مراودات تجاری ایران و روسیه این روزها شاهد جنب‌وجوش زیادی است. بعد از ورود دو هیات تجاری روسی به تهران در ماه‌های اخیر و قول و قرارهای آنها برای استفاده از ظرفیت این کشور در کشت فراسرزمینی و فتح بازار اروپا از سوی ایران، حالا در جریان نشست سنپترزبورگ مقامات ایران و روسیه محورهای جدید دیگری را برای همکاری اعلام کردهاند. همکاری در موضوعاتی همچون خودروسازی، کشتیرانی و تولیدات مشترک میان صنایع مادر دو کشور، بخشی از توافقات ایران با روسیه در حاشیه مجمع بینالمللی اقتصادی سنپترزبورگ است.
از اوایل سال‌جاری در تجارت ایران و روسیه، جنب و جوشی در حال شکل‌گرفتن است. در ماه‌های اخیر مقامات تهران و مسکو به‌همراه هیات‌‌‌‌‌‌‌‌های اقتصادی و تجاری خود در حال رفت و آمد هستند؛ از نگاه تحلیلگران منشأ این تحولات، بحران اوکراین است. البته رصد تحولات تجاری خاورمیانه نشان می‌دهد، این رفت و آمدها مختص به ایران نیست و کشورهای همسایه، در پی اعمال تحریم‌های روسیه، به‌دنبال گسترش روابط تجاری و اقتصادی خود با این کشور هستند، اما هنوز مشخص نیست کدام کشور بتواند جای پای خود را در بازار روسیه محکم‌تر کند. ایران تاکنون در زمینه «کشت فراسرزمینی»، «فتح بازارهای اروپا از دروازه روسیه» و «امضا تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌‌‌‌هایی نو» به توافق رسیده است. دستور کارهایی که هدفشان گسترش تعاملات اقتصادی و تجاری دو کشور است.
آمار موجود نشان می‌دهد، در حال‌حاضر روسیه در جرگه ششمین مبدا بزرگ وارداتی ایران است؛ سهم این کشور در میان سایر بازیگران بازار ایران ۳درصد است که طی ۵ سال‌اخیر تغییری نکرده است. ارزش واردات ایران از روسیه در سال‌گذشته یک‌میلیارد و ۶۶۳میلیون دلار بود. این رقم نسبت به سال۱۳۹۹ رشدی ۶۱درصدی را نشان می‌دهد. در این دوره حجم واردات نیز ۲۹درصد رشد داشته که نشان از واردات ۳ میلیون و ۷۷۸ هزار تن از روسیه می‌دهد. روندی که در سال‌جاری معکوس شده است. در فروردین سال‌جاری واردات از روسیه نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته ۱۹درصد افت کرده است. این اتفاق در مورد صادرات به روسیه نیز رخ داده؛ در فروردین سال‌جاری ارزش صادرات ایران ۴۵درصد افت کرده است. البته برآیند صادرات ایران به روسیه در سال‌گذشته، افزایشی بوده است.
در سال‌گذشته روسیه یازدهمین بازار هدف کالای ایران بود. در این سال ارزش صادرات ایران به روسیه ۵۷۹میلیون دلار بوده که نشان از رشدی ۱۵درصدی می‌دهد؛ این رشد مربوط به صادرات یک میلیون و ۱۴۰ هزار کالا است که آن نیز نسبت به سال۱۳۹۹ معادل ۸درصد رشد داشته است. این روند را ما طی ۵ سال‌گذشته نیز تجربه کرده‌ایم. در سال۲۰۱۷ میزان صادرات ایران به روسیه یک‌میلیارد و ۳۱۴میلیون دلار بود. در آن سال واردات از ایران نیز ۲/ ۳۹۲میلیون دلار بود که آن نیز نسبت به سال۱۴۰۰ معادل ۵۷۹میلیون دلار بیشتر است. روندی که در بیست و پنجمین مجمع بینالمللی اقتصادی سنپترزبورگ، مقامات ایرانی و روسی به‌دنبال افزایش آن هستند. براین اساس در حاشیه این مجمع، دستیار رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه اعلام کرد، ایران می‌تواند در بازار ۱۰۰میلیارد دلاری روسیه سهم داشته باشد؛ موضوعی که مورد استقبال ایران قرار گرفت. در این نشست مقامات مسکو و تهران تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌‌‌‌ای نیز درخصوص ایجاد مرکز بازرگانی مشترکی با عنوان «نوا-پارس» امضا کردند، ضمن اینکه درخصوص تولید مشترک کشتی به تفاهم مقدماتی رسیدند.
