اتحادیه اروپا با کاهش عرضه گاز روسیه و تصمیم برای هر‌چه‌زودتر دور شدن از واردات از این کشور، حالا به باکو نزدیک‌تر شده تا بخشی از این کمبود را با گاز جمهوری آذربایجان جبران کند.
دو طرف کمتر از یک ماه قبل تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند که بر مبنای آن، صادرات از این کشور حوزه قفقاز به قاره سبز تا سال ۲۰۲۷ دو برابر خواهد شد. همچنین اتحادیه اروپا سرمایه‌گذاری برای توسعه کریدور گاز جنوب (SGC) شامل چند خط لوله گازی از کشورهای حوزه خزر و خاورمیانه به اروپا و میادین جدید گازی در بخش آذربایجانی دریای خزر را تشویق خواهد کرد. با این حال، نگرانی‌هایی در مورد تاثیرگذاری منفی این موارد بر روابط حسنه جمهوری‌آذربایجان-روسیه وجود دارد. اما با توجه به اینکه سال میلادی گذشته اروپا در مجموع ۱۵۵میلیارد مترمکعب گاز از روسیه وارد کرده و برنامه اروپا برای افزایش واردات گاز آذری به ۲۰میلیارد مترمکعب از ۱/ ۸میلیارد مترمکعب سال ۲۰۲۱ است، بنابراین آذربایجان توانایی پوشش کامل کمبود گاز روسیه را نخواهد داشت. این موضوع باعث شده فعلا روسیه واکنشی نسبت به این موضوع نداشته باشد و رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف، هم تضعیف روابط با مسکو به این دلیل را رد کند.
دروازه‌ای به انرژی آسیای مرکزی
بنیاد جیمزتاون (The Jamestown Foundation) در گزارشی تحلیلی که در وبسایت اویل‌پرایس نیز منتشر شده، به گسترش روابط گازی اتحادیه اروپا با جمهوری آذربایجان پرداخته است. کمیسیون اروپا ۱۸ ژوئیه یک تفاهم‌نامه جدید با آذربایجان را در موضوع شراکت استراتژیک در حوزه انرژی برای افزایش واردات گاز طبیعی از این کشور به اروپا به دست‌کم ۲۰میلیارد مترمکعب در سال تا ۲۰۲۷ امضا کرد. رئیس کمیسیون اروپا، اورزولا فن در لاین، در کنفرانس خبری به همراه رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف، در این باره گفت: «امروز ما در حال باز کردن فصل جدیدی در همکاری انرژی با آذربایجان هستیم، شریکی کلیدی در تلاش‌های ما برای دور شدن از سوخت‌های فسیلی روسیه.»
آذربایجان در سال گذشته میلادی ۱/ ۸میلیارد مترمکعب گاز به اتحادیه اروپا صادر کرد، یعنی درست یک سال پس از راه‌اندازی کریدور گازی جنوب که گاز را از آذربایجان به بازار اروپا حمل می‌کند. در این میان، کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا، کادری سیمسون، نیز اضافه کرد انتظار می‌رود آذربایجان ۴میلیارد مترمکعب دیگر نیز امسال به اتحادیه اروپا بفرستد (که مجموع آن را به ۱۲میلیارد مترمکعب می‌رساند). از نظر فن در لاین، این امر به جبران کاهش عرضه گاز روسیه و امنیت انرژی اروپا کمک می‌کند.
همراه با صادرات گاز، دو طرف علاقه خود به بهبود همکاری‌ها در زمینه انرژی تجدیدپذیر و همین‌طور اتصال آذربایجان به اروپا ابراز کردند. مناطقی که طی جنگ قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ با ارمنستان به طرف آذربایجانی رسید، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای پتانسیل انرژی تجدیدپذیر این کشور را بالا برده است. علی‌اف می‌گوید: «مناطق آزادشده قره‌باغ و زنگزور شرقی پتانسیل تولید خورشیدی و بادی ۹۲۰۰ مگاوات و دریای خزر پتانسیل تولید انرژی بادی ۱۵۷گیگاوات دارند.»
دو طرف همچنین درباره تعمیق همکاری در حوزه اتصال دو منطقه بحث کردند. به‌رغم اختلالات در مسیرهای حمل‌و‌نقل روسیه که آسیا و اروپا را به یکدیگر متصل می‌کند، نقش کلیدی مسیر حمل‌و‌نقل بین‌المللی ترانس خزر (TITR) یا کریدور میانی به طور تصاعدی در حال افزایش است. فن در لاین در سخنرانی خود علاقه اتحادیه اروپا به ایجاد ارتباط با آسیای مرکزی و فراتر از آن را از طریق این گذرگاه حمل‌و‌نقل تایید کرد. در صورت موفقیت تلاش‌ها برای رساندن منابع هیدروکربنی ترکمنستان و قزاقستان به سمت غربی دریای خزر، کریدور میانه این پتانسیل را دارد که به یک مسیر انرژی جایگزین بین آسیای مرکزی و اروپا تبدیل شود. علاوه بر این، اتحادیه اروپا سرمایه‌گذاری برای گسترش کریدور گاز جنوب و توسعه میادین جدید گازی آذربایجان در دریای خزر را تشویق خواهد کرد.
