صادرات دریایی نفت روسیه ۲میلیون بشکه در روز کاهش یافته و شاید در آوریل تا ۳میلیون بشکه هم برسد. روسیه برای فرار از این تحریم خودخواسته شرکتهای تجاری عمدتا در اروپا و آمریکا، راهی جز روی آوردن به شرق ندارد. هند واردات نفت خود را از این کشور به ۲۶۰هزار بشکه در روز رسانده است؛ اما این کافی نیست. چین می‌تواند روسیه را نجات دهد؟
شرکت اطلاعات داده نفتی کپلر تخمین زده صادرات دریایی نفت روسیه در ۲۴ فوریه (۴ فروردین) ۳/ ۲میلیون بشکه در روز بوده که نشان از کاهش ۲میلیون بشکه‌‌‌ای آن دارد. با این حال، با توجه به اینکه بخش بزرگی از نفت فروخته شده پیش از آغاز جنگ با اوکراین معامله شده و هزینه آن پرداخته شده بود، انتظار می‌رود در ماه جاری میلادی (آوریل) صادرات نفت روسیه کاهش عمیق‌‌‌تری داشته باشد و حتی به یک شکاف ۳میلیون بشکه‌‌‌ای در روز برسد.
نشریه «اکونومیست» در تحلیلی در این مورد با مقایسه تحریم‌های اعمالی بر روسیه و ایران معتقد است فعلا کرملین نیازی به اقداماتی مشابه ایران برای دور زدن تحریم‌ها ندارد چراکه تحریم‌های ثانویه بر روسیه اعمال نشده است. این نشریه بخشی از راه‌‌‌حل را افزایش فروش به هند می‌‌‌داند که علاقه خود را به خرید نفت بسیار ارزان روسیه نشان داده است. با این حال، این کشور نمی‌تواند مشکل فروش نفت روسیه را حل کند و گره کار فقط به دست چین باز خواهد شد. این کشور که ۵/ ۱۰میلیون بشکه در روز نفت وارد می‌کند می‌تواند فرصت‌‌‌طلبانه واردات خود را به ۱۲میلیون بشکه برساند چراکه مخازن خالی برای ذخیره این حجم از نفت را هم در اختیار دارد. این امر گرچه بدون دردسر نیست، مخصوصا در حوزه بانکی، اما از منظر اکونومیست راه‌‌‌هایی برای عملی شدن آن وجود دارد.
سقوط ۲میلیون بشکه‌‌‌ای صادرات روسیه
یک شرکت اطلاعات بازار به نام Kayrros تخمین می‌‌‌زند دو هفته پس از تهاجم روسیه به اوکراین، حجم نفت شناور روسیه روی آب‌‌‌ها نزدیک به ۱۳درصد افزایش یافت که تا حدود زیادی به دلیل این بود که محموله‌‌‌های این کشور با توجه به اجتناب خریداران، به دنبال یافتن مشتریان جدیدی بودند. همچنین تعداد نفتکش‌‌‌هایی که به این کشور باز‌‌‌می‌‌‌گشتند جهش یافته بود. به گزارش «اکونومیست»، بیشتر نفتی که در هفته‌‌‌های اخیر از روسیه خارج شده، پیش از شروع جنگ خریده و تسویه شده بود. نگرانی‌ها در مورد تحریم و بدنامی موجب شده که بسیاری از مشتریان خرید نفت روسی را متوقف کنند. به گفته شرکت کپلر، در ۲۴ مارس حجم صادرات دریایی نفت روسیه ۳/ ۲میلیون بشکه در روز بوده است که نشانگر تقریبا ۲میلیون بشکه کاهش نسبت به اول این ماه بود و همین موضوع موجب افزایش شدید قیمت نفت شد، هرچند هفته گذشته طلای سیاه با ۱۳درصد کاهش بها به دلیل تصمیم آمریکا و اعضای آژانس بین‌المللی انرژی برای آزادسازی نفت از ذخایر استراتژیک همراه بود. با این حال، برای کشورهایی که مایلند ریسک رسوایی را بپذیرند و وارد حلقه‌‌‌های لجستیکی جدید شوند، نفت روسیه یک معامله پرسود به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد.
