سعیده شفیعی، انصاف نیوز: «سیدمحمد بحرینیان» مدیرعامل شرکت تولیدی و صنعتی تکلان‌توس، از معدود صنعتگران کشور است که دستی بر پژوهشگری توسعه اقتصادی هم دارد. او که تجربه عضویت در اتاق بازرگانی مشهد را دارد با نگاهی تاریخی به بررسی مشکلات توسعه ایران می‌پردازد. روز شنبه ۲۰ شهریور ماه، انصاف نیوز در گفت‌وگویی زنده با او در اینستاگرام به موضوع موانع توسعه صنعتی در ایران پرداخت که در ادامه می‌آید.
فیلم کامل گفت‌وگوی انصاف نیوز با سیدمحمد بحرینیان:
انصاف نیوز: چرا علی رغم وجود برنامه‌های مختلف همچنان اقتصاد ایران از نظر توسعه صنعتی پیشرفتی نداشته است؟
بحرینیان: باید به یک سابقه تاریخی از زمان صفویه به اقتصاد ایران نگاه کرد. با توجه به مواردی که در سفرنامه‌های غربی‌ها نوشته شده است؛ مانند سفرنامه تاورنیه یا شاردن. مشخص است که ما از آن زمان از دنیا عقب افتاده بودیم و فقط به دنبال وارد کردن کالاهای مدرن بودیم. در واقع ما با مدرنیته از طریق مصرف آشنا شدیم نه از طریق تولید کالای صنعتی و این روند ادامه پیدا کرده است تا امروز. به بیان «احمد سیف» از زمان قاجاریه ریشه تولید در این کشور زده شده و از نظر من طی چهار دهه گذشته، اقتصاد ضدتولید صنعتی عمل کرده است.
به استناد آمار رسمی وزارت صمت، حدود ۹۰ درصد از صنایع ما کارایی اقتصادی و قدرت رقابتی دارند و در رده صنایع با تکنولوژی پایین محسوب می‌شوند و درواقع به درد توسعه صنعتی نمی‌خورند. به عنوان مثال ما در ایران حدود ۹۰ شرکت تولید سیمان داریم که نه کیفیت مناسبی دارند و نه با قیمت مناسبی عرضه می‌شوند. در صنعت فولاد هم همین موضوع مصداق دارد. برآورد می‌شود حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد برق کشور توسط صنعت فولاد مصرف می‌شود.
از طرف دیگر، بسیاری از مجوزهایی که برای واحدهای صنعتی ارائه می‌شود محملی برای واردات است. به عنوان مثال ۲۵ مجوز برای تولید موبایل در کشور صادر شده است اما آیا ما واقعاً موبایل تولید می‌کنیم؟ این در حالی است که پس از ۹۰ سال کشور به واردات نخ محتاج است!
برخی تولیدکنندگان معتقدند بخش زیادی از مشکلات آنها به دلیل تشدید تحریم‌ها بوده است. آیا شما با این گزاره موافقید؟
به نظر من تحریم‌ها، کرونا و بلایای طبیعی، به‌تنهایی تمام ناکارآمدی یکصد و پنجاه سال گذشته اقتصاد ایران و ناتوانی در سازماندهی مسئولین را نشان داد. آن چیزی که در عمل نشان داده می‌شود چیزی به جز خودنمایی، ریاکاری و خودبزرگ‌بینی نیست. به نظر من بخش زیادی از این حرف‌ها بهانه است و آمار بانک مرکزی هم این را نشان می‌دهد.
