سایه جنگ در شرق اروپا میان روسیه و اوکراین همچنان بر سر بازار جهانی نفت‌خام سنگینی می‌کند. واحد اطلاعات مجله اکونومیست در گزارش جدید چشمانداز جهانی خود بر اهمیت این جنگ برای بازار کامودیتیها و به‌ویژه طلای سیاه تاکید کرده است و میگوید که تا زمان ادامه پیدا کردن درگیریها در اوکراین که احتمالا تا پایان۲۰۲۲ ادامه خواهد داشت، نمی‌توان منتظر کاهش معنادار قیمت‌ها بود. به تعبیری دیگر، از نگاه آنان ادامه جنگ میان روسیه و اوکراین به مثابه گارانتی حفظ سطح قیمتی ۱۰۰ دلار بر بشکه یا بیشتر برای نفت‌خام خواهد بود. از سوی دیگر، وضعیت مشابهی در بازار گاز، فلزات اساسی و کالاهای غذایی که روسیه از تامین‌کنندگان اصلی آنهاست به وجود آمده و این کامودیتیها نیز روندی مشابه نفت‌خام خواهند داشت. از سوی دیگر، یک تحلیلگر ارشد سابق اوپک نیز میگوید به‌دلیل ویژگی کشش قیمتی نفت‌خام، افزایش بهای این کامودیتی به معنای کاهش تقاضا برای آن نخواهد بود و شرایط به همین شکل باقی می‌ماند.
تاثیر کلیدی که جنگ روسیه و اوکراین بر بازار نفت و سایر کامودیتیها گذاشت، کماکان ادامه خواهد داشت. واحد اطلاعات اکونومیست (EIU) در گزارش چشمانداز جهانی خود با تاکید بر اهمیت این رویداد در بازار نفت، گفته است که ادامه پیدا کردن درگیریها در اوکراین، عملا به معنای گارانتی قیمت طلای سیاه در سطح قیمتی ۱۰۰ دلار در هر بشکه و بیشتر خواهد بود.
بازوی تحقیقاتی اکونومیست همچنین بر این باور است که این شرایط در بازار نفت و به طور کلی‌‌‌تر در بازار کامودیتیها، تا زمان پایان جنگ که به عقیده آنها دست‌کم در انتهای سال ۲۰۲۲ خواهد بود، ادامه پیدا می‌کند. از سوی دیگر، حسن بالفکیه، تحلیلگر ارشد سابق تقاضای نفت در اوپک نیز در یادداشتی به بررسی ساختار تقاضا و عرضه در بازار نفت پرداخته و میگوید که قیمت‌های بالاتر نفت منجر به کاهش تقاضا به شکل محسوسی نمی‌شود و به همین دلیل نیز نمی‌توان انتظار داشت که قیمت‌های بالاتر با افت تقاضا و در نتیجه تعدیل قیمت‌ها مواجه شود. او در یادداشت خود میگوید در چنین شرایطی، تنها می‌توان بخش عرضه را به وسیله نهادهایی چون اوپک کنترل کرد؛ اما بخش تقاضا به دلیل جنگ در اوکراین، چشمانداز نامشخص و ضعیف اقتصادی جهان و عواملی از این دست، کاملا از کنترل خارج است و نمی‌توان انتظار افت چشمگیر تقاضا در بلندمدت را داشت، هر چند که این عوامل تا حدی بر تقاضای کوتاه‌مدت اثر می‌‌‌گذارند. گفتنی است که طی روز دوشنبه بهای شاخص‌‌‌های کلیدی نفت خام به دلیل تشدید محدودیت‌های کرونایی در شانگهای، نگرانی از کاهش تقاضا در چین و افزایش نرخ بهره فدرال رزرو آمریکا با کاهشی چشمگیر روبه‌‌‌رو شدند و به کف قیمتی خود طی ۲ هفته اخیر رسیدند.