تفاوت وضعیت تحریمی ایران و روسیه
ممنوعیت جزئی نفت روسیه تا حدودی شبیه بلوکه کردن نفت ایران در دهه ۲۰۱۰ است که موجب شد جمهوری اسلامی ایران اقدام به اتخاذ برنامه‌‌‌های متنوعی برای دور زدن تحریم‌ها کند. سال ۲۰۱۸ بود که آمریکا تحریم‌های «فشار حداکثری» را بر ایران اعمال کرد که با هدف توقف کل صادرات نفت طرح‌‌‌ریزی شده بود. به گفته اکونومیست، این تحریم‌ها تقریبا موفق بود چراکه متوسط فروش نفت ایران از ۳/ ۲ میلیون بشکه در روز پیش از تحریم به ۲۶۰هزار بشکه در اکتبر ۲۰۱۹ رسید. با این حال، از آن زمان صادرات نفت ایران اندکی احیا شده و در ۳ ماه منتهی به فوریه ۲۰۲۲، به‌‌‌طور میانگین ۸۵۰هزار بشکه در روز بوده است. بر اساس گزارش این نشریه، ایران نفت خود را از دو کانال فروخته است. شیوه نخست در ماه‌‌‌های ابتدایی شروع تحریم به کار گرفته میشد که آمریکا ۸ کشور خریدار را از تحریم معاف کرده بود. با این حال، فروش نفت به این کشورها نیز باید به ارز کشور خریدار انجام میشد. همچنین این پول یا باید در حساب‌‌‌های امانی در بانک‌های محلی آن کشورها ذخیره میشد یا صرف خرید سیاهه‌‌‌ای از محصولاتی میشد که آنجا تولید میشد.
بنا به ادعای اکونومیست،کانال دوم فروش نفت ایران از طریق دور زدن تحریم‌ها انجام می‌شود. نفتکش‌‌‌های ایران به کشورهای دشمن آمریکا مانند ونزوئلا سفر کردند؛ در حالی که دستگاه ردیاب خود را خاموش می‌کردند. برخی تانکرهای ایران مجددا رنگ می‌‌‌شدند تا منشأ آنها مخفی بماند. برخی دیگر از این نفتکش‌‌‌ها محموله‌‌‌های خود را اغلب شبانه در آب‌‌‌های بین‌المللی به کشتی‌‌‌هایی با پرچمی متفاوت انتقال می‌دهند. همچنین جولیا فریدلندر، یک مسوول پیشین اطلاعات که اکنون در اندیشکده شورای آتلانتیک حضور دارد می‌‌‌گوید نفت ایران از طریق زمینی هم توسط گروه‌‌‌هایی انتقال می‌‌‌یابد. بر این اساس، نفت ایران همین‌طور در ازای طلا، آفت‌کش و حتی پروژه‌‌‌های مسکونی در تهران با کشورهای چین، ترکیه و امارات تهاتر می‌شود. علاوه بر این، تجار در دبی، که محل سکونت نیم‌میلیون ایرانی است، نفت ایرانی را با گریدهای مشابه دیگر که بعدا برند نفت کویتی می‌‌‌خورد، ترکیب می‌کنند. اما روسیه بعید است که چنین استراتژی‌‌‌هایی را پیش بگیرد زیرا فعلا نیازی به آنها ندارد. مجازات اعمالی بر ایران شامل تحریم‌های ثانویه هم می‌شود که بانک‌هایی از کشورهای ثالث را هم تهدید می‌کند که در صورت انجام چنین معاملاتی جریمه‌‌‌های سنگینی متحمل شوند. این امر خرید آشکار نفت را پرریسک می‌کند. در مقابل، روسیه با تحریم‌های ضعیف‌‌‌تری مواجه است. علاوه بر این، یک‌‌‌پنجم نفت روسیه از طریق خط لوله صادر می‌شود که نظارت کمتری روی آن است. اما محموله‌‌‌های دریایی روسیه همان‌طور که گفته شد با بی‌‌‌میلی خریداران رو‌‌‌به‌‌‌رو شده؛ امری که موجب تخفیف ۳۱ دلاری نفت اورالز این کشور شده است. معامله‌‌‌گری پیش‌بینی می‌کند این تخفیف طی یک هفته به ۴۰ دلار در هر بشکه هم برسد.
