نداکروکپور: هدف گذاری تولید محصولات پتروشیمی ظرف 10 سال آینده رسیدن به رقم 200 میلیون تن خواهد بود.این خبر را مرتضی شاهمیرزایی گفته و البته که پیش از او برخی مقامات وزارت نفت هم از این هدف گذاری خبر داده بودند.با روند رو به رشد قیمت محصولات پتروشیمی طی یکسال اخیر،بار دیگر توجه برنامه ریزان کشور به سوی سرمایه گذاری بر روی صنعت پتروشیمی افزایش یافته است.به خصوص آنکه ارقام حاصل از صادرات محصولات پتروشیمی رقم قابل ملاحظه ای را در آمارهای صادرات ایران نشان داده است.آمارها نشان می دهد که سال گذشته 15 میلیارد دلار انواع محصولات پتروشیمی را صادر شده است.
دستیابی به آنچه شاهمیرزایی بر آن تاکید کرده،به نظر می رسد به این آسانی ها هم امکان پذیر نباشد؛چه آنکه افزایش تولید محصولات پتروشیمی امری سرمایه بر و البته زمان بر است.آنطور که مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفته در ابتدای پیروزی انقلاب میزان تولید محصولات پتروشیمی ایران 1.5 میلیون تن بوده که در عرض 43 سال به 90 میلیون تن رسیده است.مقایسه همین دو بازه زمانی نشان می دهد که اگر روند پیشرفت در توسعه این صنعت به همین کندی صورت بگیرد،دستیابی به 200 میلیون تن با توجه به شرایط غیرقابل پیش بینی سیاست خارجی ایران بسیار دور به نظر می رسد.
به جز این موضوع،محصولات پتروشیمی نیاز به بازار دارند.تولیدی که بازار نداشته باشد،محکوم به فناست.هرچند در برخی محصولات پتروشیمی مثل اوره و متانول شرایط ایران تقریبا در منطقه غیرقابل رقابت است،اما کشورهای رقیب هم بیکار ننشسته اند و به سرعت در حال توسعه صنایع خود هستند.
البته شاهمیرزایی گفته که برای برخی محصولات پتروشیمی از جمله کاتالیست ها بازار مناسب وجود دارد.او می گوید: درسفری که به روسیه داشتم، مشخص شد کشورهای همسایه نیز به محصولات مصرفی پتروشیمی مثل کاتالیست نیاز دارند. اکنون برای ما یک عیب است که بعد از 60 سال هنوز در این حوزه وابسته باشیم بنابراین باید همه فرآیندهای دانشی را جهت تولید و بومی‌سازی این محصولات طی کنیم.
امیدها و آرزوهای محال
سید حمید حسینی رییس اتحادیه صادرکنندگان نفت و گاز و پتروشیمی در این رابطه به جهان صنعت می گوید:بیش از 30 سال طول کشیده تا ظرفیت تولید پتروشیمی به 90 میلیون تن رسیده است. اینکه آقای شاه میرزایی می گویند , می خواهند ظرفیت را تا 10 سال آینده به 200 میلیون تن برسیم , به نظر می آید بیشتر آرزو و امیال را بیان کردند.زیرا اولا پتروشیمی یک صنعت سرمایه بر است , که نیاز به سرمایه گذاری کلان دارد. دوما همین حالا فروش محصولات پتروشیمی مانند مانند اوره , آمونیاک و متانول با مشکل مواجه است.
وی با بیان اینکه به جای توسعه پتروشیمی ها بهتر است به سراغ صنایع پایین دستی برویم،عنوان کرد:به جای توسعه واحداهای پتروشیمی بهتر است که حلقه سوم صنعت پتروشیمی را که رها شده،کامل کنیم و این کار نیاز به دانش فنی و تجهیزات و سرمایه دارد که ما نداریم .
حسینی تصریح کرد: به نظر من بدون توافق برجام و جذب سرمایه خارجی طرح اینگونه وعده ها بیشتر امید دادن به آینده است . در حالی که ما نمی توانیم محصولات پتروشیمی ها فعلی را بفروشیم یا پروژه هایی در دست احداث این واحدها را بدون سرمایه مناسب تکمیل کنیم.
او تاکید کرد: اگر چه در تولید اتیلن،پلیمرها و پروپلین هنوز جای کار وجود دارد دارد اما توسعه صنایع پایین دستی باید در اولویت قرار بگیرد.
حسن مرادی نماینده پیشین مجلس و کارشناس انرژی هم در این رابطه به جهان صنعت گفت:بازار جهانی بسیار گسترده و متنوع است. نیاز های بازار جهانی به گونه ای است که با سرمایه های موجود در کشور نمی توان به رقابت های جهانی رسید و لازم است که سرمایه مناسب برای توسعه این صنعت جذب شود.
وی افزود: به نظر من بهتر است پیش از شروع به انجام هر پروزه ای در صنعت پتروشیمی،بررسی از نیاز بازار جهانی صورت بگیرد و براساس نیاز و ارزش افزوده ای که می توان ایجاد کرد،اقدام به تولید محصول کرد.بنابراین نیازهای مشتریان باید در اولویت قرار بگیرد.
مرادی با بیان اینکه برخی مشتریان محصولات پتروشیمی ایران به صورت سنتی وجود دارد،یادآور شد: به نظر من امکان اینکه این میزان محصول در کشور تولید شده و در بازار جهانی مشتری داشته باشد, وجود دارد. مهم این است که بتوانیم از فرمول های تجاری و مدرن و مشخص استفاده کنیم و این فرمول ها را به صورت واقعی به کار ببندیم. تا بتوانیم تولیدی که برازنده مصرف باشد داشته باشیم .
