درحالی مسئولین نفتی مدعی اند که شرایط صادرات نفت ایران در شرایط تحریمی مساعد شده که گزارش تفریغ بودجه نشان می دهد ایران به طور متوسط روزانه حدود ۲۵۶ هزار بشکه نفت صادر کرده است.
صادرات نفت آنگونه هم که مسئولین نفتی ادعا می کنند، شرایط خوبی ندارد. این را از صحبت های اخیر مسعود میرکاظمی رییس سازمان برنامه و بودجه به خوبی می توان فهمید. او چند روز پیش گفته بود که «بخش مهمی از درآمدهای نفتی در سال جاری تحقق نیافته است.» البته این اظهارات تنها سندی برای حال ناخوش صادرات نفت ایران نیست. گزارش تفریغ بودجه ۱۴۰۱ که به تازگی منتشر شده، نشان می دهد که منابع وصولی حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص گاز صادراتی در چهارماهه نخست سال ۱۴۰۱ حدود ۶۶ هزار میلیارد تومان رسیده است. به عبارتی دیگر حدود ۶۰ درصد هدف گذاری صورت گرفته در زمینه فروش نفت محقق نشده است.
اگر متوسط قیمت هر بشکه نفت ایران را حدود ۹۰ دلار (حدود ۱۵ دلار برای تخفیف های نفتی ایران کسر شده است) و نرخ دلار را در بودجه ۲۳ هزار تومان و تعداد روزها را ۱۲۴ در نظر بگیریم، می توان ادعا کرد که صادرات نفت ایران به صورت روزانه کمتر از ۲۶۰ هزار بشکه (حدود ۲۵۶ هزار بشکه) بوده است.
حمید حسینی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی در اینباره به بازار می گوید: تنها چالش ما فروش نفت نیست. معضل اصلی ما وصول درآمدهای نفتی است. شاید ما بین ۷۰۰ هزار بشکه تا یک میلیون بشکه نفت بفروشیم اما قادر نیستیم که تمام پول آن را دریافت کنیم. البته احسان خاندوزی وزیر اقتصاد این گفته ها را قبول ندارد. او پیشتر گفته بود که وصول درآمدهای حاصل از فروش نفت خام میعانات در ۴ ماهه نخست امسال ۵۸۰ درصد افزایش یافته است.
هرچند که طبق گزارش تفریغ بودجه میزان درآمدهای نفتی در مقایسه با سال گذشته حدود ۵ برابر شده اما کارشناسان حوزه انرژی مدعی اند که ایران نتوانسته از فرصت پیش آمده در بازار جهانی نفت استفاده کند. آنها با اشاره به رشد درآمدهای نفتی در سایر کشورهای نفت خیز مدعی اند که بدون برجام و لغو تحریم ها نمی توان راجع به افزایش درآمدهای نفتی صحبت کرد و عملا نقش ایران در بازار طلای سیاه کم رنگ و کم رنگ تر می شود.
تنها ۴۱ درصد هدف گذاری نفتی محقق شد
آمارهای موجود در گزارش تفریغ بودجه نشان می دهد که تنها ۴۱ درصد هدف گذاری صورت گرفته در زمینه فروش نفت در بودجه امسال محقق شده است. جالب است که بدانید درآمدهای نفتی در بودجه ۱۴۰۱ حدود ۴۸۱ هزار میلیارد تومان در نظر گفته شده است. با این اوصاف سهم ۴ ماهه نخست امسال از این هدف گذاری را تقریبا می توان ۱۶۰ هزار میلیارد تومان دانست. این در حالی است که تنها ۶۶ هزار میلیارد تومان آن محقق شده است.
ایران با چه قیمتی نفت می فروشد؟
شاید قبل از شروع جنگ روسیه و اوکراین ایران تنها کشوری بود که برای فرار از شرایط تحریمی ناچار به دادن تخفیف های سنگین برای فروش طلای سیاه خود بود. اما حالا دیگر شرایط فرق کرده است. برخی منابع خبری مدعی اند که روس ها در برخی موارد نفت خود را با تخفیف های ۳۰ دلاری در بازار عرضه می کنند. حمید حسینی رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی درباره قیمت فرش نفت ایران به بازار می گوید: ایران به طور معمول نفت خود را ۱۵ دلار ارزان تر از قیمت بازار جهانی عرضه می کند.
او می گوید: البته قبل از ارزان فروشی نفت ایران برای فرار از دام تحریم ها نرخ تخفیف ها کمی کمتر بود. اما حالا ایران سرانجام مجبور شد قیمت نفت تحریمی خود را بازهم پایین‌تر بیاورد تا روسیه بیش از این در معدود بازارهای نفت ایران پیشروی نکند.
فرصتی که به راحتی سوخته شد
کارشناسان شرایط بازار را در ۱.۵ سال گذشته کم نظیر دانسته و مدعی اند که ایران باید به درستی از این فرصت استفاده کند. نرسی قربان کارشناس انرژی در اینباره به بازار می گوید: کشورهای نفت خیز با تمام قدرت سعی دارند تا از این فرصت پیش آمده به نفع خود استفاده کنند. اما متاسفانه ایران به دلیل تعلل هایی که در احیای برجام اتفاق افتاده نتوانسته از این فرصت بی نظیر استفاده کند.
او با اشاره به کاهش قیمت نفت در یک ماه گذشته، افزود: معلوم نیست این فرصت تا کی ادامه پیدا کند. به همین دلیل سرعت انجام طرح های نفتی در کشورهای مختلف چند برابر شده و نوعی کورس توسعه در منطقه به راه افتاده است.
فرصت سوزی نفتی در حالی در ایران اتفاق افتاده که کشورهای نفتی دیگر توانسته اند سودهای هنگفتی را در ماه های گذشته نصیب خود کنند. به عنوان مثال جهش قیمت نفت و تقویت تولید و صادرات نفت عربستان را به مازاد بودجه رساند. بر اساس گزارش وبگاه مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، وزارت دارایی عربستان اعلام کرده که میزان مازاد بودجه این کشور در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۲ به ۱۵.۳ میلیارد دلار رسیده که ریشه اصلی آن افزایش قیمت نفت و تقویت تولید و صادرات این کشور بوده است.
به‌جز عربستان، امارات هم درحال‌حاضر توانسته درآمد سرشار نفت خود را در صندوق‌های ثروت سرمایه‌گذاری کند. این کشور با ذخیره حدود ۷۰ درصد درآمدهای نفتی خود در این صندوق‌ها به دنبال توسعه زیرساخت‌های اقتصادی کشور خود با پول نفت است.
عراق هم رکورد فروش ماهانه ۱۱ میلیارد دلار نفت را شکسته و موج سرمایه‌گذاری خارجی را به سمت صنعت نفت و گاز خود جلب کرده است.
زمانی نه چندان دور، ایران پس از عربستان دومین تولیدکننده بزرگ اوپک بود، اما نه تنها عراق، بلکه امارات و کویت هم ما را پشت سر گذاشته‌اند.