عراق در بیم و هراس

انتخابات پارلمانی عراق روز یکشنبه 18 مهرماه آغاز شد. برآوردهای اولیه حاکی از مشارکت پایین مردم در انتخابات و حمایت کمرنگ از نظام دموکراتیک در این کشور است. الجزیره در گزارش یک اکتبر نوشت، حدود 41درصد از واجدان شرایط روز یکشنبه آرای خود را به صندوق‌ها ریختند. گزارش رسانه‌هایی مانند الجزیره، نیویورک تایمز، گاردین این است که از سال 2003 یعنی زمان سقوط صدام به این سو و طی پنج انتخابات پارلمانی که از آن زمان به بعد برگزار شده است، انتخابات روز یکشنبه یکی از کم‌رونق‌ترین انتخابات با مشارکتی پایین بوده است. در انتخابات قبل که در سال 2018 برگزار شد هم رقم مشارکت پایین بود. در آن زمان اعلام شده بود که 5/ 44درصد از واجدان شرایط آرای خود را به صندوق‌ها ریخته‌اند. اگرچه میزان مشارکت در انتخابات یکشنبه 18 مهر 41درصد اعلام شد، اما برخی ناظران عراقی بر این باورند که رقم واقعی مشارکت حدود 36درصد بوده است.

الجزیره بر این باور است که جنبش شیعه صدر حائز اکثریت آرا شده است. الجزیره از عبارت «جارو کردن آرا» استفاده کرده است.شفق‌نیوز هم از پیروزی بلوک صدر خبر داد و تخمین زد که 75 کرسی به‌دست می‌آورد. ریاض‌المسعودی، رهبر این بلوک با تایید این خبر به شفق‌نیوز گفت که کسب 75 کرسی برای صدری‌ها قطعی شده است. او افزود اگر هم چهره‌های سیاسی که خارج از فهرست انتخاباتی شرکت کرده‌اند، منظور شود، کرسی‌های این بلوک به عدد 90 خواهد رسید. بلوک صدر در مجموع 100 نامزد معرفی کرده بود .بلوک صدری‌ها در انتخابات 2018، در کل 54 کرسی به‌دست آورده بود.

اما الجزیره در ادامه  گزارش خود معتقد است که مقتدی صدر، رهبر گروه صدر (که مخالف مداخله خارجی است و دیگر گروه‌های شیعه رقیبش محسوب می‌شوند) به‌عنوان بزرگ‌ترین جناح پیروز پارلمانی قد علم خواهد کرد. با پایان یافتن انتخابات پارلمانی در عراق نیز مقتدی صدر با انتشار پیامی خواستار انجام دو رکعت نماز شکر بابت این پیروزی مهم شد. (روزنامه دنیای‌اقتصاد در گزارش «کلید دولت آینده در دست مقتدی صدر» مورخ شنبه 17 مهر به این مساله پرداخته بود). با این حال، الجزیره به نقل از «مقام‌های عراقی، دیپلمات‌های خارجی و تحلیلگران» نوشت که این نتیجه تغییر چشم‌گیری در توازن قوا در عراق یا در خاورمیانه به وجود نخواهد آورد. اما برای عراقی‌ها نتیجه این انتخابات می‌تواند به معنای افزایش قدرت مانور صدر در دولت شود. به دنبال 11 ساعت رای‌گیری، در نهایت مراکز اخذ آرا ساعت 6 عصر یکشنبه به وقت محلی تعطیل شدند و اولین نتایج شمارش حوالی ساعت 3 روز دوشنبه 18 مهر منتشر شد. منابع مستقل که انتخابات را رصد می‌کردند، گفتند که انتظار می‌رود نتایج 48 ساعت بعد اعلام شود. اما مذاکرات برای انتخاب نخست‌وزیر ممکن است چند هفته یا چند ماه به طول انجامد. پس از پایان روز رای‌گیری نیز مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق از دستگیری مسوول مالی و معاون ابوبکرالبغدادی در یکی از دشوارترین عملیات امنیتی در خارج از مرزهای عراق خبر داد. الکاظمی روز یکشنبه پس از انداختن رای خود در صندوق رای اعلام کرد که اعلام «یک دستاورد مهم امنیتی» را به روز دوشنبه موکول کرده تا بر روند انتخابات تاثیر منفی نگذارد. آن دستاورد همانا دستگیری «سامی جاسم محمد جعاطه الجبوری»، ملقب به «ابو آسیا» و «ابو عبدالقادر الزبیدی» مسوول مالی و معاون ابوبکر البغدادی بود.