جنگ در اوکراین؛ ضامن نفت ۱۰۰ دلاری
جدی‌‌‌ترین اثر جنگ روسیه و اوکراین برای اقتصاد جهانی افزایش قیمت کامودیتیها خواهد بود. واحد اطلاعات اکونومیست (EIU) در گزارش جدید چشمانداز جهانی خود اعلام کرد که تا زمان ادامه درگیریها در اوکراین، قیمت نفت خام بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه باقی خواهد ماند. این گزارش میگوید تهدید اعمال تحریم‌ها بر صادرات سوخت‌‌‌های فسیلی روسیه و افزایش عدم‌اطمینان در مورد عرضه، وضعیت بحرانی موجود در بخش عرضه را تشدید خواهد کرد. قیمت گاز در اروپا پس از افزایش ۵ برابری در سال گذشته، طی سال‌جاری ۶۵ درصد افزایش خواهد یافت. اروپا ذخایر گاز محدودی دارد و حالا نگرانی‌هایی در مورد عرضه گاز برای فصل زمستان نیم کره‌شمالی در سال ۲۰۲۲-۲۳ وجود دارد. آگاته دامارایس، مدیر پیش‌بینی جهانی واحد اطلاعات اکونومیست میگوید که اروپا در حال کاهش تقاضای خود برای گاز روسیه است که این امر باعث کاهش تولید روسیه و فشار بیشتر بر زنجیره عرضه خواهد شد. واحد اطلاعات اکونومیست در گزارش خود گفت: «ما انتظار داریم قیمت‌های بالاتر کامودیتیها به تورم جهانی دامن بزند. تورم در سال‌جاری به ۷/ ۷درصد خواهد رسید که بالاترین رقم در ۲۶ سال گذشته است.»
به‌‌‌رغم نگرانی‌ها در مورد تاثیر درگیری روسیه و اوکراین بر اقتصاد آنها، بانک‌های مرکزی اقتصادهای بزرگ جهان تلاش‌‌‌های خود را برای کنترل تورم افزایش می‌دهند. واحد اطلاعات اکونومیست همچنین در بخشی از گزارش خود گفته که روسیه تولیدکننده عمده چند فلز اساسی مانند آلومینیوم، تیتانیوم، پالادیوم و نیکل است و پس از جهش همه این بازارها در سال گذشته، تا زمانی که جنگ در اوکراین ادامه داشته باشد، این قیمت‌ها در سطوح اوج خود باقی خواهند ماند. وضعیت بازار گندم، ذرت، جو و کلزا نیز تا زمان ادامه جنگ، وضعیتی مشابه این کامودیتیها را خواهد داشت. به همین شکل، در بازار نفت نیز می‌توان انتظار روند مشابهی داشت. جنگ بین روسیه و اوکراین از طریق تحریم‌های مالی علیه مسکو، قیمت‌های بالاتر کامودیتیها و اختلال در زنجیره تامین بر اقتصاد جهانی تاثیر می‌‌‌گذارد. این عوامل مشترکا باعث افزایش تورم و کاهش شدید رشد اقتصادی به طور مشخص در اروپا می‌‌‌شوند. واحد اطلاعات اکونومیست میگوید که این وضعیت در ادامه سال نیز به همین گونه خواهد بود، زیرا انتظار می‌رود که جنگ روسیه و اوکراین تا پایان سال ۲۰۲۲ ادامه یابد.