راه نجات نفت روسیه در دوره تحریم
دو کشوری که به کشورهای تحریم‌‌‌کننده غربی ملحق نشده‌‌‌اند، هند و چین، معاملات پرسودی را در این زمینه می‌‌‌بینند. هند مطمئنا این فرصت را از دست نمی‌‌‌دهد. انتظار می‌رود محموله‌‌‌های نفت روسیه که به شبه‌‌‌جزیره هند حرکت کرده‌‌‌اند، به ۲۳۰هزار بشکه در روز طی ماه مارس برسد. این در حالی است که در سه ماه پیش از آن هیچ محموله‌‌‌ای به این مقصد راه نیافته بود. اما بعید است هند خرید زیادی داشته باشد، دستکم در کوتاه‌‌‌مدت. نیمی از واردات این کشور از خاورمیانه می‌‌‌آید که بسیار ارزان‌‌‌تر از حمل نفت از روسیه خواهد بود. همچنین پرداخت‌‌‌ها نمی‌تواند به دلار انجام شود و باید مکانیزم پرداخت روبل-روپیه مورداستفاده قرار گیرد. ادی ایمیرویچ، رئیس پیشین تجارت نفت گازپروم که اکنون در موسسه تحقیقات انرژی آکسفورد است خرید نفت هند از روسیه را بیش از ۱۰میلیون بشکه در ماه نمی‌‌‌بیند. این حجم کوچکی است چراکه آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارد نفت بدون مشتری روسیه به ۳میلیون بشکه در روز در آوریل برسد. بنابراین، فقط چین است که می‌تواند روسیه را نجات دهد. این کشور ۵/ ۱۰میلیون بشکه در روز (۱۱درصد از تولید روزانه نفت جهان) طلای سیاه وارد می‌کند. ایمیرویچ معتقد است چین می‌تواند به‌‌‌طور فرصت‌طلبانه‌‌‌ای خرید خود را به ۱۲میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این اقدام باعث می‌شود ۶۰میلیون بشکه نفت روسیه در مدت‌‌‌زمان کوتاهی خریده شود. چین هم مخازن خالی زیادی برای این کار دارد. تاکنون اما هیچ‌‌‌کدام از اینها اتفاق نیفتاده است. انتقال نفت از روسیه حتی برای چین دشوار شده است چراکه انتقال نفت از این کشور ۴۰ روز به‌‌‌طول می‌‌‌انجامد اما مسیر روسیه به اروپا ۳ تا ۴ روزه است. علاوه بر این، نفت باید در تانکرهای بزرگ‌تر بارگیری شود که کند و پرهزینه هستند. بانک‌های چینی هم به‌‌‌سختی تسهیلات می‌دهند.
پرداخت مالی مشکل دیگر آن است. تامین‌‌‌کنندگان مالی در هنگ‌‌‌کنگ که ذخایر دلاری بالایی دارند، پیش از این به کره‌شمالی کمک کرده بودند ارز کاغذی دریافت کند. اما معاملات انرژی با روسیه آنقدر بزرگ هستند که نمی‌شود آنها را پنهان کرد. با این حال، یک راه‌‌‌حل می‌تواند این باشد که روسیه برای دریافت پول به یوآن، از حساب‌‌‌های چینی در بانک‌های این کشور استفاده کند. این حساب‌‌‌ها سپس در واردات کالاهای ضروری کاربرد خواهند داشت. با وجود هزینه‌‌‌های اضافی، خرید نفت از روسیه می‌تواند پول زیادی ذخیره کند. این کاری است که معامله‌‌‌گران چینی وقتی نفت در سال ۲۰۲۰ به دلیل شیوع کرونا تک‌‌‌رقمی شده بود، انجام دادند. وقتی موقعیت‌‌‌های معاملاتی روسیه تضعیف شود، تخفیف گریدهای اورالز بالا خواهد رفت و خریدهای چینی هم افزایش خواهد یافت.