بسیاری جنگ روسیه و اوکراین را فرصتی برای رسیدن نفت و گاز ایران به بازارهای اروپایی می دانستند. اما ایران نه تنها از این فرصت استفاده نکرده بلکه به دنبال افزایش وابستگی خود به مسکو و واردات گاز است.
گاز روسی که این روزها خریدار چندانی در بازار اروپا ندارد، حالا قرار است به بازار ایران سرازیر شود. بر اساس آمار اعلام اتحادیه اروپا با خرید LNG بیشتر و دریافت گاز از طریق خطوط لوله از نروژ، الجزایر و آذربایجان، توانسته سهم گاز روسیه در واردات خود را از ۴۰ درصد در ابتدای سال به حدود ۲۰ درصد کاهش دهد. در شرایطی قرار است که ایران به یک واردکننده گاز از روسیه تبدیل شود که بسیاری تحریم های مسکو را فرصتی برای صادرات گاز ایران به بازار اروپا می دانستند. اما حالا نه تنها ایران از فرصت پیش آمده استفاده نکرده، بلکه به بازیگری در خاورمیانه برای افزایش فروش روس ها تبدیل شده است. همین چند وقت پیش بود که خبر اجاره نفت کش های ایران به روسیه سر و صدای زیادی به پا کرد.
البته تا کنون به طور رسمی از طرف مسئولین نفتی کشور درباره برنامه دولت سیزدهم برای واردات گاز از روسیه اعلام نشده و تنها بر همکاری های تجاری در حوزه گاز تاکید شده است. فقط چندی پیش وزیر نفت عنوان کرد: «با توجه به مذاکرات و تفاهم با شرکت دولتی گازپروم روسیه قرار است تأمین گاز و اجرای پروژه صادرات گاز به کشورهای عمان و پاکستان به‌صورت مشترک پیگیری شود.» با مطرح شدن این گفته از طرف ژنرال نفتی ایران تصور بر این بود که ایران به دنبال سوآپ گاز باشد. اما به نظر می رسد بازهم پای وابستگی انرژی و واردات مطرح است. وارداتی که خیلی زودتر از تصورمان شاهد این اتفاق خواهیم بود. این را می توان از تغییراتی که در عرضه فرآورده های نفتی در بورس ایجاد شده به خوبی فهمید.
حمید حسینی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی در این باره به بازار می گوید: بعد از یک توقف حدود ۳ ماهه، هفته گذشته شاهد عرضه گازوییل در بورس بودیم. این در حالی است که با توجه به کمبودهایی که در زمینه تولید وجود دارد، این عرضه درست حدود ۴۰ روز مانده به فصل سرما خیلی منطقی نیست مگر اینکه دولت روی واردات گاز از روسیه حساب ویژه ای باز کرده باشد.
او می گوید: به نظر می رسد که دولت برنامه ریزی هایی را درباره واردات گاز از روسیه برای نیمه دوم سال دارد چرا که در غیر این صورت در تامین نیاز نیروگاه ها با مشکل مواجه خواهیم شد.
بعد از یک توقف حدود ۳ ماهه، هفته گذشته شاهد عرضه گازوییل در بورس بودیم. این در حالی است که با توجه به کمبودهایی که در زمینه تولید وجود دارد، این عرضه درست حدود ۴۰ روز مانده به فصل سرما خیلی منطقی نیست. مگر اینکه دولت روی واردات گاز از روسیه حساب ویژه ای باز کرده باشد
افزایش صادرات گاز با اتکا به گاز روسیه
رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی همچنین گفت: از آنجایی که ظرفیت صادراتی ایران محدود است، توافقاتی که برای صادرات گاز با کشورهای همسایه صورت گرفته هم با اتکا بر واردات گاز از روسیه بوده است.
بر اساس آنچه اعلام شده ترکیه خرید نفت و گاز طبیعی خود از ایران را افزایش خواهد داد و حجم تبادل تجاری ایران و ترکیه از ۷ میلیارد دلار به ۳۰ میلیارد دلار در سال خواهد رسید.
همچنین ایران دو قرارداد صادرات گاز به بغداد و بصره «عراق» نیز در جریان دارد که بر مبنای آن باید به ترتیب روزانه ۳۵ و ۲۵ میلیون متر مکعب گاز به عراق صادر کند. البته صادرات گاز ایران به بصره در احجام کمتری نسبت به رقم قرارداد انجام می‌شود.
اخیرا احمد العبادی سخنگوی وزارت برق عراق با اشاره به مذاکره با ایران برای افزایش واردات گاز گفت: حجم گاز وارداتی از ایران هم‌اکنون حدود ۴۳ میلیون متر مکعب است، در حالی که عراق به ۵۵-۶۰ میلیون متر مکعب نیاز دارد. مذاکرات با ایران و نیز هماهنگی وزارت نفت برای افزایش دریافت گاز ادامه دارد.
