با توجه ضرورت آغاز مذاکره با کشور ترکمنستان در اسرع وقت پیشنهاد می‌شود، جواد اوجی وزیر نفت به منظور از سرگیری واردات گاز از کشور ترکمنستان در فصول سرد سال جاری (با توجه به توانایی واردات گاز به میزان حدود 30 تا 40 میلیون متر مکعب در روز) یک نماینده ویژه را نیز تعیین کرده و از ظرفیت وزارت امور خارجه نیز برای تحقق این مهم استفاده کند.
واردات گاز از ترکمنستان با قیمت ارزان و در عوض صادرات تجهیزات و محصولات ایرانی به این کشور به روش تهاتر، اقدام هوشمندانه‌ای بود که در زمان وزارت نفت رستم قاسمی و با ابتکار جواد اوجی وزیر فعلی نفت و مدیرعامل وقت شرکت ملی گاز در دولت دهم انجام شد، اما با روی کار آمدن زنگنه و سیاست اشتباه وی در تعامل با ترکمنستان، نه تنها فرصت تعمیق این تعامل پرسود برای ایران از بین رفت، بلکه با ایجاد مناقشات غیرضرور بین دو کشور در نهایت ایران به پرداخت 2 میلیارد دلار جریمه محکوم شد.
خبرگزاری فارس در گذشته با انتشار گزارشی با عنوان «چرا ایران هاب گازی منطقه نشد؟/ چه بلایی سر قراردادهای گازی با پاکستان، کویت، ترکمنستان و ترکیه آمد» به جزئیات تعامل گازی ایران و ترکمنستان پرداخته است.
2- اصلاح منطقی کرایه حمل ناوگان حمل‌ونقل: با توجه به خروج 4 هزار نفتکش حمل سوخت از ناوگان حمل فرآورده‌های نفتی، ضروری است وزارت نفت موضوع اصلاح منطقی کرایه حمل این ناوگان را در جلسات هیئت دولت پیگیری کرده و پس از تصویب شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی حداقل از ابتدای مهرماه آن را اجرایی کند. البته مصوبه افزایش 30 درصدی کرایه این ناوگان صادر شده است اما به نظر می‌رسد تاثیر قابل توجهی در بازگشت نفتکش‌ها نداشته باشد.
جواد اوجی وزیر نفت با اشاره به برنامه وزارت نفت برای بازگرداندن 4 هزار نفتکش حمل سوخت به ناوگان حمل فرآورده‌های نفتی می‌گوید: «در بازه زمانی مورد بررسی در سال ۹۹ مقدار ذخیره سوخت مخازن نیروگاهی ۲.۲ میلیارد لیتر بوده، اما متأسفانه امروز این رقم به ۱.۷ میلیارد لیتر رسیده، به همین دلیل تدابیری اندیشیده شده است تا هرچه زودتر حدود ۴ هزار دستگاه تانکر سوخت‌رسان که از ناوگان خارج شده بودند، بازگردند».
وی ادامه داد: «هیئت دولت هم در این باره مصوبه‌ای داشت تا بتوانیم مشوق‌هایی برای افزایش کرایه همین تانکرهای سوخت‌رسان در نظر بگیریم، به‌گونه‌ای که کرایه آنها حدود ۳۰ درصد افزایش یابد، تا امکان افزایش شمار تانکرهای سوخت‌رسان برای تأمین سوخت نیروگاه فراهم شود و به این شکل بتوانیم روزانه ۳۵ میلیون لیتر به مقدار سوخت‌رسانی اضافه کنیم».
همچنین بهره‌گیری از ظرفیت حمل‌ونقل ریلی برای ارسال سوخت مایع به نیروگاه‌ها نیز یکی از ظرفیت‌هایی است که می‌تواند با پیگیری وزیر نفت اجرایی شود. طبق برآوردها تأمین روزانه 10 میلیون لیتر سوخت مایع برای نیروگاه‌ها از طریق حمل‌ونقل ریلی ممکن است.