«مازن الاشاکر» سیاستمدار مستقل عراق و مشاور اقتصادی سابق دولت اعلام کرد که این آمار پایین مشارکت بر مشروعیت دولت منتخب تاثیرگذار خواهد بود؛ همان‌طور که در سال 2018 چنین بود. او به الجزیره گفت: «ما باید نتایج را محترم شماریم؛ اما دوباره به خستگی برخاسته از انگشت بنفش بازگشته‌ایم. مردم 18 سال است به پای صندوق‌ها می‌روند؛ اما هیچ نتیجه مثبتی نمی‌بینند و خسته شده‌اند.» انتخابات اخیر چند ماه زودتر برگزار شد و دلیل آن هم قانون مصوب ۳۱ مارس ۲۰۲۰ بود که مجلس عراق با بازنشر آن انحلال خود را برای برگزاری انتخابات پیش از موعد اعلام کرد. مجلس در هفت اکتبر خود به خود منحل شد. در بغداد «عبدالامیر حسن السعدی» معلم دبیرستانی می‌گوید که انتخابات را تحریم کرده است. او می‌گوید: «در تظاهرات بغداد من پسر 17ساله‌ام را به خاطر شلیک پلیس از دست دادم.» او می‌گوید: «من به قاتلان و سیاستمداران فاسد رای نخواهم داد؛ زیرا زخمی که درونم وجود دارد و دردی که مادرش به دلیل از دست دادن فرزند تحمل می‌کند، بسیار دردآور است.»

در سلیمانیه عراق «سیروان حما فرج» ناظر کرد از اتحادیه اسلامی کردستان به الجزیره می‌گوید: «75درصد از مردم انتخابات را تحریم کردند؛ زیرا امید خود به فرآیند انتخابات را از دست داده‌اند.» هنرمند دیگری به نام «بارزان وهاب» هم می‌گوید مردم از انتخابات احساس سرخوردگی می‌کنند؛ اما در عین حال خاطرنشان کرد که طبقه سیاسی این انتخابات را زودهنگام برگزار کرد و دلیل آن هم تظاهرات خونین اکتبر 2019 بود. وهاب به الجزیره می‌گوید: «با وجود مشارکت پایین بر این باورم که این انتخابات در نهایت نقشه سیاسی عراق را تغییر خواهد داد؛ زیرا انتخابات اولیه نتیجه تظاهرات اکتبر است.» از سوی دیگر «ویولا فون کرامون» ناظر اصلی انتخابات عراق از اتحادیه اروپا گفت که این مشارکت پایین مهم است. او گفت: «این یک نشانه سیاسی روشن است. مردم تا زمانی امیدوار هستند که سیاستمداران صدای آنها را بشنوند.» در واشنگتن هم «عباس کاظم» مدیر مسائل عراق در شورای آتلانتیک می‌گوید که با وجود مشارکت پایین «هیچ اما و اگری درباره مشروعیت انتخابات وجود ندارد.» او بر این باور است که «تا زمانی که افراد واجد صلاحیت وجود داشته باشند و از رای دادن منع نشده باشند، رای مشروع است؛ چون مردم هرچند با تعدادی اندک به پای صندوق‌ها رفته‌اند. این چیزی است که رخ داده است.»

