ائتلاف نفتی اوپک‌پلاس در میانه اجرای یکی از پیچیده‌‌‌‌‌‌ترین برنامه‌‌‌‌‌‌های مدیریت عرضه در تاریخ بازار نفت، در‌ماه دسامبر ۵ ساله شد. جولین لی، ستون‌نویس بلومبرگ در یادداشتی به بهانه ۵ سالگی اوپک‌پلاس، تاریخ پرتلاطم این تشکیلات از روزهای نخست تا امروز را بررسی کرده و نیم نگاهی هم به آینده داشته است. لی چالش‌های گذشته و درگیری میان عربستان‌سعودی و روسیه به‌عنوان رهبران غیررسمی این گروه که منجر به روزهای سیاه بازار نفت در سال ۲۰۲۰ شد را یادآوری کرده و همچنین نگاهی به وضعیت اوپک و غیراوپک در حال‌حاضر انداخته است. ستون‌نویس بلومبرگ می‌گوید که آنها به‌‌‌‌‌‌رغم اختلافات و مشکلاتی که در گذشته وجود داشت، در برنامه کنونی خود پایبندی و انعطافپذیری شگفت‌‌‌‌‌‌انگیزی از خود نشان داده‌‌‌‌‌‌اند و دیگر نشانه‌‌‌‌‌‌ای از فروپاشی مجدد گروه وجود ندارد.
این تحلیلگر همچنین می‌گوید با توجه به چشم‌‌‌‌‌‌انداز نامشخص بازار نفت در سال۲۰۲۲، این ائتلاف ممکن است در بحث تنظیم عرضه و تقاضا با چالش‌های بیشتری روبهرو شود. وی در سناریویی با ارجاع به اظهارات وزیر انرژی عربستان درباره کمبود عرضه در دهه جاری میلادی، پیش‌‌‌‌‌‌بینی کرده که در آینده‌‌‌‌‌‌ای نه‌چندان دور، به‌جای آنکه شاهد تلاش برای کاهش تولید باشیم؛ ممکن است با برنامه اوپک‌پلاس برای افزایش تولید مواجه شویم. جولین‌لی‌معتقد است که در چنین شرایطی، می‌توان انتظار داشت که ۵ سال آینده برای اوپک‌پلاس راحت‌‌‌‌‌‌تر از ۵ سال گذشته نباشد.
اوپک‌پلاس ۵ ساله شد
گروه تولیدکنندگان نفت اوپک‌پلاس پنجمین سالگرد تولد خود را در اوایل دسامبر جشن گرفتند. عمر اوپک‌پلاس با زمان پرتلاطمی همراه شده و این تلاطمات بسیار بیشتر از امکان تصور اعضای این ائتلاف در سال ۲۰۱۶ و زمانی که برای نخستین‌بار برای مقابله با تهدید ناشی از رونق شیل گردهم آمدند، بوده است. ستون‌نویس بلومبرگ همچنین معتقد است که آینده نیز برای اوپک و متحدانش چندان آسان‌‌‌‌‌‌تر به‌نظر نمی‌رسد. اوپک‌پلاس با جنگ قیمتی ۲۰۲۰ میان رهبران دوفاکتوی خود یعنی روسیه و عربستان‌سعودی که بازار را با بحرانی بیسابقه روبهرو کرد، تا آستانه فروپاشی کامل پیش‌رفت، اما در حاشیه سقوط بازار نفت در سال ۲۰۲۰، این ائتلاف تولیدکنندگان نفتی به واسطه مواجهه با همه‌گیری کووید-۱۹، نیاز به پاسخی هماهنگ درباره مدیریت عرضه نفت و رکود بیسابقه در سمت تقاضا پیدا کرد و توانست موجودیت خود را حفظ کند. در ادامه هم به‌نظر می‌رسد که کشورهای عضو همچنان به همکاری با یکدیگر ادامه خواهند داد و نیاز فزاینده کنونی جهان به نفت، محدودیت‌های تولید آنها را در بوته‌آزمایش قرار خواهد داد. در مواجهه با کاهش قیمت طلای‌سیاه که از قیمت ۱۱۰ دلار بر بشکه در اواسط سال ۲۰۱۴ به کمتر از ۳۰ دلار در اوایل سال ۲۰۱۶ رسیده بود و ذخایر نفتی کشورها به‌شدت در حال افزایش بود، تمام ۱۳ عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت در نوامبر ۲۰۱۶ بر سر کاهش تولید خود به توافق رسیدند. اعضای