ایران و جمهوری‌آذربایجان در هفته جاری به توافقاتی اساسی در زمینه همکاری‌‌های نفت و گاز دست یافتند، در حالی‌که جزئیات این توافقات کماکان مبهم و نامشخص است، به‌نظر می‌رسد تهران و باکو توافق کرده‌‌اند که به‌طور جدی در مورد همکاری در زمینه‌های مختلفی مانند ترانزیت احتمالی گاز از ترکمنستان به جمهوری‌آذربایجان از طریق سوآپ با ایران، توسعه میادین نفتی و گازی در دریای خزر و در مورد تامین گاز از ایران به منطقه نخجوان جمهوری‌آذربایجان گفتوگو کنند.
به گزارش «انرژی امروز» از دنیای اقتصاد، در این میان، اوراسیانت نیز در گزارشی تحلیلی به بررسی این همکاری‌‌های احتمالی میان ایران و جمهوری‌آذربایجان پرداخته و سناریو‌هایی را درباره نحوه اجرای این قراردادها، مزایایی که برای دو طرف به ارمغان می‌‌آوردند و همچنین تاثیر آن بر کشورهای دیگر از جمله ترکیه مطرح کرده است.
توافق‌ها در دیدار اوجی و مصطفی‌یف
روز یکشنبه ۳۰ آبان‌ماه در دیداری که میان شاهین مصطفی‌یف، معاون نخست وزیر جمهوری‌آذربایجان و جواد اوجی وزیر نفت ایران انجام شد، دو طرف به‌صورت مشترک از امضای اسناد جدید در زمینه همکاری نفتی و گازی در آینده نزدیک خبر دادند. به گزارش خبر‌گزاری «شانا»، اوجی پس از دیدار با مصطفی‌یف در جمع خبرنگاران اظهار کرد: «نشست سازنده‌‌ای با هیات آذربایجانی برگزار شد و توافق‌‌های خوبی شکل گرفت.»
وزیر نفت همچنین با بیان اینکه در نشست با معاون نخست‌وزیر جمهوری‌آذربایجان توافق خوبی با این کشور در زمینه سوآپ گازی از کشورهای همسایه به جمهوری‌آذربایجان از قبیل ترکمنستان انجام شد، اضافه کرد که درباره قرارداد گازی به نخجوان هم توافق‌‌های خوبی حاصل شده است.
در این نشست همچنین مذاکرات اولیه میان طرفین درباره توسعه میادین نفت و گاز در دریای خزر حاصل شده است. به گزارش اوراسیا نت، شاهین مصطفی‌یف هم در این‌باره گفت: «ایران و جمهوری‌آذربایجان در مورد تعدادی از پروژه‌های جدید در بخش انرژی گفتوگو کرده‌‌اند.» وی همچنین اظهار کرد که باور دارم در آینده‌‌ای نزدیک در نتیجه این مذاکرات اسناد جدیدی در این زمینه امضا خواهد شد. معاون نخست‌وزیر جمهوری‌آذربایجان همچنین افزود که گروهی از کارشناسان آذربایجانی برای بررسی جزئیات محور مذاکرات بین طرفین، در ایران هستند و با طرف ایرانی گفتوگو می‌کنند.
اوراسیا در گزارش خود عنوان کرده است که روشن نیست آیا مذاکرات پیرامون مسائل کماکان ادامه دارد یا اینکه توافقات نهایی و الزام‌آوری در این میان حاصل شده است.
وزیر نفت ایران همچنین از توسعه میدان‌‌های نفت و گاز در دریای خزر به‌عنوان دیگر محور مذاکره با هیات آذربایجانی نام برد و گفت: «در این زمینه صحبت‌‌های اولیه انجام شده و هیات‌‌های کارشناسی دو کشور در حال مذاکره هستند.» وی اظهار امیدواری کرد که در هفته‌های آینده قراردادهای خوبی در بخش نفت، گاز و توسعه میدان‌‌های نفت و گاز خزر با آذربایجان امضا شود.
چالش تامین گاز نخجوان
سفر شاهین مصطفی‌یف به ایران و اخبار مربوط به تعاملات بالقوه قابل‌توجهی که میان دو طرف در حال شکل‌گیری است، درست کمی پس از بالا‌گرفتن تنش میان ایران و همسایه شمال‌غربی در ماه‌های گذشته رخ داد. امری که به‌نظر می‌رسد با مذاکرات در حوزه انرژی و حصول توافقات جدیدی که می‌توانند برای هر دو طرف سودآور باشند، به کاهش تنش‌‌ها در منطقه کمک کند. از زمان فروپاشی اتحادجماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ تاکنون، نخجوان به واسطه کشور ارمنستان از خاک جمهوری‌آذربایجان جدا شده و همین امر باعث شده تا تامین گاز این منطقه به شکل قابل‌توجهی با مشکل مواجه شود. در سال۲۰۰۴، باکو و تهران یک قرارداد همکاری در زمینه سوآپ گازی امضا کردند که بر اساس آن، جمهوری‌آذربایجان گاز آستارا را در ایران تامین می‌کرد و در مقابل، ایران ۸۵درصد از همان حجم گاز را به نخجوان عرضه می‌کرد و ۱۵درصد دیگر را به‌عنوان مابه‌التفاوت معادل هزینه ترانزیت گاز محسابه می‌کرد.