الجزیره در بخش دیگری از گزارش خود نوشت: حدود 167 حزب و بیش از 3200 نامزد برای کسب کرسی در پارلمان 329 نفره رقابت می‌کردند. الکاظمی اگرچه خود به‌عنوان نامزد در انتخابات حضور نداشت، اما به‌عنوان یک شهروند رای خود را به صندوق انداخت، اما محتمل است که مذاکرات به سویی برود که او برای دور دوم هم انتخاب شود. او هم‌اکنون حمایت هیچ حزبی را به دنبال ندارد. «لوئیسا لاولاک» و «مصطفی سلیم» هم در گزارش یکشنبه 18 مهرماه واشنگتن‌پست نوشتند که روز یکشنبه پایین‌ترین میزان مشارکت مردم در انتخابات عراق ثبت شد. این مشارکت کمرنگ نشان‌دهنده عمق بدبینی عمومی از نظام سیاسی و آینده‌ای است که معلوم نیست چه کسی تغییر به ارمغان خواهد آورد. این گزارشگران [البته بر خلاف الجزیره] معتقدند که انتخابات یکشنبه ششمین انتخابات سراسری در عراق از سال 2003 بود. آنها بر این باورند که انتخابات روز یکشنبه رفراندومی درباره نظام سیاسی بود. ‌با وجود کارزار چندماهه و میلیون‌ها دلار کمک دولت‌های خارجی به‌ویژه آمریکا برای افزایش و تقویت اعتماد در فرایند رای‌دهی، کمیسیون انتخابات عراق اعلام کرد که نرخ پایین مشارکت تا ظهر یکشنبه حدود 20درصد بود و این رقم به تدریج تا عصر اندکی افزایش یافت.

پس از آنکه تظاهرات مردمی در سال 2019 موجب شد عادل عبدالمهدی استعفا کند، اندکی بعد الکاظمی به‌عنوان نخست وزیر اداره کشور را در دست گرفت. به نوشته «لاولاک- سلیم» رای‌دهندگان روز یکشنبه از خیابان‌هایی برای رای دادن عبور می‌کردند که یادآور حمله نیروهای امنیتی با گلوله‌های واقعی به معترضان بود؛ معترضانی که طی تظاهرات چندماهه 600 نفرشان کشته شد. امامان جماعت از یکسو و سیاستمداران دیگر از سوی دیگر سخت در تلاش بودند تا مردم را به مشارکت در انتخابات ترغیب کنند. امامان در مساجد و سیاستمداران در فضای مجازی همواره دست به دامان مردم بودند. با این حال، واشنگتن‌پست در بخش دیگری از گزارش خود نوشت که برخی احزاب سیاسی پیش از انتخابات یا به دنبال خرید آرای مردم بودند و به آنها پول نقدی می‌دادند تا توجه آنها را به خود جلب کنند. به نوشته گزارشگران واشنگتن‌پست، تا ظهر یکشنبه 77 نفر به‌دلیل تخلفات انتخاباتی دستگیر شدند.

در هر حال، جلیل عدنان، رئیس کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق در کنفرانس خبری گفت: کمیسیون انتخابات آماده اعلام نتایج انتخابات است و از نیروهای امنیتی کمال تشکر را دارد. عدنان تاکید کرد: «نتایج...در استان‌های اربیل، نجف، دهوک، واسط، میسان، المثنی، القادسیه، دیالی، کربلا و صلاح الدین مشخص شده است.» عدنان افزود: «امکان ورود به سایت الکترونیکی کمیسیون انتخابات برای اطلاع از نتایج اولیه استان‌های مذکور وجود دارد.» اما این تخلفات زیاد نیست. در هنگام انتخابات نیروهای امنیتی در آماده‌باش کامل بودند. جنگنده‌ها در آسمان مانور می‌دادند. داعش هم دست به حملات دوره‌ای زده بود. جدیدترین حمله در هفته گذشته، یک خودروی بمب‌گذاری در رمادی بود. به نوشته واشنگتن‌پست، عراق کشوری در بحران است. خدمات عمومی تعریف چندانی ندارد. پلیس می‌گوید جسد نوجوانی را در دیوانیه یافته که نامش «حیدر محمدعلی الزمیلی» بود. او کارتون‌هایی از پیروان صدر منتشر می‌کرد که آنها را به گوسفند تشبیه کرده بود. این مساله نشان می‌دهد با پیشتازی جریان صدر، احتمال دارد عراق وارد دوره‌ای از ناآرامی داخلی شود. منتقدان می‌گویند: «چگونه در این شرایط می‌توانیم رای بدهیم؟ اگر رای بدهیم این نوعی چراغ سبز به دولت است که «آقای دولت بفرما! ما نظام تو را قبول داریم» این خیانت به تمام چیزهایی است که برای آن جنگیده‌ایم.»