اوپک تولید خود را تا ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دادند و از کشورهای غیرعضو نیز خواستند که تا با کاهش تولید بیشتر از آنها حمایت کنند. در چنین زمانی، گروهی متشکل از ۱۱ کشور که در میان آنها نام ۳تولید کننده بزرگ از جمهوری‌‌‌‌‌‌های سابق اتحاد جماهیر‌شوروی؛ یعنی روسیه، قزاقستان و جمهوری‌آذربایجان توافق کردند که از ابتدای سال ۲۰۱۷ تولید خود را در حدود ۵۶۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند. این کاهش تولید اولیه قرار بود تا پایان ماه ژوئن ۲۰۱۷ ادامه پیدا کند، اما نه یک‌بار بلکه دوبار دیگر تمدید شد، سپس در پایان سال ۲۰۱۸ این کاهش تولید حتی عمیق‌‌‌‌‌‌تر هم شد و متعاقبا برای بار دیگر گسترش پیدا کرد. این روند تا‌ماه مارس ۲۰۲۰ ادامه یافت و ایده‌‌‌‌‌‌ای که در ابتدا قرار بود به مدت ۶ماه تولید را محدود کند، بیش از ۳ سال ادامه پیدا کرد. این همکاری غیرمنتظره که دوامی بیش از حد تصور داشت، بالاخره در‌ماه مارس ۲۰۲۰ به شکلی ناگهانی و شدید از هم پاشید.
فروپاشی بازار در ۲۰۲۰ و احیای همکاری‌‌‌‌‌‌ها
از آنجایی که همه‌گیری کووید -۱۹ شروع به نفوذ در بازار نفت و تاثیر منفی بر تقاضا کرد، عربستان‌سعودی بار دیگر خواستار مشارکت روسیه در کاهش عرضه پیشنهادی روزانه ۵/ ۱میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌ای شد. روسیه در این شرایط درنگ کرد و پیشنهاد عربستان را نپذیرفت و گروه اوپک‌پلاس دچار فروپاشی شد. در چنین شرایطی، تولیدکنندگان بی‌سر و صدا راه خود را از هم جدا نکردند و یکی از سیاه‌‌‌‌‌‌ترین ادوار تاریخ بازار طلای‌سیاه را در سایه تهدید کرونا رقم زدند. درگیری تلخ پس از جدایی که میان روسیه و عربستان‌سعودی شکل گرفت، منجر به بازکردن شیر عرضه نفت در بازار جهانی از سوی این ۲ تولیدکننده بزرگ شد. درست در زمانی که قرنطینه‌‌‌‌‌‌ها و محدودیت‌های کرونایی درباره تردد و سفرهای بین‌‌‌‌‌‌المللی شکل گرفته بودند، بازار طلای‌سیاه در سیل عرضه نفت‌خام ۲ رهبر سابق اوپك‌پلاس غرق شد. این جنگ بر سر سهم بازار میان ۲ صادرکننده بزرگ نفت جهان، باعث شد که شدیدترین سقوط در تاریخ بازار نفت رقم بخورد و این‌بار بهای هر بشکه نفت‌خام وست‌تگزاس‌اینترمدییت تا منفی ۳۷ دلار هم عقب زده شد. همین رویدادها کافی بود تا اوپک و غیراوپک در آوریل۲۰۲۰ در نشستی‌مجازی گردهم آیند و بر سر عمیق‌‌‌‌‌‌ترین سطوح کاهش تولید داوطلبانه به توافق برسند. جولین لی می‌گوید که عملکرد اوپک‌پلاس از آن زمان تاکنون، فراتر از انتظارات ناظران و احتمالا خود این کشورها بوده است. جولین لی می‌گوید این گروه در تلاش برای تنظیم عرضه خود با سطح تقاضای در حال تغییر و تحول، انعطافپذیری بسیار زیادی از خود نشان داده، آن هم در حالی که بیماری کووید در ۲ سال گذشته فراز و فرودهای زیادی داشته است و البته که همیشه تصمیمات اوپک‌پلاس بهترین تصمیم نبوده‌‌‌‌‌‌اند. اعضای این گروه برنامه‌‌‌‌‌‌های اولیه خود برای کاهش محدودیت‌های تولیدی را به تعویق