ایران دارای بزرگ‌ترین ذخایر گاز جهان است؟
محمدسعید نادری : وب‌سایت «اویل‌پرایس» در گزارشی مدعی شده که ایران با همکاری روسیه و چین به‌دنبال اجرای یک پروژه عظیم گازی در دریای خزر است. سایمون واتکینز، نویسنده این وب‌سایت که تمرکز ویژه‌‌‌ای بر مسائل خاورمیانه دارد و پیش‌‌‌تر نیز مطالبی درباره اکتشاف گاز در دریای خزر و همکاری ایران با شرکای روس و چینی نوشته بود، در گزارش جدیدش مدعی شده که هفته گذشته قراردادی برای توسعه میدان گازی چالوس نهایی شده است. اویل‌پرایس به نقل از منابع نزدیک به این موضوع می‌گوید که قراردادی برای توسعه میدان گازی جدید چالوس که ارزشی چند تریلیون دلاری دارد، نهایی شده و قرار است شرکت‌های روسی و چینی مشارکت و سهم عمده‌‌‌ای در این پروژه داشته باشند.
مشارکت روسیه و چین در توسعه گاز چالوس؟
در این گزارش همچنین گفته شده ایران با توجه به مشخص‌شدن اینکه ذخایر چالوس بسیار بزرگ‌تر از تخمین‌‌‌های اولیه است، عملا دارای بزرگ‌ترین ذخایر گازی در سراسر جهان می‌شود. همچنین در این گزارش ادعا شده که طرف‌‌‌های آلمانی، اتریشی و ایتالیایی قرار است در تامین مالی این پروژه شرکت کنند و احتمالا به‌عنوان مشتری در این قرارداد ۲۰ ساله، گاز چالوس به آنجا صادر شود.
گفتنی است که پیش از این و در واکنش به مقاله قبلی واتکینز درباره ذخایر گاز چالوس، مقامات و رسانه‌های داخلی تنها وجود ساختار گازی چالوس را تایید کرده و گفته بودند که هنوز مشخص نیست که منابع نفتی و گازی در دل این ساختار باشد یا خیر؛ امری که منوط به اکتشاف موفق در ساختار چالوس است. حالا با توجه به طیف گسترده ادعاهای این گزارش در ارتباط با قرارداد گازی ایران، روسیه و چین، باید منتظر توضیحات و شفاف‌سازی از سوی نهادها و مسوولان مربوطه بود تا مشخص شود که داستان از چه قرار است.
ایران به کمک چالوس بزرگ‌ترین ذخایر گاز دنیا را دارد؟
گزارش اویل‌پرایس می‌گوید که قرار است میلیاردها دلار سرمایه نیز از سوی موسسات مالی آلمانی، اتریشی و ایتالیایی برای این پروژه تامین شود، زیرا نشانه‌ها حاکی از آن است که حجم ذخایر گاز چالوس در حال‌حاضر حتی بیشتر از چیزی است که در ابتدا تصور می‌شد. یکی از مقامات ارشد روسی که در مذاکره بر سر این توافق مشارکت داشته، به اویل‌پرایس گفته است: «این آخرین اقدام برای تضمین کنترل بر بازار انرژی اروپا است.»
تا پیش از این، تخمین ایران و روسیه حاکی از آن بود که چالوس دارای حدود ۵/ ۳ تریلیون مترمکعب گاز درجا است که معادل حدود یک‌چهارم ذخایر گازی ۲/ ۱۴تریلیون متر‌مکعبی میدان عظیم پارس‌جنوبی است. پارس‌جنوبی در حال‌حاضر ۴۰درصد کل ذخایر گازی ۸/ ۳۳تریلیون متر‌مکعبی گاز ایران و ۸۰درصد حجم تولید کشور را به خود اختصاص می‌دهد.
حالا اویل‌پرایس می‌گوید که به‌طور انحصاری به اطلاعاتی دست‌یافته که نشان می‌دهد پس از مطالعات بیشتر توسط روسیه، مشخص شده که اکتشافات چالوس شامل یک میدان دوقلو با فاصله ۹ کیلومتری از یکدیگر می‌شود. این میدان دو قلو، تحت‌عنوان چالوس بزرگ با ۹/ ۵ تریلیون مترمکعب گاز درجا و چالوس کوچک با ۲/ ۱تریلیون مترمکعب گاز، دارای رقم ترکیبی ۱/ ۷ تریلیون مترمکعب گاز است.
