ترک اعتیاد نفتی راه نجات زمین

یافته‌های یک تحقیق علمی کالج دانشگاهی لندن (UCL) نشان می‌دهد بحران اقلیمی در صورتی پایان می‌یابد که اکثر منابع سوخت‌های فسیلی متعلق به کشورها و شرکت‌ها در دل زمین باقی بمانند. براساس این تحقیق، شانس ۵۰‌درصدی برای حفظ دمای کره‌زمین زیر ۵/ ۱‌درجه سلسیوس - درجه گرمایی که رسیدن به سطوحی بیش از آن بدترین بحران‌های زیست‌محیطی را به دنبال دارد - در صورتی وجود دارد که ۹۰‌درصد از مخازن زغال‌سنگ و ۶۰‌درصد از مخازن نفت و گاز هرگز از زمین استخراج نشوند.به گزارش روزنامه گاردین، این مطالعه علمی اولین تحقیق از این نوع است و گسست بزرگی میان اهداف توافقنامه اقلیمی پاریس و طرح های گسترش و توسعه صنعت سوخت‌های فسیلی را نمایان می کند؛ به‌طوری که محققان این شرایط را کاملا ناامیدکننده توصیف کرده اند. آنها برای مقابله با چنین وضعیتی کشورهای تولیدکننده سوخت‌های فسیلی را به تنوع بخش در اقتصاد دعوت می‌کنند و می‌گویند که قطع یارانه‌های دولتی برای سوخت‌های فسیلی، اخذ مالیات بیشتر و حتی ایجاد ممنوعیت‌های اکتشافی در جهان، می‌تواند به گذار از سوخت‌های فسیلی و نجات سیاره زمین کمک کند.

 هشدار اقلیمی به جهان

به گفته محققان، این مطالعه نشان می‌دهد که بسیاری از پروژه‌های عملیاتی و برنامه‌ریزی شده سوخت‌های فسیلی غیرقابل اجرا هستند؛ این امر به معنای آن است که میلیاردها دلار از دارایی‌های سوخت‌های فسیلی ممکن است ارزش خود را از دست بدهند. پروژه‌های سوخت فسیلی امروزه تنها در صورتی منطقی به‌نظر می‌رسند که حامیان آنها به اینکه جهان باید برای مقابله با شرایط بحرانی اقلیمی اقدام کند، اعتقادی نداشته باشند.

نتایج این تحقیق دانشگاهی برای صنعت سوخت‌های فسیلی نگران‌کننده است و نشان می‌دهد که تولید نفت، گاز و زغال‌سنگ باید در گذشته به نقطه اوج خود می‌رسید و از این پس هر سال ۳‌درصد کاهش می‌یافت. در چنین شرایطی، کشور‌هایی چون عربستان‌سعودی، ایران و نیجریه که به‌شدت به درآمدهای حاصل از سوخت‌های فسیلی وابسته هستند، در معرض ریسک بسیار بالایی قرار دارند. البته وزیر نفت عراق که یکی از کشورهای عضو اوپک است، اخیرا با انتشار یادداشتی در روزنامه گاردین نسبت به وقوع ناآرامی و بی‌ثباتی در کشورهای تولید‌کننده نفت، در صورت عدم‌متنوع‌سازی اقتصاد هشدار داده است. براساس این تحقیق دانشگاهی، برای نگاه داشتن افزایش دمای کره‌زمین در سطح کمتر از ۵/ ۱ درجه سلسیوس باید اقدامات فوق انجام شود: «ایالات‌متحده آمریکا، روسیه و جمهوری‌های شوروی سابق که دارنده نیمی از ذخایر زغال‌سنگ جهان هستند، باید ۹۷‌درصد آن را در دل زمین و به شکل دست‌نخورده حفظ کنند؛ این رقم برای استرالیا ۹۵‌درصد است. چین و هند نیز دارنده یک‌چهارم ذخایر زغال‌سنگ جهان هستند و باید ۷۶‌درصد آن را در زمین نگه دارند.» کشورهای خاورمیانه که بیش از نیمی از ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارند نیز باید نیمی از آن را در زمین نگاه دارند و ۸۳‌درصد نفت کانادا از ماسه‌های قیری نیز هرگز نباید استخراج شوند. همچنین تقریبا تمامی منابع نفت و گاز نامتعارف که با روش فرکینگ استخراج می‌شوند نیز باید در زمین باقی بمانند و هیچ سوخت فسیلی هم نباید از مناطق قطبی استخراج شود.