بزرگترین میدان گازی این کشور، شاه‌دنیز نام دارد که در بخش آذربایجانی دریای خزر واقع شده است. به‌طور کل، توافق جدید باکو و بروکسل بر میل اروپا به قفقاز جنوبی مجددا صحه می‌گذارد که از زمان شروع جنگ روسیه و اوکراین به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای رشد کرده است. این امر در درجه اول به این واقعیت مربوط می‌شود که اتحادیه اروپا در حال عبور از یک بحران انرژی است و به نظر می‌رسد قفقاز جنوبی یک تامین‌کننده جایگزین و دروازه‌ای به پتانسیل عظیم انرژی آسیای مرکزی باشد.
ریسک تضعیف روابط با مسکو
برجسته شدن جمهوری‌آذربایجان به عنوان جایگزینی برای اتحادیه اروپا - در چارچوب تلاش‌های روسیه برای استفاده از منابع انرژی خود به‌عنوان ظاهرا تنها ابزار موثر برای فشار علیه غرب - از سوی برخی به عنوان منبع بالقوه درگیری بین باکو و مسکو تلقی می‌شود. گاز آذربایجان نقش مهمی در امنیت انرژی برخی از کشورهای اروپای شرقی دارد که تقاضای گاز آنها نسبتا پایین است و به این ترتیب، گاز آذربایجان می‌تواند در کاهش وابستگی به کرملین موثر باشد. برای مثال، بلغارستان، کشوری در حوزه دریای سیاه که روسیه در پاسخ به امتناع صوفیه از پرداخت هزینه انرژی به روبل عرضه گاز به آن را متوقف کرد، به دنبال افزایش واردات گاز آذربایجان است.
به همین منظور، کریل پتکوف، نخست‌وزیر بلغارستان، سه روز پس از امضای تفاهم‌نامه انرژی اتحادیه اروپا و آذربایجان به باکو سفر کرد. پرویز شهبازوف، وزیر انرژی آذربایجان، در اوایل ژوئیه ۲۰۲۲، در پی مراسم افتتاحیه اتصال گاز یونان-بلغارستان (IGB)، اعلام کرد: «صادرات گاز به بلغارستان از ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۲ بالغ بر ۱۶۰میلیون مترمکعب بوده است. برنامه‌ریزی شده است این میزان تا پایان سال به ۶۰۰میلیون مترمکعب افزایش یابد. آذربایجان از اول ژوئیه هر روز ۶/ ۲میلیون مترمکعب گاز طبیعی به بلغارستان صادر می‌کند.» IGB بلغارستان را به کریدور گاز جنوبی متصل می‌کند. صربستان که به طور کامل به گاز روسیه وابسته است، یکی دیگر از کشورهای منطقه‌ای است که در حال حاضر در حال مذاکره با آذربایجان است و امیدوار است سال ۲۰۲۳ گاز آذربایجان را وارد کند.
این واقعیت که صادرات گاز آذربایجان نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین صادرات روسیه به اتحادیه اروپا شود که تا همین اواخر بیش از ۱۵۰میلیارد مترمکعب در سال بود، تاکنون به کاهش نگرانی‌ها در مسکو کمک کرده است. علی‌اف در کنفرانسی در آوریل ۲۰۲۲، در پاسخ به سوالی در مورد امکان چنین رقابتی بین کرملین و باکو گفت: «ما هرگز قصد جایگزینی گاز روسیه را نداشتیم.» رئیس‌جمهور آذربایجان افزود: «من مطمئن هستم این (امر) تاثیر منفی بر روابط ما با روسیه نخواهد داشت.» با این حال، با گسترش نقش آذربایجان در امنیت انرژی اروپا، این وضعیت احتمالا در آینده تغییر خواهد کرد. به این ترتیب، تغییر در روابط بین باکو و مسکو نیازمند پیگیری سیاست خارجی محتاطانه‌تر از سوی آذربایجان و حمایت قوی‌تر اتحادیه اروپا از تلاش‌های باکو برای مدیریت مؤثر چالش‌هایی است که این مشارکت استراتژیک جدید در انرژی مطمئنا به همراه خواهد داشت.