در حاشیه اجلاس روسای کشورهای عضو اکو در عشق آباد، عصر یکشنبه قراردادی منعقد شد که برای ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. قراردادی سه‌جانبه که با حضور سیدابراهیم رئیسی و الهام علی‌اف، روسای جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان، توسط وزرای نفت دو کشور امضا شد. بر اساس این قرارداد گاز ترکمنستان از طریق ایران به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شود. قرار است سالانه 1.5 تا 2 میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان از خاک ایران به جمهوری آذربایجان انتقال پیدا کند، که این اتفاق علاوه بر درآمدزایی برای کشور، می‌تواند موجب پایداری گاز در فصل سرما در استان‌های شمالی شود. وزیر نفت از اقداماتی برای برقراری دوباره مناسبات گازی با ترکمنستان خبر داده است. موضوعی که اگر محقق شود، بخش عمده‌ای از مسائل مربوط به تولید و توزیع گاز در فصول سرد که در سال‌های اخیر موجب بروز چالش‌های جدی در کشور شده بود، کاهش پیدا می‌کند.
ترکمنستان گازی با حجم و کیفیت مشخص را در نقطه صفر مرزی در منطقه شمال شرقی کشور به ایران تحویل می‌دهد و ایران این گاز را با همان حجم و کیفیت در نقطه صفر مرزی تحویل جمهوری آذربایجان می‌دهد. این همان اتفاقی است که در قرارداد سه‌جانبه سوآپ گازی در حاشیه اجلاس اکو مورد توافق سه کشور قرار گرفته است. موضوعی که ایران را به برقراری دوباره مناسبات اقتصادی به ویژه در حوزه انرژی با ترکمنستان امیدوار کرده است. تا جایی که وزیر نفت اعلام کرده بدهی‌های معوق ایران به ترکمنستان به‌زودی پرداخت می‌شود. پیش از این هم اواخر شهریور ماه هم سیدابراهیم رئیسی در سفر به تاجیکستان، دیداری با قربانقلی بردی محمداف، رئیس‌جمهوری ترکمنستان، داشت که در این دیدار بر موضوع «تبادل انرژی و افزایش حجم مبادلات و ترانزیت کالا بین دو کشور» اشاره شده و درباره حل مسئله گاز طبیعی توافقاتی صورت گرفت.
هر چند ایران، بعد از روسیه دومین کشور دارای ذخایر گازی در دنیاست، اما میزان تولید گاز در کشور به دلایل مختلف کمتر از بسیاری از کشورهایی است که در فهرست جهانی کشورهای صاحب ذخایر گازی پایین تر از رتبه ایران ایستاده‌اند. از سویی میدان‌های گازی کشور در جنوب غرب متمرکز هستند و رساندن گاز به مناطق شمالی به‌ویژه در فصول سرد علاوه بر چالش‌های انتقال با هزینه‌های بالایی همراه است. به همین دلیل ایران ناگزیر به واردات گاز برای تامین نیازهای خود است و بهترین گزینه برای این امر ترکمنستانی است که چهارمین کشور دارنده ذخایر گازی است و در سال‌های آخر دهه هفتاد هم یکی از فروشندگان گاز به ایران بود. اما به دلیلی اتفاقاتی که در حوزه سیاسی بین دو کشور افتاد و زمینه بروز کدورت‌هایی را پیش آورد، و همچنین به دلیل عدم پرداخت بدهی از سوی ایران و دلایل دیگر، جریان واردات گاز از ترکمنستان به ایران متوقف شد. مشکلاتی که در سال‌های اخیر برای تامین گاز به ویژه در مناطق شمالی کشور به وجود آمد، مقامات ایران را به صرافت مذاکره با همسایه سمالی انداخت تا با رفع موانع، دوباره مناسبات اقتصادی را از سر بگیرند. انعقاد قرارداد سوآپ گازی در حاشیه اجلاس اکو، یک قدم به سوی تحقق این امر بود. اتفاقی که بسیاری از کارشناسان آن را به فال نیک گرفته و معتقدند علاوه بر منافع اقتصادی برای ایران، می‌تواند موجب بهبود روابط دیپلماتیک با همسایگان هم باشد. مجید چگنی مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران در خصوص اهمیت این قرارداد می‌گوید: «این قرارداد علاوه بر اهمیت ژئوپلیتیک دارای منافع اقتصادی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای می‌شود. و علاوه بر آن به تامین پایداری شبکه گاز در شمال و شمال شرق کشور هم کمک می‌کند»
رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران معتقد است: «ما دومین قدرت گاز جهان هستیم و می‌توانیم از فرصت‌ها بهینه استفاده کنیم، اگر با سایر کشورهای همسایه هم چنین تعاملی را داشته باشیم ارزش اقتصادی بالایی برای برای ما ایجاد می‌کند» پدیدار به ایسنا گفته است: «می‌توانیم گازی را که از عسلویه برداشت می‌کنیم در استان‌های جنوبی مصرف کنیم و در مقابل برای شمال کشور از ترکمنستان که مسافت کمتر است واردات داشته باشیم. دنیا در شرایطی قرار گرفته که از بیشترین بهترین را انتخاب می‌کنند و از کمترین بالاترین بهره را می‌برند، ترکمنستان همسایه ما است که می‌توانیم از این همجواری استفاده کرده و به هم کمک کنیم»
حمید‌رضا عراقی، مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران یکی دیگر از کسانی است که نسبت به این قرارداد واکنش نشان داده و درباره مزایای امضای این قرارداد به ایسنا گفته است: «موضوعی که اهمیت دارد این است که اگر ما بتوانیم با همسایگانمان در خصوص واردات، صادرات، سوآپ، اقداماتی را انجام دهیم از نظر سیاست‌های گازی، اقتصادی و یا همسایگی اتفاق خوبی است. این قرارداد نیز فرصت خوبی است چرا که ایران شرایطی دارد که با ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق رابط خط لوله دارد و امیدواریم در آینده نیز با افغانستان، پاکستان، کویت و دیگران نیز داشته باشد، در هر صورت این کار مثبت است.»
مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران با بیان اینکه امضای این قرارداد منافع زیادی را برای کشور به دنبال دارد، گفته است: «از جزئیات قرارداد مطلع نیستم اما به هر حال حق ترانزیتی است که ایران می‌تواند دریافت کند، بالانس گاز را نیز می‌تواند از ترکمنستان دریافت و به آذربایجان تحویل دهد که این مساله منافعی را برای ما به دنبال خواهد داشت. اهمیت منافع اقتصادی این قرارداد اهمیت کمتری دارد. اینکه ایران بتواند رابط بین سه کشور باشد ارزش بالایی دارد، هرچند منابع مالی نیز به دنبال خواهد داشت اما حجم مبالغ بالا نیست، بلکه اهمیت ایجاد رابطه برای ایران بیش از هر چیزی مورد توجه است. اگر ایران با ترکمنستان و پاکستان بتواند این رابطه را برقرار کند از نظر دیپلماسی انرژی بسیار ارزشمند است و منافع زیادی را برای کشور به دنبال دارد»
رمضانعلی سنگدوینی، عضو کمیسیون انرژی مجلس هم با توجه به آشنایی با مشکلاتی که کمبود گاز در مناطق شمالی کشور به دنبال دارد، از انعقاد این قرارداد استقبال کرده و به خبرگزاری مهر گفته: «بنده پیش از این هم به وزرای نفت گفته بودم که چون ما با مشکل تأمین گاز خانگی و صنعتی در استان‌های شمالی و حتی خراسان مواجه هستیم اولویت خود را از سرگیری واردات گاز از ترکمنستان قرار دهید. این اقدام باعث آرامش خاطر مردم و مسئولین مناطق شمالی بابت تأمین گاز در زمستان می‌شود. زمستان 86 که بنده مسئولیت شرکت گاز استان را داشتم، شاهد بودم که چگونه قطعی گاز از ترکمنستان باعث ایجاد مشکل و سختی در زندگی روزمره مردم و صنایع شد»
نخستین بار واردات گاز از ترکمنستان از سال 1375 و در قراردادی 25 ساله آغاز شد. بر اساس این قرارداد، روزانه حدود 26 میلیون مترمکعب و سالانه بین 8 تا 10 میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان به ایران فروخته می‌شد. چند سال بعد با اصلاحاتی که در متن قرارداد صورت گرفت، میزان 19.5 میلیون مترمکعب روزانه و سالانه 6 میلیارد مترمکعب به این حجم انتقال اضافه شد. حدود یک دهه بعد ترکمنستان قیمت فروش گاز را چند برابر افزایش داد و ایران برای جبران این تفاوت فروش کالا و تجهیزات را به طرف مقابل پیشنهاد داد و توافقاتی برای فروش کالاهایی نظیر کامیون و محصولات و تجهیزات پتروشیمی و… بین دو کشور صورت گرفت. به موازات این توافقات بروز مشکلات مالی و عدم پرداخت بدهی از سوی ایران و افزایش نرخ از سوی ترکمنستان برخی برخوردها و اتفاقات سیاسی موجب بروز کدورت‌هایی شد که در نهایت پس از بیست سال موجب توقف صادرات گاز از ترکمنستان به ایران در سال 1395 شد. حالا مذاکرات چند ماهی است از سر گرفته شده و نخستین دستاورد آن در قرارداد سه جانبه‌ای است که یکشنبه شب منعقد شد، حال باید دید ایران که دومین دارنده ذخایر گازی جهان است، با ترکمنستان چگونه برای واردات گاز به توافق می‌رسد و آیا این توافق می‌تواند چالش جدی تامین گاز در زمستان را در سال‌های آینده حل کند یا خیر، چرا که به نظر می‌رسد نتیجه این توافقات تا زمستان امسال نتواند منجر به نتیجه و تغییری قابل توجه در حوزه تامین سوخت زمستانی امسال شود.