اوراسیانت می‌گوید که باکو مدت‌‌هاست که به‌دنبال مذاکره جدیدی درباره مفاد قرارداد گازی نخجوان است و اقدامات ترکیه در زمینه گاز و برنامه ایجاد خط لوله ترک‌‌ها به نخجوان ممکن است ایران را متقاعد کند که به‌دنبال توافقی سازگارتر با طرف آذربایجانی باشد.
سوآپ گازی و نقش ترکیه
اوراسیا نت درباره مساله سوآپ گازی با جمهوری‌آذربایجان نیز می‌گوید که این امر پیچیده‌‌تر از مساله نخجوان است و زوایای نامشخص بیشتری دارد. تحلیل اوراسیانت ضمن تاکید بر اظهارات جواد اوجی درباره مساله سوآپ گازی با ترکمنستان، می‌گوید که ممکن است منظور از سوآپ با ترکمنستان این باشد که ایران گاز خود را همانند گذشته به نخجوان صادر کند و در ازای آن گاز وارداتی از ترکمنستان را با هزینه باکو، به‌جای گازی که از جمهوری‌آذربایجان تامین می‌کرد، دریافت کند.
همچنین در سناریو دومی که اوراسیانت درباره سوآپ با ترکمنستان مطرح کرده، گفته می‌شود که ممکن است بحث قرارداد سوآپ گازی تازه‌‌ای در میان باشد. قراردادی که در آن ایران گاز خود را به جمهوری‌آذربایجان عرضه کند و در ازای آن از ترکمنستان گاز دریافت کند. چنین توافق سوآپ گازی می‌تواند به جمهوری‌آذربایجان کمک کند تا نیازهای داخلی رو به رشد خود را همانند گذشته، بدون واردات گاز از روسیه یا بدون نیاز به کاهش صادرات به ترکیه و اروپا برآورده کند. با این حال چنین توافقی می‌تواند تا حد زیادی ترکیه را با مشکلات جدی در زمینه انرژی مواجه کند، چرا‌که تقاضا برای گاز در حالی‌که قراردادهای کنونی همگی در حال منقضی‌شدن هستند، رکورد تازه‌‌ای را ثبت کرده و از سوی دیگر نیز چندین قرارداد گازی این کشور با روسیه نیز در‌ماه دسامبر به پایان خواهد رسید.آنکارا در ماه‌های اخیر تلاش کرده که تا از طریق واردات حجم گاز اضافه از ایران و جمهوری‌آذربایجان به این چالش پاسخ دهد. البته این برنامه ترکیه در صورت توافق برای سوآپ گاز ترکمنستان به ایران و ایران به آذربایجان، برای اجرایی‌شدن با دشواری‌‌های بسیار زیادی روبه‌رو خواهد شد. هر چند، خبر سوآپ گازی می‌تواند از طرف مقابل، آنکارا را متقاعد کند که در چنین شرایطی توسعه خط لوله گاز برنامه‌‌ریزی شده خود به نخجوان را سرعت ببخشد.
توسعه میادین خزر
اوجی در سفر مصطفی‌یف، تنها به توافقی احتمالی درباره توسعه میادین نفت و گاز در دریای خزر اشاره کرد و جزئیاتی در این‌باره ارائه نکرد. اوراسیانت می‌گوید که ممکن است اوجی به بحث اکتشاف مشترک احتمالی در مناطق حفاری نشده در مرزهای آبی دو کشور اشاره کرده باشد. در سناریوی دیگر نیز ممکن است ایران از تخصص گسترده شرکت انرژی دولتی سوکار جمهوری‌آذربایجان در زمینه آب‌‌های عمیق برای توسعه ذخایر نفت و گازی بخش ایرانی دریای خزر استفاده کند.
در سال۲۰۱۱ ایران از کشف میدان سردار‌جنگل در دریای خزر خبر داد که تخمین زده می‌شود ۴/ ۱میلیارد مترمکعب گاز و ۲ میلیارد بشکه نفت در آن وجود داشته باشد، اما مساله انجام عملیات در عمق ۷۰۰ متری زیر آب و تحریم‌ها کار را برای شرکت‌های ایرانی در این زمینه دشوار کرده، چرا‌که ایران به دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند تجهیزات پیشرفته برای بخش عملیاتی خریداری کند. از سوی دیگر نیز شرکت‌های خدمات نفتی خارجی نمی‌‌توانند برای توسعه میادین چالش برانگیز نفت ایران وارد همکاری شوند، از همین‌رو چنین توافقی می‌تواند سود عظیمی برای طرفین و بالاخص ایران داشته باشد.