3- صدور مجوز مصرف مازوت در همه نیروگاه‌های بخاری کشور: اجرای این راهکار به دلیل محدودیت‌های زیست‌محیطی نیاز به مجوزهای لازم از سوی دولت یا قوه قضائیه دارند. در زمستان سال گذشته نیز بخشی از دلایل خاموشی‌ها مربوط به عدم صدور مجوز استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها بود. یعنی در مخازن ذخیره‌سازی نیروگاه‌ها مازوت موجود بود ولی این واحدها اجازه استفاده از آن را نداشتند.
خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «رمزگشایی از جعبه سیاه خاموشی‌های زمستانی/ متهم ردیف اول قطع برق کیست؟» توضیح داده است که چگونه عدم هماهنگی مسئولین دولت دوازدهم در صدور این مجوز باعث تشدید بحران قطعی برق در شهرهای مختلف شده بود.
البته استفاده از مازوت به عنوان سوخت نیروگاه‌ها قطعا آلودگی زیست‌محیطی را در فصول سرد سال افزایش خواهد داد. در نتیجه ضروری وزرای نفت و نیرو به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند تا استفاده از مازوت در مناطقی انجام شود که میزان آلودگی هوا به خودی خود خارج از استاندارد نیست.
4- استفاده از میعانات گازی در نیروگاه‌ها: با توجه به اعمال تحریم‌های نفتی و کوچک بودن بازار جهانی میعانات گازی، عملا امکان صادرات این محصول توسط ایران وجود ندارد. از طرفی با توجه به اینکه میعانات گازی همراه با گاز از میادین گازی خارج می‌شوند، امکان بستن در چاه‌ها برای جلوگیری از تولید این محصول نیز وجود ندارد، زیرا در این صورت گاز هم تولید نخواهد شد. در نتیجه در حال حاضر میعانات گازی ایران بر روی نفتکش‌هایی روی سطح آب‌های خلیج فارس سرگردان باقی مانده‌اند.
در این بین استفاده از میعانات گازی در نیروگاه‌ها یکی از راهکارهایی است که زمینه متنوع‌سازی سبد سوخت استفاده شده در نیروگاه را توسعه بخشیده و می‌تواند تا 2000 مگاوات از ناترازی ناشی از کمبود سوخت را مرتفع سازد. در این حوزه محدودیت‌های حمل میعانات گازی تا نیروگاه نیز وجود ندارد، زیرا واحد مرکاپتان‌زدایی میعانات گازی در عسلویه دقیقا در نزدیکی نیروگاه تاسیس شده است.
صابر آزاد کارشناس انرژی با تاکید بر ضرورت استفاده از میعانات گازی در نیروگاه‌ها می‌گوید: «سابقه استفاده پایلوت میعانات در نیروگاه وجود دارد و خوشبختانه فناوری استفاده از این سوخت در نیروگاه‌های گازی بومی‌سازی شده است. ساخت مخازن ذخیره سازی 6 تا 18 ماه زمان میبرد و عملا احداث این مخازن در بازه زمانی تا فصل سرما غیرممکن است اما استفاده از دیلی تانک می‌تواند مشکل ذخیره سوخت را حل کند».
بنابر اخبار واصله درخواست مالک شریعتی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی برای تکمیل پروژه مرکاپتان زدایی و استفاده از میعانات گازی در نیروگاه‌ها برای جلوگیری از قطعی برق در زمستان با واکنش مثبت این وزارتخانه مواجه شد و این موضوع در دستور کار وزارت نفت قرار گرفته است.
به نظر می‌رسد که اجرای موفقیت‌آمیز هر چهار راهکار اشاره شده نیز نتواند به طور کامل از وقوع بحران قطعی گاز و برق در زمستان سال جاری جلوگیری کند اما قطعا به مثابه ضربه‌گیر، فشارِ اصلیِ بحران گاز در کشور را خنثی خواهد کرد. در این بین وزارت نفت دولت سیزدهم برای عبور موفقیت‌آمیز از این چالش به ارث رسیده، قطعا نیازمند همراهی مردم در مصرف بهینه گاز در فصل زمستان خواهد بود. امیدواریم با تدابیر وزارت نفت و همراهی مردم بحران گاز در سال جاری به بهترین شکل ممکن مدیریت شود.