با استناد به این ارقام جدید چالوس، مجموع ذخایر گاز طبیعی ایران به ۹/ ۴۰تریلیون مترمکعب می‌رسد؛ در حالی که ارقام رسمی ذخایر روسیه - که سال‌هاست دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان محسوب می‌شود - به صورت رسمی کمتر از ۴۸ تریلیون مترمکعب است، با این حال ارقام مربوط به ذخایر گازی روسیه برای سال‌های متمادی به‌‌‌رغم استفاده، هدر رفت و تخریب میادین گازی مورد بازنگری قرار نگرفته است. اویل‌پرایس با استناد به آمارهای منابع صنعت گاز در روسیه می‌گوید که حجم ذخایر این کشور تا پایان سال ۲۰۲۰ به حدود ۹۹/ ۳۸ تریلیون مترمکعب رسیده است. در نتیجه با احتساب این ارقام، میدان گازی چالوس ایران را به دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان تبدیل میکند.
مشارکت شرکت‌های روسی و چینی با ایران
اویل‌پرایس ادعا میکند که این برآوردهای جدید، علاوه‌بر تحولات اخیر در بازار گاز اروپا، منجر به تغییر در طرحی شده که بین ایران و روسیه در ابتدا بر سر آن توافق شده بود و تا حدود یک‌ماه پیش در جریان بوده است. واتکینز در گزارش خود گفته که برنامه در ابتدا این بود که طرف ایرانی در توسعه این میدان، توسط شرکت نفت خزر (KEPCO) هدایت شود، اما به‌دنبال ارتقای برآوردها از ذخایر گاز چالوس و در کنار افزایش چشمگیر قیمت‌های گاز طبیعی طی هفته‌های گذشته در سراسر اروپا، تقسیم سهام جدیدی در میدان دوقلو چالوس انجام شده است.
ادعای قابل‌تامل اویل‌پرایس درباره این تقسیم سهام جدید، به این شرح است: شرکت‌های گاز پروم (Gazprom) و ترانس‌‌‌نفت (Transneft) با هم سهمی ۴۰درصدی خواهند داشت. شرکت ملی نفت چین (CNPC) و شرکت ملی نفت فلات قاره چین (CNOOC) هم با همدیگر مجموعا ۲۸درصد و شرکت نفت خزر نیز سهم ۲۵درصدی در این میدان دارند.
اویل‌پرایس به نقل از یکی از منابع خود نوشته است: «گاز پروم قرار است مسوولیت کلی مدیریت توسعه چالوس را بر عهده گیرد و شرکت ترانس‌‌‌نفت نیز حمل و نقل و عملیات مرتبط را انجام دهد. شرکت ملی نفت چین نیز قرار است بخش بزرگ تامین مالی پروژه و همچنین ارائه تسهیلات بانکی لازم را انجام می‌دهد. مسوولیت مباحث زیرساختی و مهندسی پروژه نیز بر عهده شرکت ملی نفت فلات قاره چین خواهد بود.» در ادعایی نه‌چندان روشن و قابل‌تامل، این گزارش به نقل از منابع نزدیک به توافق گفته که سهم ۷درصدی باقی‌مانده در این قرارداد، قرار است به ۲ حساب شرکتی در شانگهای و ماکائو واریز شود . این گزارش همچنین ادعاهای متفاوت و نه‌چندان روشن دیگری نیز درباره مشارکت شرکت‌های ایرانی مطرح کرده که منبع مشخصی ندارند.
