پس از مدت‌ها که تقریبا مهم‌ترین عامل سیاسی بازار نفت احتمال احیای تجارت بین‌المللی ایران به واسطه توافق بالقوه هسته‌‌ای بود، در هفته گذشته ریسک‌‌های ژئوپلیتیک به این بازار بازگشت و زمینه صعود قیمت نفت را برای سومین هفته متوالی فراهم کرد. اعتراضات مردمی در قزاقستان به برداشته شدن سقف قیمت بوتان و پروپان مصرفی در خودروها موجب کاهش تولید نفت این کشور شد.
همچنین خبر تقریبا نصف شدن تولید نفت لیبی به دلیل بسته شدن یک خط‌‌لوله در پی ناآرامی‌‌های داخلی بر ریسک اختلال عرضه افزود. این دو عامل در کنار کاهش نگرانی‌‌ها نسبت به تاثیر سویه اُمیکرون و ادامه روند کاهشی موجودی‌‌های نفت منجر به رشد ۵ درصدی بهای طلای سیاه در هفته گذشته شد. «جولین لی»، تحلیلگر نفتی بلومبرگ نیز در یادداشتی گفته احتمال کمبود عرضه و نفت سه‌‌رقمی واقعی است؛ مگر اینکه رشد تقاضا به‌طور چشمگیری کند شود.
ریسک‌‌های ژئوپلیتیک بازار نفت
بهای نفت در هفته کاری منتهی به جمعه گذشته توانست برای سومین بار متوالی افزایش یابد و در بالاترین سطوح از اواخر نوامبر قرار گیرد. رشد ۲/ ۵درصدی برنت و ۵ درصدی وست تگزاس اینترمدییت در بازار آتی نفت در پی پایداری سمت تقاضا و اختلال در عرضه ناشی از عوامل سیاسی اتفاق افتاد.
بزرگ‌ترین تولیدکننده قزاقستان استخراج نفت از میدان عظیم تنگیز را کاهش داده است اما از میزان دقیق آن اطلاعاتی در دست نیست. اپراتور میدان تنگیز که به TCO معروف است، جزئیات بیشتری در این زمینه ارائه نداد اما گفته عملیات تولید در این میدان ادامه دارد.TCO یک شرکت سرمایه‌‌گذاری مشترک است که رهبری آن به عهده غول نفتی آمریکا شورون است و حدود یک‌‌سوم تولید نفت این کشور را در دست دارد. خود شورون از کاهش تولید در تنگیز خبر داده بود.
قزاقستان پس از روسیه بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در میان کشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی است و به دلیل برداشتن سقف قیمت ال‌‌پی‌‌جی که به‌‌خصوص توسط مصرف‌‌کنندگان فقیرتر به دلیل ارزانی استفاده می‌شد، درگیر اعتراضات مردمی شد که به کشته شدن ده‌ها نفر، دخالت نظامی روسیه با درخواست دولت قزاقستان و البته عقب‌‌نشینی دولت از طرح اصلاحات اقتصادی انجامید.
در همین حال تولید نفت لیبی از اوج ۳/ ۱ میلیون بشکه در روز در سال گذشته میلادی به ۷۲۹ هزار بشکه کاهش یافت چراکه خط‌‌لوله بزرگ‌ترین میدان نفتی این کشور توسط عواملی که وظیفه نگهداری از آن را داشتند بسته شد و نیاز به تعمیرات فوری در یکی از خطوطی که بیشترین صادرات را داشت، به وجود آمد. با وجود اینکه این تعمیرات به سرعت تکمیل شد، هنوز تولید این کشور ۲۵ درصد کمتر از سطوح سال گذشته قرار دارد. در ماه‌های گذشته ریسک‌‌های ژئوپلیتیک چندانی در بازار وجود نداشت. تنش‌‌های روسیه و اوکراین بیش از نفت بر بازار گاز تاثیرگذار بود. همچنین گاهی اخبار تقویت یا تضعیف احتمال احیای برجام قیمت نفت را تحت‌الشعاع قرار می‌‌داد. البته در روزهای گذشته اخبار مثبتی از این مذاکرات به گوش رسیده که برای قیمت نفت چندان سازنده نیست و در صورت رسیدن به توافق می‌توان انتظار کاهش قیمت را داشت چراکه ایران بدون تحریم می‌تواند در عرض چند ماه صادرات خود را به ۲ میلیون بشکه در روز برساند و از این طریق عطش مصرف‌‌کنندگان برای نفت را خاموش کند. در پایان هفته گذشته شاخص جهانی برنت با قیمت ۷۵/ ۸۱ دلار بر بشکه بسته شد و همزمان وست تگزاس اینترمدییت هم به ۷۸ دلار و ۹۰ سنت در هر بشکه رسید.
قیمت بالا می‌‌رود؟
ادوارد مویا، تحلیلگر ارشد بازار قاره‌های آمریکای شمالی و جنوبی در Oanda در این مورد به بلومبرگ گفت: «بازار نفت همچنان بسیار پررونق است و به‌‌نظر میرسد بالاتر برود. اما معامله‌‌گران حوزه انرژی نگرانند محدودیت‌‌های ویروسی اعمال شده در اروپا و آسیا چشم‌‌انداز کوتاه‌‌مدت تقاضا را تهدید کند.»
