ما می‌دانیم کجا باید برویم، حالا فقط باید به آنجا برسیم
جاستین ورلند | هفته‌نامه تایم
ترجمه: فاطمه لطفی
در پایان سه ماهه اول سال 2021، وقتی مدیران اجرایی سه غول
نفت و گاز آمریکایی حساب‌وکتاب شرکتشان را ارائه کردند، سرمایه‌گذاران آنها را غرق
در سوالاتی کردند، درباره اینکه برای تغییرات اقلیم چه خواهند کرد. پیشتر بازارها
هم سوخت‌های فسیلی را به عنوان انرژی‌های قدیمی کثیف شناخته بود و بعد از اینکه
قیمت‌ها در سال 2020 به دلیل شیوع بیماری کرونا به شدت کاهش یافت، سرمایه‌گذاران می‌خواستند
بدانند که این غول‌های نفتی چه می‌خواهند انجام دهند. آنها از این شرکت‌ها می
پرسیدند که آیا جذب و ذخیره‌سازی کربن می‌تواند موتور محرک رشد درآمدها باشد و چشم‌انداز
سیاست‌های اقلیمی در نگاه این شرکت‌ها چگونه است. دارن وودز، مدیر اجرایی اکسون
موبیل، پاسخ داد: «ما متعهد شده‌ایم محصولاتی تولید کنیم که به مصرف‌کنندگان کمک
کند میزان انتشارات خود را کاهش دهند. در سراسر دنیا ما به اقتصادها کمک می‌کنیم
تا کربن‌زدایی شوند».
امسال اما این صحبت‌ها چیزی متفاوت هستند. نفت و گاز حالا و
بعد از حمله روسیه به اوکراین تبدیل به کمودیتی‌هایی گران‌بها شده‌اند و در سه
ماهه اول سال 2022، همین سرمایه‌گذاران از مدیران اجرایی غول‌های نفت و گاز خواسته‌اند
تا درآمدها را افزایش دهند. وقتی سرمایه‌گذاران باز هم مدیران اجرایی را سوال‌باران
می‌کردند، دیگر مسائل مربوط به تغییرات اقلیم کمتر در میان این سوالات به چشم می‌خورد.
درعوض، سرمایه‌گذاران بر سود سهام و بازگشت سرمایه متمرکز بودند: بر راه‌هایی که
شرکت‌ها میتوانند درآمدهای سرمایه‌گذاران را به آنها برسانند.
سال‌ها بود که فعالین محیط زیست و سیاست‌مداران صنایع را به
خاطر تلاششان در جهت انکار علوم تغییرات اقلیم و تاخیر در شناسایی آن سرزنش می‌کردند.
اما آنچه که واقعا این صنعت را- مانند هر صنعت بزرگ دیگری- به این سمت سوق دارد
مسائل مالی بود. در سال‌هایی که شیوع بیماری کووید 19 جولان می‌داد، در شاخص اس‌اندپی
500، بخش انرژی بدترین عملکرد را داشت، واقعیتی که به آرامی اما با اطمینان رهبران
این بخش را به تردید در نحوه مدل تجاری خود واداشت. حالا با بازیابی دوباره صنعت
نفت و گاز، نیروی محرک پیچیده‌ای به وجود آمده تا این صنعت را به سمت واقعیت‌های
تغییرات اقلیم سوق دهد. پول حرف اول را می‌زند و همین حالا هم پول زیادی وجود دارد
که می‌توان از این صنعت استخراج کرد آن هم با فروش نفت و گاز. بخش انرژی در روند
کاملا عکس دو سال گذشته، بهترین عملکرد خود را نشان داده و تنها صنعت در شاخص اس‌اندپی
500 است که امسال ارزش آن بالا رفته است.
این سودآوری بازیافته همان هشداری است که بسیاری نگرانی خود
را درباره علوم تغییرات اقلیم اعلام کرده‌اند. در سال 2021 گزارشی از سوی آژانس
بین‌المللی انرژی (IEA) منتشر شد که مسیر جهانی برای رسیدن به اهداف توافق پاریس را ترسیم
می‌کرد، توافقی که به دنبال این است که افزایش دمای جهانی را نسبت به سطح پیشاصنعتی
در کمتر از 2 درجه سانتی‌گراد نگه دارد. برای رسیدن به این هدف رهبران بخش‌های
عمومی و خصوصی باید تریلیون‌ها دلار در انرژی‌های پاک تزریق کنند، در عین حال
سرمایه‌گذاری بر سوخت‌های فسیلی را نیز کاهش دهند. تولید نفت باید تا سال 2050 تا
75 درصد کاهش یابد؛ برای رسیدن به چنین هدفی، دنیا باید پیش از این سرمایه‌گذاری
در سوخت‌های فسیلی جدید، یعنی سایت‌های تولید سوخت را کاهش می‌داد. فاتح بیرول،
مدیر آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید «این دانشمندان هستند که به ما می‌گویند اگر
می‌خواهیم دنیایی داشته باشیم که هنوز هم قابل سکونت باشد، انتشارات‌مان باید تا
سال 2050 به صفر خالص برسد. اگر این اقدامات اجرایی شوند، تقاضا برای نفت هم کاهش
خواهد یافت».