امضای تفاهم‌نامه
در روزهای پایانی خرداد‌ماه سال‌جاری، بیست و پنجمین مجمع بینالمللی اقتصادی سنپترزبورگ با محوریت مباحث توسعه‌ای و با حضور مقامات، متخصصان و نمایندگان بنگاه‌های اقتصادی از کشورهای مختلف برگزار شد. این مجمع فرصتی برای گردهمایی و به اشتراک‌گذاری خط‌مشی‌های توسعه پایدار از سوی کشورهای عضو بود. در این مجمع علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، درخصوص ضرورت توسعه روابط تجاری با کشورها، به‌ویژه کشورهای همسایه و حاشیه دریای خزر و همچنین با تمرکز بر اشتراکات و همچنین توسعه تعاملات اقتصادی و تجاری با این کشورها و توسعه همکاری‌ها با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سخنرانی کرد. به گزارش سازمان توسعه تجارت در جریان این مجمع مذاکرات با مرکز صادرات روسیه، اتحادیه صنعتگران و کارآفرینان، استاندار آدموریتا، وزیر بازرگانی اتحادیه اقتصادی اوراسیا و دیگر مقامات روسی در دستور کار ایران بود.
درضمن در حاشیه بیست‌‌‌‌‌‌‌‌وپنجمین مجمع بینالمللی اقتصادی سنپترزبورگ تفاهم‌نامه ایجاد مرکز بازرگانی ایران و روسیه با مرکزیت سنپترزبورگ و تهران با عنوان «نوا-پارس» امضا شد. در این مراسم رئیس سازمان توسعه و تجارت ایران، کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه و کریل والنتینوویچ پولیاکوف، معاون استاندار سنپترزبورگ، گریگوریف اوگنی دیمیتریویچ، رئیس کمیته روابط خارجی دولت سنپترزبورگ، آپلسنین دیمتری ولادیمیرویچ مسوول ایران و خاورمیانه کمیته روابط خارجی دولت سنپترزبورگ حضور داشتند.
با راه‌اندازی این مرکز، توسعه تجارت متقابل بین ایران و روسیه در حوزه‌های تامین تجهیزات نفت و گاز، محصولات مهندسی حمل‌ونقل، ماشین‌سازی، کشتی‌سازی، تجهیزات الکترونیکی، طراحی و ساخت تاسیسات انرژی، ایجاد پایگاه تعمیرات تجهیزات عرضه‌شده، کشاورزی، صنایع غذایی، داروسازی و ساختمانی در دستور کار قرار خواهد گرفت. برمبنای این گزارش، توسعه همکاریهای تجاری-اقتصادی و سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری در صنایع پیشران و اولویت‌‌‌‌‌‌‌‌دار بین شرکت‌ها، سازمان‌ها و تولیدکنندگان ایران و روسیه از جمله اهداف راه‌اندازی مرکز بازرگانی ایران و روسیه است. درضمن حمایت و کمک موثر در ایجاد ارتباطات تجاری مستقیم بین کارآفرینان روسیه و ایران، ایجاد سازوکار مناسب در جهت تسهیل در مراودات مالی شرکت‌های مستقر در جغرافیای طرفین از دیگر اهداف این مرکز است. این مرکز همچنین به‌دنبال راه‌اندازی پورتال‌‌‌‌‌‌‌‌های اینترنتی و توسعه پروژه کریدور حمل‌ونقل بینالمللی شمال- جنوب است. ایجاد کلیه زیرساخت‌های لازم موردنیاز مرکز همچون حضور بانک و شرکت بیمه ایرانی و روسی در مرکز، ایجاد واحد نمایشگاهی در جهت به نمایش درآوردن دستاوردهای طرفین در کشور مقابل و همچنین ایجاد مراکز فرهنگی در محدوده طرفین از جمله دیگر اهداف راه‌اندازی این مرکز است.