اثر تورم و گرانی سوخت بر تقاضا
حسن بالفکیه، تحلیلگر ارشد سابق تقاضای نفت در دبیرخانه اوپک طی یادداشتی در وبگاه عرب نیوز به بحث عرضه و تقاضا در بازار پرداخته است. او در یادداشت خود با اشاره به عقبنشینی بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی درباره انتظاراتشان از رشد اقتصاد و تجارت جهانی گفته است که بر اساس همین عقب‌‌‌نشینی‌‌‌ها و همچنین نیاز به نفت برای فعالیت‌های اقتصادی، سازمان‌های بین‌المللی نیز پیش‌بینی‌‌‌های خود درباره تقاضای نفت را کاهش داده‌‌‌اند. در همین حال، تورم نیز در سراسر جهان به سطوح کم سابقه‌‌‌ای رسیده که دهه‌‌‌هاست به چشم دیده نشده‌‌‌اند و حتی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد نیز میگوید که قیمت جهانی کالاهای غذایی در ماه مارس به بالاترین سطح خود رسیده که نتیجه مستقیم جنگ روسیه و اوکراین است. بالفکیه میگوید با توجه به قیمت فعلی نفت خام، قیمت سوخت در جایگاه‌‌‌ها در سراسر جهان در حال افزایش است که در صورت تداوم عوامل کنونی بازار، از نظر تئوری باید به کاهش تقاضا برای نفت منجر شود.
این تحلیلگر سابق اوپک در ادامه توضیح داده که کشش قیمتی یک کامودیتی، شاخصی است که نشان می‌دهد میزان تقاضا شده چقدر نسبت به قیمت آن حساس است. بر اساس همین شاخص، کشش قیمتی نفت خام پایین است، بنابراین افزایش قیمت‌ها به سختی می‌تواند بر تقاضا آن تاثیر بگذارد. این به آن معناست که قیمت نفت خام باید به طور قابل‌توجهی تغییر کند و قبل از اینکه تاثیر معناداری بر رفتار مصرف‌کننده بگذارد، برای مدتی در سطح جدید باقی بماند. وی در ادامه دوران بحران مالی جهانی ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ را مثال می‌‌‌زند و میگوید که قیمت نفت خام در پی این بحران طی سال ۲۰۱۰ نسبت به سال ۲۰۰۹ بیش از ۲۹درصد و در سال ۲۰۱۱ نسبت به سال ۲۰۱۰ حدود ۴۰درصد افزایش یافت؛ اما این افزایش قیمت‌ها تاثیر محدودی بر تقاضا داشت. در واقع مصرف نفت در آن دوره – هر چند با سرعتی کمتر - به افزایش خود ادامه داد. بالفکیه میگوید که تقاضای معلق در اکوسیستم بازار نفت – به‌خصوص در دوران پس از رکود اقتصادی – معمولا به بهبود تقاضا کمک می‌کند.
تقاضا در بازار کنترل‌پذیر نیست
او در ادامه گزارش خود به این امر اشاره کرده که هرچند قیمت‌های پایین‌‌‌تر در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ به تحریک تقاضا برای کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت به‌ویژه در حوزه حمل‌‌‌ونقل منجر شد، اما این امر لزوما با افزایش قیمت‌ها منجر به کاهش تقاضا نمی‌شود. این متخصص حوزه تقاضای نفت میگوید که در همان سال‌ها که قیمت نفت پایین‌‌‌تر بود در زمینه حمل‌‌‌ونقل، ساخت‌‌‌وساز و رونق پتروشیمی، توازن بازار نفت را تغییر داد و بخش بسیار عمده‌‌‌ای از رشد تقاضا در آن دوران نه لزوما به دلیل قیمت‌های پایین، بلکه به‌خاطر تغییرات اساسی در ساختار عرضه و تقاضا بازار بوده است. این تحلیلگر کویتی سابق اوپک میگوید که سازمان اوپک و متحدانش پس از آخرین نشست بر تعهد خود برای تضمین ثبات بازارهای نفت از طریق عرضه کافی نفت خام به بازارهای جهانی تاکید کردند.
