در حالی که سوآپ گاز کاملا برخلاف منافع ملی و به سود روسیه است، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفته جمهوری اسلامی به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، آمادگی دارد سوآپ گاز را به مقاصدی که مدنظر تحویل‌دهنده گاز است، انجام دهد!
به گزارش اوپکس به نقل از میز نفت، حدود یک ماه پیش بود که در حاشیه سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به تهران، تفاهمنامه ای میان شرکت نفت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه امضا شد. این تفاهنامه عجیب که بطور ویدئو کنفرانس امضا شد از سوی رسانه های دولتی ضریب بالایی گرفت در حالی که روسها یک روز پس از این اتفاق، به یک خبر کوتاه اکتفا کردند و نوشتند قرار است گازپروم در حوزه گازی، در ایران سرمایه گذاری کند.
اما محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت درباره جزییات این تفاهمنامه گفت: «سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری گازپروم برای توسعه میدان گازی پارس‌شمالی و کیش، توسعه ۶ میدان نفتی از جمله منصوری، آب‌تیمور، کرنج، آذر و چنگوله، سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری گازپروم برای فشارافزایی میدان گازی پارس جنوبی و سوآپ گاز و فرآورده نفتی با روسها و سرمایه‌گذاری جهت تکمیل پروژه ایران-ال.ان.جی، از محورهای این تفاهم است.»
نکته مهمی که در اظهارات خجسته مهر بیش از همه توجه کارشناسان را جلب کرد، موضوع سوآپ گاز روسیه بود که از نظر کارشناسان، این اقدام می تواند منجر به از دست رفتن بازارهای گازی ایران در ترکیه و عراق شده و بازار بالقوه پاکستان را هم از ایران دورتر کند.
تحریم روسیه و گاز مازاد
پس از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین در اسفند 1400، اروپایی ها تحریم خرید گاز از روسیه را دنبال کردند و روسیه نیز برای تشدید فشار به بروکسل، تصمیم گرفت به بهانه تعمیر خطوط لوله و شرایط جدید پرداخت گازبها، میزان صادرات خود را کاهش دهد.
چندی پیش، گازپروم در گزارشی نوشت: «تولید گازپروم تا پایان ماه جولای نسبت به سال گذشته، 12درصد (35.8 میلیارد مترمکعب) کاهش یافته است. از طرفی مصرف داخلی روسیه در این بازه زمانی، دو درصد (3 میلیارد مترمکعب) کاهش داشته و از طرف دیگر صادرات به کشورهای غیر از مقاصد آسیای میانه (CIS) نیز، با کاهش 35 درصدی (معادل 40 میلیارد متر مکعب) روبرو بوده است. صادرات گاز به مقاصد اروپا و ترکیه به ترتیب با کاهش 40.7 و 2.8 میلیارد مترمکعبی روبرو شده است».
در همین باره، اندیشکده نفت دانشگاه صنعتی شریف در گزارشی به این موضوع اشاره کرد و نوشت تجارت گازی با روسیه، هم می تواند خطرناک باشد و هم به تامین منافع جمهوری اسلامی ایران کمک کند. سولوشن می نویسد:« اتمام قراردادهای قبلی صادرات به اروپا و تنش‌های شدید ایجاد شده، حدود 180 میلیارد متر مکعب گاز صادراتی روسیه به اروپا را در معرض خطر کاهش جدی قرار داده است. در این میان یک گزینه نیز ورود به بازار خاورمیانه و جنوب غرب آسیا (عراق، پاکستان و...) خواهد بود. دو زیرساخت موجود پیش‌روی این استراتژی مسیرهای ترکمنستان- ایران و آذربایجان-ایران است».
سناریوهای همکاری
برای آغاز همکاری گازی با روسیه، سه سناریو برای ایران می توان تصور کرد:
1 – خرید مستقیم گاز از روسیه از طریق ترکمنستان
2 – سوآپ گاز
3 – تزانزیت گاز روسیه و دریافت حق تزانزیت
در میان این سه سناریو، بدترین حالت ممکن که کاملا برخلاف منافع ملی معرفی می شود، سوآپ گاز است. یعنی ایران گاز را از روسیه در شمال کشور دریافت کرده و معادل همان گاز را به کشورهای ترکیه و عراق صادر کند.
در صورت اجرای این سناریو، گازی که ایران به ترکیه و عراق صادر می کند، گاز روسیه است و در صورت چنین اتفاقی، تهران به راحتی بازار خود را به کشور روسیه واگذار می کند. ایران دو قرارداد صادرات گاز به عراق با حجم 55 میلیون مترمکعب در روز و با ترکیه قرارداد صادرات 30 میلیون مترمکعبی در روز دارد که رقم بالایی در قراردادهای گازی است.
به همین دلیل، همه متفق القول می گویند ایران باید گاز روسیه را در حداکثر میزان خود با کمترین قیمت خریداری کرده و با آن تجارت کند؛ بخشی از گاز را به ترکیه فروخته و بخشی دیگر را به عراق صادر کند تا خودش، صادرکننده گاز به این کشورها باقی بماند.
انتخاب بدترین سناریو
همانطور که گفته شد، بدترین نوع همکاری گازی با روسیه، انتخاب مدل سوآپ است که منافع این کشور را تامین کرده، و در مقابل مئجب تضییع منافع جمهوری اسلامی ایران می شود. این موضوع که تقریبا هیچ عقل سلیمی نمی تواند با آن مخالفت کند اما از سوی شرکت ملی نفت ایران به هیچ گرفته شده است.
خجسته مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، در حاشیه آیین آیین بهره‌برداری رسمی از طرح انتقال گاز به جزیره کیش رسما اعلام کرد ایران آماده سوآپ گاز روسیه است؛ آن هم در حداکثر میزان خود!
این اظهار نظر به خوبی نشان می دهد برداشت وزارت نفت از تامین منافع ملی به شکل اشتباهی در حال پیاده شدن است و با این وضعیت، بازارهای گازی ایران بزودی از دسترس خارج و به روسیه ای اعطا می شوند که برای گاز خود، به دنبال بازارهای جدید است.