در هفته‌‌ای که گذشت اوپک و متحدانش اعلام کردند به برنامه افزایش تولید ماهانه ۴۰۰ هزار بشکه در روز خود برای فوریه هم پایبند می‌‌مانند. با این حال، بعید است این گروه به سطوح برنامه‌‌ریزی شده تولید دست یابد چراکه برخی اعضای آن در ماه‌های گذشته از چنین کاری برنیامده بودند. علاوه بر اختلال در عرضه لیبی، نیجریه که به دلیل اختلال در تاسیسات بارگیری گرفتار شده است، ماه گذشته تنها ۳۵/ ۱ میلیون بشکه در روز نفت خام تولید کرد.
هلگ آندره مارتینسن، تحلیلگر ارشد نفت در بانک DNB در اسلو پایتخت نروژ هم در این باره گفت: «رالی اخیر قیمت نفت به وضوح توسط سمت عرضه بازار حمایت شد که شامل اتفاقاتی مانند مشکلات تولید در نیجریه، سرمای منجمدکننده در کانادا و شمال ایالات متحده و همین‌طور ارقام ناامیدکننده تولید از برزیل، روسیه و اوپک می‌شود.»
با این حال عوامل منفی مانند آمار ضعیف اشتغال در آمریکا و نگرانی درباره اثرگذاری اُمیکرون همچنان در بازار وجود دارند. تعداد دکل‌‌های فعال حفاری ایالات متحده نیز در هفته گذشته با یک واحد افزایش به ۴۸۱ دستگاه رسید که بالاترین سطح از آوریل سال ۲۰۲۰ به حساب می‌‌آید. تعداد دکل‌‌های حفاری از این جهت اهمیت دارد که شاخصی برای تخمین تولید این کشور به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان است.
از سوی دیگر، داده‌های دولتی نشان داد موجودی نفتی آمریکا برای ششمین هفته متوالی تا پایان سال ۲۰۲۱ کاهش یافته و به پایین‌‌ترین سطح از سپتامبر رسیده است.
سال هراس از اختلال عرضه
«جولین لی» در مقاله‌‌ای می‌گوید دو نوع دیدگاه درباره بازار نفت در ۲۰۲۲ وجود دارد که هیچ‌کدام از این سناریوها به سالی آرام نمی‌‌انجامد. تحلیلگران بدبین به بازار، عرضه را در حال سبقت گرفتن از تقاضا می‌‌بینند و معتقدند موجودی‌‌های جهانی نفت افزایش می‌‌یابد و اوپک‌‌پلاس ممکن است نیاز به یک دور دیگر از توافق کاهش عرضه داشته باشد. با این حال، خوش‌‌بینان به بازار روی سطوح پایین موجودی‌‌ها، روند کاهشی ظرفیت مازاد تولید در میانه کمبود سرمایه‌‌گذاری و همین‌طور چشم‌‌انداز قیمت نفت سه‌‌رقمی تا پیش از پایان سال ۲۰۲۲ تمرکز می‌کنند.
لی معتقد است اگر کاهش دراماتیکی در رشد عرضه اتفاق نیفتد، استدلال دوم متقاعدکننده‌‌تر به نظر میرسد.او ابتدا به تحلیل اوپک‌‌پلاس پیش از جلسه هفته گذشته این گروه اشاره می‌کند و می‌گوید این تحلیل سطح موجودی‌‌ها را افزایشی می‌‌بیند اما نه با دیدگاهی بدبینانه به بازار؛ بلکه اوپک‌‌پلاس بر این باور است که تقاضا در سال جاری به میزان پیش از کرونا بازمی‌گردد و در پایان سال حتی از ۱۰۳ میلیون بشکه در روز هم عبور خواهد کرد. با این حال، همین آنالیز روند بازگشت عرضه را شدیدتر ارزیابی می‌کند که در پایان سال از ۱۰۴ میلیون بشکه در روز گذر خواهد کرد. اما لی می‌گوید این گروه توانایی تحقق اهداف تولیدش را ندارد؛ همان‌طور که در ماه گذشته (دسامبر) ۶۲۵ هزار بشکه در روز کمتر از سطحی که اجازه داشتند تولید کردند. شکاف بین اهداف تولید اوپک‌‌پلاس و تولید واقعی با ادامه روند افزایش این اهداف بالاتر هم خواهد رفت و میزان ظرفیت مازاد عرضه کم و کمتر خواهد شد و به سه کشور عربستان، عراق و امارات محدود می‌شود. در صورتی که این کشورها اجازه داشته باشند کسری تولید دیگر کشورها را جبران کنند، می‌توان به از بین رفتن کسری تولید اوپک‌‌پلاس امیدوار بود؛ با این حال، چنین چیزی بعید است.
با کاهش شدید ظرفیت مازاد که پیش‌‌بینی می‌شود با اتمام توافق کاهش تولید اوپک‌‌پلاس در دسامبر، به حدود ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز، یعنی ۵/ ۲ درصد تقاضای جهانی برسد، هرگونه اختلال در عرضه که از همین حالا ظاهر شده است، منجر به افزایش شدیدتر از انتظار قیمت خواهد شد چراکه چنین ظرفیت مازادی در مقایسه با ارقام تاریخی کوچک خواهد بود.