کاهش واردات گاز روسیه توسط اروپا
دست بالای ایران در مذاکرات گازی
اما سوال اینجاست که آیا زیرساخت های لازم برای واردات گاز از روسیه برای ایران وجود دارد؟ به گفته رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآوده های نفتی، خط لوله ای از سمت ترکمنستان به سمت روسیه برای صادرات گاز وجود دارد. بر اساس اخبار دریافتی کشور روسیه در حال تغییر مسیر این خط لوله بوده تا بتواند از این طریق گاز را به ایران ارسال کند.
به گفته او، خط لوله CAC که در گذشته گاز ترکمنستان را به روسیه وصل می‌کرد و هم‌اکنون از ظرفیت ۳۰ تا ۵۰ میلیارد مترمکعبی انتقال آن از ترکمنستان تنها ۵.۵ میلیارد مترمکعب آن فعال است، استفاده کند.
او همچنین در پاسخ به این سوال که خرید گاز از روسیه می تواند برای ایران توجیه اقتصادی داشته باشد، گفت: همه چیز بستگی به نوع مذاکرات و قیمت توافق شده برمی گردد. هم اکنون شاهد هستیم چین با قیمت تقریبا مناسبی شروع به واردات گاز از روسیه کرده است. به هر حال ایران نباید فراموش کند که در واردات گاز دست بالا را داشته و نباید حاضر به دادن باج به روسیه شود.
صرفه اقتصادی واردات گاز از روسیه به نحوه مذاکرات بستگی دارد. هم اکنون شاهد هستیم چین با قیمت تقریبا مناسبی شروع به واردات گاز از روسیه کرده است. به هرحال ایران نباید فراموش کند که در واردات گاز دست بالا را داشته و نباید حاضر به دادن باج به روسیه شود
مصرف بالای انرژی در ایران
آمارها نشان می‌دهد، از مجموع ۴ هزار میلیارد مترمکعب گازی که در جهان تولید شده، آمریکا ۲۳ درصد آن را به خود اختصاص داده است. بعد از آمریکا روسیه با ۱۶ درصد از تولید گاز جهان در رتبه دوم قرار دارد و ایران با سهمی ۶ درصد در رتبه سوم تولید گاز جهان است. ظرفیت تولید گاز شیرین کشور رقمی در حدود ۸۴۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز است. جالب است که بدانید از ۸۴۰ میلیون مترمکعب گاز تزریقی به شبکه سراسری گاز، در فصل زمستان بیش از ۵۶۰ میلیون مترمکعب در بخش خانگی مصرف می‌شود و مصرف ۷۰ درصدی گاز تولیدی کشور در این بخش غیرمولد، بر تأمین سوخت صنعت فشار وارد می‌کند.
طبق گفته های جواد اوجی وزیر نفت، ایران با کسری ۲۰۰ میلیون مترمکعبی مواجه است. سیدجلال نورموسوی سرپرست مدیریت هماهنگی امور گازرسانی شرکت ملی گاز ایران هم با اشاره به اینکه حدود ۲۴ میلیون مشترک گاز در کشور داریم، می‌گوید که «روزانه معادل چند فاز پارس جنوبی انرژی را هدر می‌دهیم.»
گزارش‌های موجود از روند روبه رشد مصرف در طی سال های گذشته خبر می دهد. بر اساس آمار موجود رشد سالانه مصرف گاز در بخش خانگی از ۷ الی ۸ درصد در ابتدای دهه ۹۰ به ۱۵ الی ۲۰ درصد در انتهای این دهه رسید. نیروگاه ها دیگر بخشی هستند که حجم قابل توجهی گاز در آنها هدر می رود. درحالی که راندمان نیروگاه های ایران حدود ۲۸ درصد اعلام می شود که این رقم در کشورهای توسعه یافته بیش از ۵۵ درصد است. در ایران حتی مطابق برنامه‌های توسعه یک درصد افزایش راندمان نیروگاهی در هر سال نیز محقق نشد. هرچه راندمان کمتر باشد، سوخت بیشتری برای تولید هر کیلووات ساعت برق مصرف می‌شود.
بسیاری از کارشناسان رشد مصرف بالای انرژی در ایران را حاصل بی توجهی به مسائلی همچون رعایت نشدن مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان و ممنوعیت واردات و الزام به استفاده از محصولات داخلی پر مصرف می دانند و معتقدند دولت پیش از هر اقدام برای واردات باید به دنبال اصلاح رویه های اشتباه مصرف انرژی در کشور باشد.