آسیب‌شناسی صنعت نفت و راهبردهای اصلاحی

کشور ما با پیشینه متجاوز از یک قرن برخورداری از نعمتی خدادادی به نام نفت و سپس با پیدایش منابع عظیم گاز طبیعی موقعیتی ویژه را چه در مناسبات اقتصادی داخلی و چه جایگاه تاثیرگذار منطقه ای و جهانی بوجود آورده است. قرارگرفتن کشور در قلب خاورمیانه که خود انبار اصلی منابع انرژی جهانی است و موقعیت ژئوپلتیکی حاصله چه در دوران جنگ سرد و واقع شدن در جنوب شوروی سابق و چه امروز که جمهوری های قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان در شمال تولید کنندگان نفت و گاز بوده و چه در جنوب که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با بزرگترین ذخایر عظیم نفتی و نیز سهم بزرگی از گاز جهانی حضور داشته و چه در غرب و همسایگی با عراق که تولید کننده عظیم نفت و گاز است و نهایتاً همسایگی با مصرف کنندگان بزرگی چون ترکیه، هند، پاکستان و کمی دورتر نیز دسترسی به همه بازارهای بزرگ نفت و گاز چون هند، چین، کره، ژاپن اروپا و آفریقا شرایطی منحصر بفرد را جهت برخورداری مثبت از این موقعیت استراتژیک بوجود آورده است بطوریکه کشور می تواند با هزینه های کم از بازارهای دور و نزدیک برخوردار شده و به همان میزان که این گونه ارتباطات تجاری را توسعه می‌دهد از تاثیرگذاریهای سیاسی چه در منطقه، چه جهان، چه در روابط دو جانبه و یا چند جانبه در سطح بین المللی سود ببرد. اتصال خطوط لوله گاز به کشورهای همسایه چه در غرب و شمال و چه در جنوب و شرق و وابستگی آنها به انرژی ایران تضمین های محکم امنیتی و حسن همجواری را به همراه دارد که برای آن نمی توان حد و قیمتی متصور بود.

اینها اما در داخل کشور نوعی وابستگی مالی- اقتصادی به نفت و گاز را در تامین بخش مهمی از منابع ارزی و منابع عمومی کشور بوجود آورده بطوریکه بعضاً عدم توسعه متوازن دیگر بخشهای اقتصادی را ناشی از این منبع مالی آسان تحلیل می کنند و گروههایی به آن خوشبین نیستند. ولی واقعیت این است که این نعمات خداوندی بزرگترین امکان و مزیت نسبی را در کشور فراهم آورده تا با اتکا به این قدرت اقتصادی اثرگذار هم در داخل با توسعه سرمایه گذاری های سالم اقتصادی رشد و شکوفایی کشور را در همه زمینه ها موجب شده و هم در سطح بین المللی از جایگاهی والا و تاثیرگذار برخوردار باشد.

مشکل در نگاه ما به نفت است که به آن به جای سرمایه به چشم "درآمد" نگاه می کنیم. لذا همواره با تلاطم بازار نفت در هر زمان شرایط اقتصادی کشور نیز متلاطم گردیده و ثبات در اقتصاد را متاثر ساخته که به هیچ وجه مناسب نیست. لذا نه تنها باید برای اصلاح این نگاه در کشور نسبت به این سرمایه ملی تلاش کرد بلکه آن را جهت سرمایه گذاری های بعدی، ارتباط با بازار، ارتباط با همسایگان، توسعه زیرساختها برای افزایش تولید و نیز مصرف بهینه انرژی، توسعه فناوری و نیز گسترش و صدور خدمات فنی – مهندسی به کشورهای نفتی همسایه که تشنه دریافت اینگونه خدمات هستند و نهایتاً بمنظور تشویق سرمایه گذاری در بخشهای سودده اقتصادی بجای صرف آن در بخش هزینه های جاری مصرف به کار برد تا در نتیجه از چنان اقتصاد بزرگی برخوردار باشیم که سهم نفت در آن کوچک و کوچک تر گردیده و کشوری با اقتصاد مستقل از درآمدهای نفتی را تشکیل دهیم.

مسلماً در شرایط فعلی کشور و تحریم ناجوانمردانه که این صنعت را هدف قرارداده بسیاری از اهداف و استراتژیهای برنامه ریزی شده با چالشهای بزرگ و جدی بین المللی روبروست که بعضاً اجرای آنها را با دشواریهای سنگینی روبرو می سازد کما اینکه طی سالهای اخیر آثار سنگین آن بر صنعت نفت در حد بالایی احساس می گردد که کاهش صادرات نفت و متعاقباً تولید، عدم بازگشت مالی صادرات، افزایش شدید هزینه عملیات صادرات و بانکی و ریسکهای مرتبط، مسائل مربوط به بیمه کشتیها و P&I آنها و دیگر مضایق را می توان نام برد بگونه ای که صنعت از ریل عادی برنامه ها خارج شده و بسیاری از اقدامات آتی بایستی روی حل مسائل اضطراری و فوری آن متمرکز گردد.

با این حال نبایستی از پتانسیل بالای نفت حتی در حل و فصل دیپلماتیک مسائل سیاسی و تحریم ها غافل بوده و باید از این ابزار و نیز تجربه های دهه های گذشته در رویارویی با تحریم سود برد. بدیهی است نه تنها در این شرایط ویژه بلکه در همه مراحل کار، یکدلی، همکاری و خصوصاً حمایت دولت و مجلس محترم و دیگر نهادهای ذیمدخل ضامن موفقیت نفت و کشور خواهد بود.