عبور از خام فروشی
مرتضی فیروزی کارشناس انرژی هم در این رابطه به جهان صنعت می گوید: این که ما بتوانیم طرف 10 سال آینده تولید پتروشیمی را به 200 میلیون تن برسانیم, امر غیر ممکنی نیست. البته بسیار مشکل است. زیرا در حال حاضرظرفیت تولید پتروشیمی 90 میلیون تن است. قرار است تا سال 1406 به 135 میلیون تن برسد. این بحث کمیتی موضوع است. اگر بخواهیم به 200 میلیون تن برسیم ناچاریم خوراک اولیه ی آن که امروزه عمدتا گاز است،تامین کنیم.
وی افزود:چون پتروشیمی مایع خیلی به صرفه نیست و با گاز تولید می شود. بنابراین باید ظرفیت تولید گاز را افزایش دهیم تا بتوانیم این را تامین کنیم. موضوع دوم این است که ما در حال حاضر ظرفیت تولید 24 میلیون تن صادرات پتروشیمی را داریم.
او با بیان اینکه این میزان صادرات عمدتا مختص به محصولات کلان صنعت پتروشیمی است،خاطرنشان کرد: در واقع محصولات با ارزش افزوده بالا صادر نشده است. بنابراین به نوعی (به صراحت نه) اما به نوعی ما خام فروشی انجام دادیم یعنی گاز را به متانول تبدیل کردیم و بعد صادر کردیم .
این کارشناس پتروشیمی با تاکید بر اینکه مشکل صنعت پتروشیمی ما این است که هم لازم است سرمایه گذاری جدید انجام شود و هم بر روی واردات تکنولوژی جدید تمرکز شود،گفت: علاوه بر این دو مورد،نیاز به مدیریت قوی هم برای اداره این صنایع داریم که به سمت محصولات پایین دستی حرکت کنیم. چون اگر به سمت محصولات پایین دستی نرویم به ارزش افزوده دست نخواهیم یافت.
فیروزی گفت:زمانی می توانیم با اطمینان بگوییم که 200 میلیون تن محصول می توانیم تولید کنیم که ارزش افزوده نهایی بالایی بدست بیاید.در غیراینصورت خام فروشی خیلی هنر نیست. هنر آن است که ارزش افزوده نهایی چقدر باشد.ضمن اینکه باید توجه داشت که آیا بازار جهانیکشش این میزان تولید را دارد یا خیر.
این کارشناس انرژی در ادامه گفت:واقعیت این است نرخ رشد محصولات پتروشیمی , پلیمری درسالهای اخیر حدود 4.5 درصد بوده،این در حالی است که نفت کمتر از 1 درصد رشد داشته است.بنابراین می توان روی توسعه این صنایع کار کرد.چون هم ما گاز ارزان داریم که تولید را مقرون به صرفه می کند و هم توسعه این صنعت مزیت نسبی بزرگ کشور است.
فیروزی گفت: ای کاش ما در سال های گذشته روی این بیشتر تمرکز می کردیم به خصوص روی گازمان که خوراک را به پتروشیمی ها می دادیم که هم ارزش افزوده بسیار بالایی داشت و هم می توانست بخش زیادی از نیروی کار کشور را جذب کند.
به روایت آمار
گزارش ها نشان می دهد که در حال حاضر۶۷ مجتمع پتروشیمی با ظرفیتی حدود ۹۰ میلیون تن در سال در کشور فعال است. این صنعت در سال ۹۹ بدون نظر گرفتن طرح‌هایی که در ماه‌های پایانی سال به بهره‌برداری رسیده‌اند، عملکرد ۷۷ درصدی نسبت به ظرفیت اسمی قابل بهره‌برداری داشته و با تولید حدود ۳۴.۲ میلیون تن محصول قابل فروش، درآمدی معادل ۱۵ میلیارد دلار را برای کشور محقق کرده است؛ ۲۷.۸ میلیون تن مواد شیمیایی، ۷.۸ میلیون تن انواع پلیمر و ۶.۸ میلیون تن کودهای شیمیایی در سال گذشته در این صنعت تولید و حدود ۱۱ میلیون تن محصول میانی در این صنعت به‌عنوان خوراک‌های بین مجتمعی مبادله شده است. پیش‌بینی می‌شود امسال نیز بیش از ۲۱.۵ میلیارد دلار در این صنعت درآمد به دست آید.
همچنین مجموع تأمین مالی ارزش صنعت پتروشیمی ایران برای احداث طرح‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی از سال ۱۳۷۷ تا پایان ۱۳۹۹ از منابع داخلی و خارجی معادل ۲۶.۳ میلیارد دلار بوده است. صندوق ذخیره ارزی با ۲.۱ میلیارد دلار و صندوق توسعه ملی با ۶ میلیارد دلار از جمله منابع تأمین مالی داخلی با سهم ۳۱ درصدی است.
سهم منابع خارجی نیز ۶۲ درصد است که سه کشور آسیایی امارات، چین و ژاپن با ۷ میلیارد دلار و ۸ کشور اروپایی فرانسه، انگلیس، آلمان، ایتالیا، بلژیک، اسپانیا، هلند و اتریش با مبلغ ۹.۴ میلیارد دلار بیشترین سهم را در تأمین مالی از منابع خارجی در صنعت پتروشیمی ایران داشته‌اند. ۱.۸ میلیارد دلار به دیگر منابع داخلی و خارجی (مانند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، فروش اوراق ارزی در خارج کشور و یا تسهیلات ارزی پراکنده دریافت‌شده از بانک‌های داخلی) اختصاص دارد.