میدان گازی به ارزش ۴/ ۵ تریلیون دلار
بنا به ادعای اویل‌پرایس، شرکت ترانس‌‌‌نفت روسیه در ۲ هفته گذشته پیش‌‌‌بینی کرده که چالوس به تنهایی می‌تواند ۷۲درصد از کل گاز طبیعی موردنیاز آلمان، اتریش و ایتالیا را به مدت ۲۰ سال تامین کند. واتکینز در گزارش خود گفته بود که بخشی از تامین مالی اضافه این پروژه را قرار است موسسات مالی از این کشورها انجام دهند. ترانس‌‌‌نفت همچنین به مسکو گزارش داده که میدان گازی چالوس به تنهایی می‌تواند تا ۵۲درصد از کل گاز موردنیاز اتحادیه اروپا را در طی دوره قرارداد، تامین کند. در این گزارش همچنین آمده است که روسیه برای به‌دست آوردن حق مشارکت در این قرارداد توسعه گازی، به‌طور جداگانه به ایران اطمینان داده که علاوه‌بر انجام توسعه و اکتشاف تخصصی و همچنین بخشی از تامین مالی این پروژه، به‌دنبال تامین منافع ایران در موضوع برجام و سایر موارد در سازمان ملل‌متحد خواهد بود. امری که به‌نظر می‌رسد در صورت صحت محتوای این گزارش، برای توسعه میدان گازی چالوس ضروری باشد. شرکت‌های روسی و چینی که قصد مشارکت در این پروژه را داشته باشند، برای امکان‌پذیر‌شدن این امر نیاز به لغو تحریم‌ها علیه صنعت نفت، گاز و بخش بانکی دارند. همچنین در صورتی که قرار باشد طبق این گزارش، گاز چالوس به مقاصد اروپایی مانند آلمان، اتریش و ایتالیا صادر شود و نهادهای مالی این کشورها نیز در تامین مالی این طرح توسعه مشارکت کنند، عملی‌شدن چنین سناریویی تنها در صورت لغو تحریم‌ها علیه ایران و شکل‌گیری توافق در مذاکراتی که قرار است تا کمتر از ۲ هفته دیگر آغاز شود، امکان‌پذیر خواهد بود.
سایمون واتکینز در بخش دیگری از این گزارش گفته است که فارغ از ارزش عظیم ژئوپلیتیکی که اضافه‌شدن جریان گاز چالوس به چرخه تامین گاز طبیعی اتحادیه اروپا برای روسیه دارد، مسکو همچنین انتظار دارد که با مشارکت در این پروژه بازدهی مالی عظیمی را به‌دست آورد.
محاسبات روس‌‌‌ها نشان می‌دهد که با استفاده از میانگین قیمت سالانه گاز طبیعی (هرچند در هفته‌های اخیر قیمت آن بسیار بالا رفته است)، ارزش گاز طبیعی صادراتی از میدان چالوس با نرخ بازیابی مناسب این سایت، حداقل ۴۵۰میلیارد دلار در طول ۲۰ سال این قرارداد خواهد بود.
گفتنی است که با توجه به مدت زمان احتمالی موردنیاز برای بازیابی گاز در چالوس و این واقعیت که کمتر از ۱۰درصد از ذخایر این میدان در طول قرارداد برداشت خواهد شد، منابع نزدیک به قرارداد گفته‌‌‌اند که ارزش کلی میدان گازی چالوس ۴/ ۵تریلیون دلار آمریکا تخمین زده می‌شود. همچنین در بخش پایانی این گزارش در ادعایی که منبع و شواهد مشخصی ندارد، اویل‌پرایس گفته است که فعلا توافق بر آن است که پس از پایان قرارداد ۲۰ ساله، ایران به مدت ۵۰ سال مسوولیت میدان گازی چالوس را بر عهده بگیرد.
حالا با توجه به آنکه گزارش قبلی اویل‌پرایس در این‌باره، با واکنش مدیران صنعت نفت و کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه مواجه شد؛ به‌نظر می‌رسد که برای روشن‌شدن زوایای مربوط به این مساله نیاز به شفاف‌سازی و توضیحات مشخص در این‌باره باشیم. با توجه به اینکه گزارش اویل‌پرایس مدعی است که از منابع نزدیک به قرارداد و مذاکره‌‌‌کننده ارشد روس اطلاعات خود را دریافت کرده، اما تاکنون از سوی منبع دیگری تایید نشده است؛ بهتر است که مقامات وزارت نفت، شرکت نفت خزر و دیگر نهادهای متولی این امر، توضیحات روشن و مشخص‌‌‌تری در این‌باره ارائه کنند.