از سوی دیگر نیز پیش‌بینی‌‌‌های مختلف می‌‌‌گویند که اکنون انتظار می‌رود طی ماه‌‌‌های آینده با توجه به افزایش تورم، آشفتگی ژئوپلیتیک در اروپای شرقی و چشمانداز اقتصادی ضعیف‌‌‌تر نسبت به پیش‌بینی‌‌‌های انجام شده در اوایل سال، تقاضای طلای سیاه اندکی کاهش باید. بالفکیه در بخش پایانی تحلیل خود میگوید که چنین عواملی غیرقابل مهار و خارج از کنترل هستند که شدت و مدت آنها تعیین‌‌‌کننده تاثیرشان بر تقاضای کوتاه‌مدت است. او البته معتقد است که عقبنشینی شدید بخش تقاضا طی سال‌های گذشته بر اثر پاندمی کرونا، باعث شده تا اثرات منفی بر قیمت‌ها کاهش یابد.
کاهش بهای نفت آمریکا به زیر ۱۰۰ دلار
روز دوشنبه بهای نفت خام با کاهشی ۵درصدی به کمترین میزان خود در تقریبا ۲ هفته گذشته رسید، چرا که نگرانی‌ها از افزایش طولانی‌مدت قرنطینه کووید-۱۹ شانگهای و افزایش بالقوه نرخ بهره در آمریکا باعث کاهش نرخ طلای سیاه شد. به گزارش خبرگزاری رویترز، در شانگهای، مقامات خارج از مراکز مسکونی نرده‌‌‌هایی ایجاد کرده‌‌‌اند که اعتراض عمومی را برانگیخته است. در پکن نیز بسیاری از مردم از ترس قرنطینه‌‌‌ای مشابه پس از ظهور چند مورد جدید کووید، ذخیره مواد غذایی را آغاز کرده‌‌‌اند. جفری هالی، تحلیلگر کارگزاری اواندا میگوید: «به نظر می‌رسد که چین همان فیل در اتاق است. تشدید محدودیت‌های سیاست کووید صفر (zero-COVID) در شانگاهی و ترس از گسترش اُمیکرون در پکن، باعث دستکاری احساسات بازار در روز دوشنبه شده است.»
فیونا سینکوتا، تحلیلگر سیتی ایندکس نیز میگوید که شانگهای هیچ نشانه‌‌‌ای مبنی بر کنار گذاشتن سیاست سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌اش برای مقابله با کووید نشان نمی‌‌‌دهد؛ در عوض نیز متعهد شده که اجرای محدودیت‌های کووید را افزایش دهد که این امر می‌تواند به تقاضای نفت بیشتر آسیب برساند. نفت همچنین به دلیل چشمانداز افزایش نرخ‌های بهره آمریکا که باعث تقویت دلار آمریکا می‌شود، تضعیف شد. دلار قوی‌‌‌تر باعث می‌شود که کامودیتی‌‌‌های مبتنی بر دلار برای دارندگان ارزهای دیگر گران‌‌‌تر شوند و تمایل به افزایش ریسک‌‌‌گریزی در میان سرمایه‌گذاران را به همراه دارد. تا زمان تنظیم این گزارش در ساعت ۱۶:۲۵ دقیقه روز دوشنبه به وقت تهران، شاخص نفتی وست تگزاس اینترمدییت با کاهشی ۴۴/ ۴درصدی به قیمت ۹۷ دلار و ۵۴ سنت به ازای هر بشکه معامله می‌شود. این قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت در معاملات روز دوشنبه نیویورک، نمایانگر سقوط ۴ دلار و ۵۳ سنتی این شاخص نفتی نسبت به قیمت بسته‌‌‌شده جلسه معاملاتی پیشین در روز جمعه است. بهای هر بشکه نفت خام برنت در بازار لندن نیز با افتی ۴ دلار و ۹۳ سنتی به ۱۰۱ دلار و ۷۲ سنت در هر بشکه رسیده که نشان‌‌‌دهنده عقبگرد ۶۲/ ۴درصدی این شاخص کلیدی بازار نفت است. بهای هر ۲ شاخص نفتی طی هفته گذشته به دلیل نگرانی‌ها در مورد تقاضا، تقریبا ۵درصد افت کردند و نسبت به سطوح اوج خود فاصله بیشتری گرفتند.
محمد‌سعید نادری