ظرفیت های صنعت نفت ایران چه به لحاظ تولید نفت خام و چه از نظرتوانایی استحصال و فرآورش محصولات و چه از حیث وجود نیروی انسانی متخصص، همواره منادی این موضوع بوده که توسعه صنعت پالایش نفت و تولید فرآورده های نفتی نه تنها امکان پذیر است بلکه اجرای آن از اوجب واجبات محسوب می شود.
به گزارش ایسنا، به تعبیر ساده تر می توان گفت پالایش نفت خام و تولید انواع فرآورده‌های نفتی در ایران امری بسیار لازم تلقی می شود، چه آنکه دیپلماسی ایران در جهان نفت باید متکی به توان تولید فرآورده و گریز از خام فروشی باشد. علاوه بر آن مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نیز بارها و بارها بر ضرورت پرهیز از خام فروشی، تکمیل زنجیره ارزش و صادرات فرآورده بجای صادرات نفت خام تأکید داشته و سیاستهای ابلاغی معظم له در بخش نفت و گاز و همچنین سیاستهای ابلاغی اقتصاد مقاومتی بر این امر تأکید فراوان داشته است.
این در حالی است که سیاست عدم احداث پالایشگاه جدید و اعتقاد به خام فروشی در تمام هشت سال گذشته بر صنعت نفت ایران حاکم بود و دو دولت یازدهم و دوازدهم با یک ساختار مدیریتی مشابه، نه تنها علاقه ای به توسعه صنعت پالایش نداشت بلکه در بسیاری از اوقات به بهانه های مختلف بر این تفکرکه کشور نیازمند پالایشگاه جدیدتر و مدرن تر است، می تاخت.
بر این اساس بی توجهی به پالایشگاه سازی، کشور را همچنان در چرخه خام فروشی نگه داشت و این درحالیست که با این کاهلی و بی تعهدی، خطر واردات محصولات نفتی از کشورهای دیگر نیز همچون فرشته مرگ، گِرد سر اقتصاد امروز ایران خواهد چرخید، چرا که مصرف بالا و رو به افزایش داخلی نیز در این میان مزیدی بر علت خواهد بود.
متخصصان و کارشناسان صنایع پالایشی هم در کنار نظریه پردازان این حوزه بارها به متولیان نفتی وقت کشور گوشزد کردند و هشداردادند که غفلت از افزایش ظرفیت پالایشی به بهانه اصل ۴۴ و یا اینکه سرمایه و سرمایه گذار بخش خصوصی در کار نیست و یا احداث پالایشگاه توجیه اقتصادی ندارد شرایط را به گونه ای رقم زدند که حال مدیران دولت جدید، بویژه سکانداران شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، باید جهد و کوشش بسیار زیادی به کار ببرند و مخارج بیشتری را متحمل شوند تا بتوانند صنعت پالایش را از ورطه پیشی گرفتن مصرف از تولید برهانند.
تکیه صرف بر تولید پروژه ای مانند پالایشگاه ستاره خلیج فارس که البته آنهم در دولت نهم آغاز و با پیشرفت ۷۰ درصدی تحویل دولت یازدهم شد، این توهم را در دولت پیشین ایجاد کرده بود که پالایشگاه سازی تا همین جا کافی است و می تواند هاله خوشبختی را بر پیکره صنعت پالایش نفت ایران و در مقیاسی بزرگتر اقتصاد کشور چیره کند. حال آنکه اگردست اندرکاران صنعت پالایش نفت در دولت گذشته، به تاثیر از تفکرات وزیر پیشین نفت به روند رو به رشد مصرف داخلی و نیاز بازار خارجی به فرآورده های نفتی کمی بیشتر می اندیشیدند، اقتصاد ناسور شده و ضربه خورده از سومدیریت ها و کم کاری ها و اهمال ها، حال مجبور نبود به تعبیر عوام، از جیب بخورد.
این تفکر باعث شد از همه فرصت های موجود غفلت شود و طرح و ایده احداث واحدهای جدید پالایشگاهی حتی طرح پالایشی سیراف به محاق برود و کشور با خام فروشی رو به تزاید روبرو شود. در حالی که اجرای طرحهای پالایشی با هدف صادراتی در شرایط تحریمی می توانست عضلات اقتصادی ایران را ورزیده تر کند. در داخل بدنه شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی دولت گذشته هم بسیاری از فعالان و کارشناسان، نه جسته و گریخته، بلکه بطور مداوم سعی می کرند عدم توسعه بخش پالایشگاهی کشور و ضرر و زیان ناشی از آن را به یاد متولیان بیاورند اما هربار گویی به در بسته می کوبیدند.