«سعید جیاد» محقق عراقی در بنیاد قرن مستقر در آمریکا می‌گوید: «بازیگران قدرتمند، قدرتمند باقی می‌مانند... هیچ چیز با وجود انتخابات عوض نشده است.» به نوشته گزارشگران واشنگتن‌پست، منطقه صدر در عراق مملو از جمعیتی بود که به دنبال جشن و پایکوبی بودند. محبوبیت مقتدی پایگاهی خانوادگی دارد. پدرش مرجع شیعیان بود و خودش رهبری «ارتش مهدی» را در دست دارد و همواره با نیروهای آمریکایی سر ناسازگاری داشت.

«الکس مکدونالد»، «سواده الصلحی» و «تام وستکات» در گزارش 10 اکتبر برای «میدل‌ایست‌آی» نوشتند با بسته شدن مراکز رای‌گیری دولت باید خود را پس از اعلام نتایج آماده خشونت‌های داخلی کند. مقام‌های دولتی می‌گویند در‌صورتی‌که اعلام نتایج اولیه موجب درگیری‌هایی شود، دولت آماده وضع مقررات منع رفت و آمد است. یک مقام ارشد دولتی گفت: «نتایج اولیه را می‌توان نیم‌ساعت پس از بسته شدن مراکز رای‌گیری اعلام کرد؛ اما در عمل این غیرممکن است.» او افزود: حداقل 24 ساعت و حداکثر 48 ساعت بعد، دولت عراق ملزم به اعلام نتایج است. این اولین انتخاباتی بود که در دوران الکاظمی بر اساس قانون جدید برگزار می‌شد تا اندکی از خشم معترضان کاسته شود. بر اساس این قانون مردم در استان‌ها دیگر به لیست‌های ائتلاف‌ها رای نمی‌دادند، بلکه هر استان به حوزه‌های انتخاباتی خاص تقسیم شده بود و مردم در یک استان فقط قادر بودند به اسامی معرفی‌شده در همان حوزه رای دهند. مردم در سال 2019 خواستار اصلاحات و سرنگونی کل طبقه سیاسی بودند. در این انتخابات، 83 حوزه انتخاباتی در 18 استان وجود داشت. ماده قانونی دیگری که تغییر کرده بود این بود که 25 درصد از کل کرسی‌ها برای نامزدهای زن در نظر گرفته شده بود. در این انتخابات، هفت زن، سه نامزد حزبی و 4 نامزد مستقل برای یک کرسی زنان در کرکوک رقابت می‌کردند.

«سوزان جدو» یکی از 4 زنی که برای جبهه ترکمن‌های متحد عراق در کرکوک رقابت می‌کرد، گفت در مجموع 900 زن در انتخابات پارلمانی حضور داشتند. بر اساس برخی آمارها، دهوک بیشترین (54درصد) و بغداد کمترین (31درصد) مشارکت را در انتخابات داشته‌اند. «جین عراف» هم در گزارش 10 اکتبر برای نیویورک‌تایمز نوشت، نظام سیاسی کژکارکرد و ناکارآمد با وعده‌هایی که محقق نشد، باعث شد میزان مشارکت پایین بیاید. او این را نتیجه دو دهه محرومیت می‌داند. او می‌گوید جناح‌های سیاسی سنتی که بخش زیادی از آنها به گروه‌های شبه‌نظامی وصل بودند، قدرت زیادی یافته‌اند. این گزارشگر می‌افزاید: اگرچه در شهرک صدر مردم از پیروزی «مراد»شان خوشحال هستند، اما در آنجا نیز صداهای مخالف و ناراضی شنیده می‌شود.