انداختند؛ در شرایطی که عربستان‌سعودی همزمان با بهبود کند تقاضا، به صورت داوطلبانه تولید خود را بیش از تعهداتش کاهش داد. اوپک‌پلاسی‌‌‌‌‌‌ها همچنین اخیرا با افزایش سرعت بهبود تقاضا، برنامه‌‌‌‌‌‌ای را برای تسهیل عرضه نفت به بازار تدارک دیده‌‌‌‌‌‌اند. حتی شگفت‌‌‌‌‌‌انگیزتر از انعطافپذیری بالای اعضا اوپک‌پلاس، میزان پایبندی فوق‌‌‌‌‌‌العاده تولیدکنندگان به تعهدات‌‌‌‌‌‌شان در برنامه کاهش تولید بوده است. مطمئنا مواردی بوده که اعضا نقض پایبندی هم داشته‌‌‌‌‌‌اند، اما کاهش تولید اضافه یکجانبه و داوطلبانه عربستان‌سعودی، کاهش تولید مقطعی کشور‌هایی مانند قزاقستان به دلیل مسائل فنی و کاهش ظرفیت تولید در کشور‌هایی مانند آنگولا و مالزی نیز به تحقق پایبندی بالای تولیدکنندگان کمک کرده است. اما مهم‌ترین دستاورد روند همکاری کنونی، تضعیف و مخدوش‌‌‌‌‌‌شدن انتظارات درباره فروپاشی مجدد این ائتلاف است.
احتمال توافق معکوس اوپک‌پلاسی‌‌‌‌‌‌ها؟
ستون‌نویس بلومبرگ معتقد است که چشم‌‌‌‌‌‌انداز بازار نفت در سال۲۰۲۲ هم مانند آنچه در سال‌جاری وجود داشت، همچنان نامشخص است. جولین لی می‌گوید که همه‌گیری کووید هنوز با ما همراه است و ظهور یک سویه جدید آن در‌ماه نوامبر، بار دیگر نگرانی‌‌‌‌‌‌ها برای مهار این بیماری را افزایش داد و قیمت نفت نیز کاهش پیدا کرد. شرایط بازار نشان می‌دهد که در آینده‌‌‌‌‌‌ای نزدیک، گروه تولیدکننده با بازگشت مازاد عرضه و نیاز روز‌افزون به کاهش تولید مواجه خواهد شد. در عین حال، تولیدکنندگان به دلیل نگرانی‌‌‌‌‌‌ها درباره تورم فزاینده، تحت‌فشار بیشتری از سوی کشورهای مصرف‌کننده برای افزایش عرضه یا دست‌‌‌‌‌‌کم عدم محدودکردن آن قرار خواهد گرفت. لی معتقد است با فرض ادامه بهبود تقاضا، مدت زیادی طول نخواهد کشید تا نگرانی اصلی به توانایی پمپاژ نفت موردنیاز جهان توسط این ائتلاف تبدیل شود، آن‌هم در دورانی که جهان به‌دنبال دور‌شدن از سوخت‌های فسیلی است. شرکت لوک‌‌‌‌‌‌اویل (Lukoil)، دومین تولیدکننده بزرگ نفت در روسیه می‌گوید؛ در صورتی‌که اوپک‌پلاس به افزایش عرضه روزانه ۴۰۰هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای خود ادامه دهد، ظرفیت مازاد آن تا آوریل به اتمام خواهد رسید. شاهزاده عبدالعزیز بن‌‌‌‌‌‌سلمان، وزیر انرژی سعودی هشدار داده است که جهان تا پایان دهه میلادی جاری با مشکل کمبود عرضه ۳۰ میلیون بشکه در روز مواجه می‌شود. جولین لی معتقد است در چنین شرایطی، با توجه به اینکه چندین عضو اوپک‌پلاس نمی‌توانند به اهداف تولیدی خود برسند و سایرین از جمله روسیه نیز به‌سرعت در حال نزدیک شدن به سقف ظرفیت تولید خود هستند؛ ممکن است مدت زیادی طول نکشد تا اوپک و غیراوپک تلاش‌‌‌‌‌‌های خود را معطوف به افزایش تولید کنند، چراکه بازار جهانی طلای‌سیاه نیاز به تعادل دارد، از همین‌رو ممکن است ۵ سال آینده برای گروه اوپک‌پلاس راحت‌‌‌‌‌‌تر از ۵ سال نخست این ائتلاف نباشد و روزهای پرتلاطم دیگری در انتظار تولیدکنندگان نفتی باشد.