 نفت و گاز باید در دل زمین باقی بماند

پروفسور پل‌اکینز از کالج دانشگاهی لندن (UCL) که مسوول یکی از تیم‌های تحقیقاتی این بررسی جامع بوده، ضمن ابراز ناامیدی از نتایج این تحقیق و واقعیت جهان در تلاش برای دستیابی به اهداف توافق پاریس می‌گوید: «‌در هر زمان و هرجا که نفت یا گاز پیدا شود؛ همه دولت‌های جهان برخلاف چیزی که ممکن است درباره اقدامات اقلیمی خود گفته باشند، تلاش می‌کنند تا آن را به‌سرعت از زمین بیرون بکشند. گذار انرژی شرکت‌های خصوصی را وا می‌دارد تا ارزش اسمی مخازن خود را کاهش دهند، ولی برای کشور‌هایی با شرکت‌های نفت دولتی به معنای دود شدن همه ثروت ملی آنهاست.»  پرفسور اکینز معتقد است جنبه مثبت دورشدن از سوخت‌های فسیلی، عملی بودن آن است و در صورت سیاستگذاری برای اجرای تغییر فاز انرژی، فناوری‌های پاک تولید برق می‌توانند به‌سرعت جایگزین شوند.

کریستیانا فیگرز که در زمان امضای توافق پاریس، ریاست بخش اقلیمی سازمان ملل متحد را برعهده داشته نیز می‌گوید: «ما باید سوخت‌های فسیلی را داخل زمین نگاه داریم؛ ساختن یک آینده امن هیچ‌جایی برای استخراج سوخت‌های فسیلی جدید ندارد؛ برای حفظ فعالیت‌های امروز بشر و محافظت از رفاه انسان‌ها در آینده، انتقال به سمت انرژی‌های پاک باید سرعت گیرد.»

 پیامدهای تجاری و زیست‌محیطی بی‌توجهی‌ها

مایک کافین، یکی از تحلیلگران ‌اندیشکده کربن‌ترکر (Carbon Tracker) معتقد است که سرمایه‌گذاران و سهامداران شرکت‌های نفتی و گازی باید از ریسک‌های گذار از سوخت‌های فسیلی مطلع باشند؛ چرا‌که این خطر بزرگی برای متروک‌ماندن دارایی‌های این شرکت‌هاست.

آخرین گزارش این ‌اندیشکده نشان می‌دهد شرکت‌ها با سرمایه‌‌گذاری در پروژه‌‌هایی که با جهان بدون‌کربن سازگاری ندارند، بیش از یک تریلیون دلار را در خطر هدر رفت قرار داده‌اند. در این گزارش تاکید شده که پروژه‌ها و دارایی‌های غول‌های چون کونوکو فیلیپس، اکسون‌موبیل، شورون و رویال‌داچ‌شل بیشتر در معرض خطر قرار دارند. در‌ماه مه، گزارش آژانس بین‌المللی انرژی هم عنوان کرد که اگر جهان می‌خواهد تا سال ۲۰۵۰ به انتشار صفر خالص (Net Zero) که به‌معنای تعادل میان تولید گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر زمین و حذف آن از اتمسفر است برسد، طرح‌های توسعه‌ای جدید، نفت و گاز و زغال‌سنگ دیگر امکان‌پذیر نیستند.

یافته‌های گزارش سازمان ملل در ‌ماه دسامبر نیز نشان داد در حالی که برای حفظ افزایش گرمایش در سطح کمتر از ۵/ ۱ درجه و جلوگیری از یک بحران عظیم آب و هوایی، تولید سوخت‌های فسیلی باید با سرعت کاهش یابد، ولی بسیاری از کشورها در حال برنامه‌ریزی برای افزایش تولید هستند.