همه اینها در حالی بود و هست که گفته می شود بسیاری از کشورهای نفت خیز همسایه، طی سال های اخیر یکی از بزرگترین اهداف اقتصادی خود را حول محور توسعه صنایع پالایشی و بالابردن ظرفیت تولید انواع فرآورده ای نفتی قرار داده اند. گفته می شود عربستان سعودی قرار است تا سال ۲۰۲۳ ظرفیت پالایشگاهی خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و دیگر کشورها مانند عراق و امارات و... هم مدام مترصدند که تولیدپالایشگاهی خود را بالاتر ببرند و ناگفته پیداست که قَدرقدرت شدن این کشورها ذیل تولید محوری و فاصله گیری از خام فروشی آن ها خواهد بود.
این در حالی است که وزیر سابق نفت هیچ اعتقادی به ساخت پالایشگاه نداشت و کراراً به صادرات نفت خام تأکید داشت و این امر در دوره قبلی وزارت ایشان نیز به وضوح به چشم می خورد. بطوری که آمار و اطلاعات نشان می دهد منطقه خاورمیانه در سال ۱۹۹۵ میلادی ظرفیت پالایشی معادل ۵.۸۴۹ میلیون بشکه در روز داشت که این رقم در سال ۲۰۰۵ میلادی به ۷.۵۳۲میلیون بشکه در روز رسید؛ در حالی که همه کشورهای تولیدکننده نفت طی این سالها به سراغ افزایش ظرفیت پالایشی خود رفته‌بودند، سهم ایران ازاین افزایش ۱.۶۸۵ میلیون بشکه‌ای، صفر بود.
مدیران جدید صنعت پالایش نفت کشور هم اکنون مترصد توسعه این صنعت هستند. آنها یقین دارند که می توانند غفلت ۸ ساله از مقوله پالایشگاهسازی و ضرر و زیان ناشی از آن را جبران کنند. این مدیران شرایط روز را مورد مداقه قرار داده و پا را فراتر از این گذاشته اند. مدیر عامل فعلی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران معتقد است توسعه صنایع پالایشی خط بطلانی بر تفکر سنتی خام فروشی است، در عین حال این اعتقاد را دارد که هر چه از خام‌فروشی منابع هیدروکربوری به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها وسپس توسعه صنایع تکمیلی حرکت کنیم، میزان ایجاد ارزش افزوده واشتغالزایی و تحریم‌گریزی به ازای هر گامی که برداشته می‌شود به طورقابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد.
بر این اساس باید از این پس شاهد شکوفایی هرچه بیشتر صنعت پالایش نفت ایران و دور شدن هرچه بیشتر از خام فروشی باشیم. بهانه جویی های باقی مانده از تفکرات مدیران پیشین اینک محلی ازاِعراب ندارد، چرا که صنعت پالایش نفت ایران به تاسی از نیازهای اقتصادی کشور تشنه توسعه و شکوفایی است.
محمد خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک در این رابطه به ایسنا گفت: آمار و ارقام موجود بیانگر نحوه عملرد دولت قبل در حوزه پالایشگاه سازی است، اگر در این هشت سال گذشته ساختی صورت گرفته بود اکنون بایدشاهد آن بودیم اما متاسفانه تا آنجایی که بنده اطلاع دارم کار خاصی در زمینه پالایشگاه سازی صورت نگرفته است و تنها طی این هشت سال پالایشگاه ستاره خلیج فارس تکمیل و راه اندازی شد.
وی اظهار کرد: تجربه ای که در تحریم های اخیر داشتیم نشان داد که فروش نفت خام در شرایط تحریم به سختی انجام می شود درحالی که فراورده های نفتی را می توان راحت تر به فروش رساند ضمن اینکه برای فراورده های نفتی ارزش افزوده نیز ایجاد می شود.
این کارشناس ارشد حوزه انرژی ادامه داد: همچنین این مساله فروش فراورده های نفتی میتواند موجب توسعه اشتغال و فعال شدن بیش از ۱۰ صنایع جانبی شود، در مجموع منافع پالایشگاه سازی برای کشور بسیار زیاد است و به نظر می رسد که برنامه های دولت فعلی در راستای عزم جدی برای فاصله گرفتن از خام فروشی و تولید محصولات است.
وی اظهار کرد: امیدواریم این برنامه ها عملی شود و به حداقل خام فروشی قناعت کنیم، طبیعتا اگر تحریم ها نیز ادامه داشته باشد مشکل زیادی برای فروش محصولات ایجاد نمی کند و تجربه نشان داده که در فروش محصولات تحریم ها بی اثر بوده اما در مواد خام به ویژه نفت دشواریهایی در مسیر راه ایران قرار گرفته است.
به گفته نماینده سابق ایران در اوپک این روند هم در تحریم های دولت نهم و دهم و هم دولت قبل خود را نشان داده است اما امیدواریم تغییر رویکرد وسیاست دولت جدید بتواند کارساز باشد که به تحقق آن نیز امیدواریم.