براین اساس در مراسم امضا این سند، رئیس سازمان توسعه و تجارت ایران راه‌اندازی این مرکز را فصل جدیدی از همکاری بین شرکت‌های ایران و روسی خواند و بر حمایت از برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌های آن تاکید کرد. پیمان‌پاک اجرای تفاهم‌نامه لغو روادید گروهی بین دو کشور را که پیشتر به امضا رسیده بود را راهی برای توسعه گردشگری بین دو کشور عنوان کرد. معاون استاندار سنپترزبورگ نیز ضمن ابراز خرسندی از تشکیل این مرکز و همکاری همه‌جانبه در پیشبرد اهداف آن به خواهرخواندگی سنپترزبورگ با اصفهان اشاره کرد و از سفر هیاتی تجاری از روسیه به ایران و حضور در دو شهر اصفهان و تهران خبر داد.
گسترش روابط تجاری و اقتصادی
در حاشیه نشست بیست و پنجمین مجمع بینالمللی اقتصادی سنپترزبورگ، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران با دستیار رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه نیز دیدار کرد و طرفین بر گسترش روابط تجاری و اقتصادی میان کشورهای متبوع تاکید کردند. در این نشست همکاری پیرامون خودروسازی، کشتیرانی، ساخت کشتی، فعال‌سازی کریدور شمال -جنوب، همکاری بانکی و تبادلات ارزی، تولیدات مشترک میان صنایع مادر دو کشور موردنظر پیمان‌پاک و کوبیاکف بود. درضمن پیمان‌پاک بر آمادگی ایران جهت انعقاد قراردادهای بلندمدت در حوزه میوه و تره‌بار با همکاری اتاق بازرگانی ایران و روسیه برای تثبیت و توسعه حجم صادرات تاکید کرد. در ادامه کوبیاکف از پیشنهاد رئیس سازمان توسعه تجارت مبنی‌بر بر‌گزاری نمایشگاه‌های مشترک میان شرکت‌های ایرانی و روس استقبال کرد و گفت: صنعت خودروسازی روسیه آماده است با ایران همکاریهای مشترک داشته باشد و ایران می‌تواند شریک تجاری ما در بازاری باشد که به گفته وال‌استریت‌ژورنال شرکت‌های غربی بازار ۱۰۰میلیارد دلاری را رها کردهاند.
تولید مشترک کشتی
در سفر معاون وزیر صمت به روسیه، دوطرف برای تولید مشترک کشتی میان ایران و یک شرکت روس به تفاهم مقدماتی رسیدند. این تفاهم در راستای شروع همکاریهای مشترک جهت ایجاد کریدور شمال - جنوب و تولید کشتی و حمل‌ونقل در دریای خزر منعقد شد. همچنین طرف روس متعهد می‌شود در ساخت مشترک کشتی به طرف ایرانی کمک کرده و کشتی‌‌‌‌‌‌‌‌های موردنیاز ایران را نیز فراهم سازد. در ضمن دو طرف بر سر تولید قطعات اصلی کشتی در ایران و ارسال به روسیه نیز به تفاهم لازم رسیدند. گفته می‌شود، با تامین لجستیک موردنیاز و راه‌اندازی کریدور شمال-جنوب ایران به کشور محوری منطقه در زمینه ترانزیت تبدیل خواهد شد.