علاوه بر این نتایج تحقیق جدیدی که در مجله نیچر به چاپ رسیده از مدلی پیچیده برای مصرف انرژی جهانی رونمایی کرده که مصرف سوخت‌های فسیلی که استخراج آنها ارزان‌تر است، مانند نفت عربستان‌سعودی را در اولویت قرار می‌دهد. در این مدل منابع گران‌تر و آلاینده‌تر، مانند ماسه‌های قیری کانادا و نفت ونزوئلا، استخراج نمی‌شوند. این گزارش همچنین هزینه جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای مختلف را در نظر گرفته است و منابع سوخت فسیلی را بررسی کرده که در سال ۲۰۱۸ و قبل از شروع همه‌گیری کرونا برای استخراج صرفه اقتصادی داشته‌اند.  نسبت منابع غیرقابل استخراج که در این تحلیل ارائه شده بسیار بالاتر از تحلیل مرتبط در سال ۲۰۱۵ است؛ که به معنای کاهش هدف جلوگیری از گرمایش از ۲ درجه به ۵/ ۱درجه سلسیوس و کاهش سریع هزینه‌های تجدیدپذیرها و وسایل نقلیه الکتریکی است، که مورد دوم به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای تقاضا برای نفت را کاهش می‌دهد. گاردین در گزارش خود به نقل از محققان گفته که تصویر غم‌انگیز ترسیم شده از آینده صنعت سوخت‌های فسیلی به احتمال زیاد، تا حدی نیازهای واقعی دنیا را دست‌کم گرفته و شرایط حتی سخت‌تر و پیچیده‌تر از آن چیزی است که در تحقیقات عنوان شده است. به این علت که برنامه کاهش انتشار کربن مدنظر دانشمندان، تنها ۵۰‌درصد شانس رسیدن به هدف جلوگیری از گرمایش بیش از ۵/ ۱ درجه را دارد و محققان نیز حذف مقدار قابل‌توجهی از دی اکسید‌کربن از جو را با استفاده از فناوری‌‌هایی فرض کرده‌اند که هنوز کارآیی آنها در مقیاس گسترده اثبات نشده است.

 چه باید کرد؟

محققان معتقدند با رسیدن تولید زغال‌سنگ به نقطه اوج خود در سال ۲۰۱۳ و تولید نفت که گمان می‌رود اکنون در نقطه اوج خود قرار دارد، نشانه‌های امیدوارکننده‌ای هم در این میان وجود دارد. به گفته آنها کاهش تولید می‌تواند دربرگیرنده قطع یارانه‌های دولتی برای سوخت‌های فسیلی، افزایش مالیات و حتی ممنوعیت‌های اکتشافی برای سوخت‌های فسیلی باشد. همچنین کشورهای دانمارک و کاستاریکا به تازگی ائتلافی از کشور‌هایی به‌وجود آورده‌اند که برای سوخت‌های فسیلی تاریخ پایانی تعیین کرده‌اند. به گفته پروفسور اکینز اگر جهان می‌خواهد تولید جدیدی در زمینه سوخت‌های فسیلی انجام دهد، از این پس باید اثبات کند که برای عدم‌افزایش سطح انتشار کربن دقیقا قرار است در جاهای دیگر چگونه انتشار را کاهش دهد. البته این محقق برجسته می‌گوید که نه میدان‌های نفتی جدید بریتانیا و نه معادن جدید زغال‌سنگ کامبریا با چنین رویکردی همخوانی ندارند. به گفته سخنگوی انجمن بین‌المللی تولیدکنندگان نفت و گاز (InternationalAssociation of Oil & Gas Producers)، پاسخگویی به نیازهای جهانی انرژی در حین دستیابی به کربن‌زدایی، یک اولویت برای صنعت نفت و جامعه است. رسیدن به این هدف بدون سرمایه‌گذاری بیشتر در میدان‌های جدید نفت و گاز، مستلزم استقرار و کارآیی گسترده انرژی‌های تجدیدپذیر به‌علاوه سرمایه‌گذاری بزرگ در فناوری‌های جدید است که هیچ‌یک از این دو شرط تاکنون عملی نشده‌اند. وزرای انرژی در کشورهای غنی از سوخت‌های فسیلی، به‌تازگی پیشنهادات کاهش اکتشاف و تولید را رد کرده‌اند. کیت پیت، وزیر منابع طبیعی استرالیا می‌گوید گزارش‌های پیرامون مرگ قریب‌الوقوع زغال‌سنگ بسیار اغراق‌آمیز است و آینده آن بسیار فراتر از ۲۰۳۰ تضمین شده است.

در‌ماه ژوئن نیز شاهزاده عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی پادشاهی عربستان‌سعودی در واکنش به گزارش صفر‌خالص آژانس بین‌المللی انرژی گفت: «به نظرم این گزارش دنباله‌ای از فیلم سینمایی لالالند بود.» حالا در چنین شرایطی باید دید که اجلاس اقلیمی مهمی که قرار است ‌ماه جاری در گلاسکو و به میزبانی بریتانیا برگزار شود، سران کشورها تصمیم جدیدی درباره سوخت‌های فسیلی اتخاذ خواهند کرد، یا وضع موجود ادامه پیدا خواهد کرد.