یک کار تاریخی پس از دوران دکتر مصدق توسط بانک مرکزی انجام شد. برای دومین بار از زمان دکتر مصدق از سال ۹۷، لیست دریافت‌کنندگان ارز دولتی در وب‌سایت بانک مرکزی منتشر شد اما سوال‌هایی هم در این زمینه وجود داشت. چرا ارقام سال‌های ۹۴ تا ۹۶ در دسترس قرار نگرفت؟ از ۱۷ اردیبهشت هم این ارقام به‌روز نشده است؛ مانند بسیاری از ارقام دیگر که محرمانه تلقی می‌شود. مثلا گمرک هم سه سال است آمار صادرات و واردات را منتشر نمی‌کند. بر اساس گزارش بانک مرکزی، بسیاری از بخش‌های صنعتی، ارز را می‌بلعند و البته صنعتگران توانمندی نیز در کشور وجود دارند که ضمن وطن‌دوستی خود، حافظ منافع ملی کشور هستند.
برخی کارشناسان معتقدند اتخاذ و اجرای نادرست سیاست جایگزینی واردات یکی از عوامل عقب‌ماندگی صنعتی ایران است. نظر شما در این خصوص چیست؟
از نظر من اصلا ما در ایران سیاست جایگزینی واردات را در هیچ دوره‌ای اجرا نکرده‌ایم. ما فقط و فقط ترجمه خارجی را انجام دادیم بدون آن که به این فهیم برسیم که فرآیند طی شده و وابستگی به تاریخ ممکن است این فرمول‌ها را بی‌اثر کند را نداریم. به عنوان مثال رابطه مقداری پول و نقدینگی ممکن است در برخی کشورها و از جمله کشور ما عامل تورم باشد اما تنها و مهم‌ترین عامل نیست.
انصاف نیوز: چه صنایعی در شرایط کنونی اقتصاد ایران قابلیت توسعه را دارند؟
بحرینیان: آن چه کشور را در باتلاق مشکلات اقتصادی فرو برده، سیاستگذاری غلط، اتلاف منابع و صنایع کوتوله است. مواردی مانند واگذاری ماشین‌سازی تبریز به خوبی ناکارآمدی سیستم را نشان می‌دهد و این که این عدم کارآمدی در تمامی حوزه‌ها دیده می‌شود. از نظر من، سه صنعت ماشین‌سازی صنعتی، خودروسازی و صنایع الکترونیک و ارتباطی می‌توانند اما این که چه نوعی از این صنایع باید به کار گرفته شود باید توسط جمعی از نخبگان مورد بررسی قرار گیرد. البته اقتصاددانان به تنهایی نمی‌توانند در این حوزه تصمیم بگیرند. جمع نخبگان علاوه بر اقتصاددانان باید شامل جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، اساتید دانشگاه‌های صنعتی و کارشناسان مستقل باشد.
به عنوان صنعتگر و پژوهشگر توسعه، چه پیشنهادی برای دولت سیزدهم در حوزه بهبود سیاستگذاری صنعتی در کشور دارید؟
در حکمت ۸۶ نهج‌البلاغه، مولا امیرالمومنین می‌فرمایند آن کس که نمی‌دانم را به کار نمی‌برد به هلاکت دچار می‌شود. کره، ژاپن، سنگاپور و چین از جمله کشورهایی بودند که به این گفته عمل کردند. ما در وهله اول باید بدانیم که نمی‌دانیم.
من در نامه‌ای به رییس دولت سیزدهم نوشتم که وزرای اقتصادی را در جمع نخبگان مستقل مطرح کنند تا بتوانند از ذخیره دانایی این افراد استفاده کنند و با استفاده از آنها سیاست‌های مناسبی اتخاذ کنند. از طرف دیگر قوانینی که توسط قوه مقننه وضع می‌شود هم ضدتولید و عوام‌گرایانه است. به نظر من ذخیره دانایی برای مقابله با این مشکلات وجود دارد و اگر سیاست‌های مناسب اتخاذ شود می‌توانیم طی ۱۵ سال گذشته جزو ۱۵ اقتصاد برتر جهان باشیم. صائب تبریزی بیت جالبی دارد:
روزی بی خونِ دل کم جو که در بحر وجود / بی کشاکش طعمه‌ای گر هست، در قلاب هست