این ضرورت دوگانه- تغییر سودآوری
سالم در هسته تولید و ضرورت کربن‌زدایی اقتصاد جهانی- فعالین محیط زیست در سراسر
دنیا را برآن داشته تا سوالاتی مشابه مطرح کنند: چطور خواهیم توانست به سلطنت نفت
و گاز پایان دهیم؟ به بیان دیگر: در یک سیستم بازار آزاد که سودآوری حرف اول را می‌زند،
چطور می‌توان محصولی را کنار گذاشت که سودآور است؟
دهه‌ها پیش قبل از اینکه تغییرات
اقلیم بر سر زبان‌ها بیفتد، شرکت‌های نفتی علمی را مطالعه می‌کردند که می‌گفت
احتراق سوخت‌های فسیلی می‌تواند زمین را گرم کند و به این نتیجه رسیدند که تا دهه
1970 موشکافی در تغییرات اقلیم می‌تواند هسته مرکزی تجارت آنها را تهدید کند. آنها
برای اینکه از سود خود حفاظت کنند این شواهد و مدارک را پنهان کردند و شرکت‌ها
روابط عمومی‌هایی ایجاد کردند تا بذر شک و تردید را در قانون‌گذاری‌ها و ایجاد
موانع برای آنها، بکارند. تایم در گزارش «طلای سیاه» مستندات جدیدی دارد از تاریخ
انکارهای اکسون موبیل درباره تغییرات اقلیم، با گرم شدن زمین دهه‌ها تلاش این شرکت‌ها
برای مخفی سازی اسناد، آشکار شد. دانشمندان ساکتند و گروه‌های پول‌سیاه در سایه
برای شکل‌دهی به گفت‌وشنید عمومی فعال. مسئله اصلی پول بود. ال گور، معاون اسبق
رئیس جمهور، که برای فعالیت‌های اقلیمی خود جایزه نوبل دریافت کرد، گفته بود «تصورش
سخت است که سرنوشت بشر به خاطر پول به خطر می‌افتد».
تلاش‌ها به نتیجه رسید. کابینه‌های
رئیس‌جمهوران متعهد شدند تا سیاست‌ها اقلیمی را به تصویب برسانند، به خصوص در زمان
بیل کلینتون و باراک اوباما این تعهدات بیشتر شد، و آنها در حالی به تلاش‌های خود
ادامه می‌دادند که لابی‌های این صنعت به دنبال دلسرد کردن حامیان بودند. در کابینه‌های
جمهوری‌خواهان، صنعت سوخت‌های فسیلی محبوبیت داشتند و مدیران اجرایی سابق این صنعت
پست‌های کلیدی را صاحب می‌شدند و در دولت تصمیمات سیاسی می‌گرفتند. حتی جو بایدن،
که در رقابت‌های انتخاباتی خود قول داده بود در فعالیت‌های اقلیمی پیش‌روترین رئیس‌جمهور
باشد، طوری سیاست‌های خود را تنظیم کرد که به سوی تشویق تولید انرژی پاک قدم
بردارد نه تنبیه آنهایی که سوخت‌های فسیلی تولید می‌کنند.
فعالین محیط زیست اغلب انکار علوم
تغییرات اقلیم و تاخیر در اقدامات را به عنوان جنایت اخلاقی ترسیم می‌کنند.
کریستین آرنا، معاون اسبق در ادلمان، که کار در این شرکت را در اعتراض به همکاری
شرکت با گروه‌های تجارت نفت و گاز در «طلای سیاه» ترک کرد می‌گوید: «از نقطه نظر
انسانی، این بدترین گناهی است که من می‌توانم تصورش را بکنم». عجیب نیست که رهبران
این صنایع از این دیدگاه به آن نگاه نمی‌کنند. من در مصاحبه‌ای در سال 2019، با
مدیر اجرایی غول نفت و گاز شل، بن وان بُردن، از کمپین‌هایی پرسیدم که شرکت او را
متهم می‌کنند که سال‌ها از اثرات تغییرات اقلیم آگاهی داشتند اما کاری در این خصوص
انجام ندادند. وان بردن تصدیق کرد که «بله ما می‌دانستیم» و اضافه کرد «همه می‌دانستند».
او مدعی شد که شرکت شل از همان موقع علوم تغییرات اقلیم را قبول داشته اما جامعه
کاری در این جهت انجام نداده است. به بیان دیگر، نباید شل را مقصر دانست؛ در یک
اقتصاد بازار آزاد، نقش یک شرکت کسب درآمد است و با این زمینه، شرکت همان کاری را
کرده است که از آن انتظار می‌رود.
در واقع، وقتی قیمت نفت کاهش یافت و
در نیمه‌های دهه 2010 درآمدها افت کرد- آن هم به مدد گسترش فرکینگ و حفاری افقی- به
ناگهان این صنعت در برابر تغییرات آسیب‌پذیر شد. معترضین در مقابل مقر شرکت به
حالت اجساد مردگان روی زمین دراز می‌کشیدند. فعالین اقلیمی گزارش‌هایی از دهه‌ها
انکار اقلیمی این شرکت‌ها تهیه می‌کردند تا بتوانند اعتراضی اخلاقی به آن بیابند.
در همان زمان دانشجویان کالج‌ها از دانشگاه‌های خود می‌خواستند که سوخت‌های فسیلی
را کنار گذارند، اندکی هم پیروزی به دست می‌آورند و تلاش می‌کردند تا توجه مردم را
به سمت مخالفت با صنایع نفت و گاز جلب کنند.
این تلاش‌ها مانع از آن شد که این
شرکت‌ها حامیان جدید بیابند و واقعا در برابر قانون‌گذاری‌های جدید آسیب‌پذیر
شدند. البته به غیر از تغییر لحن سرمایه‌گذاران چیزی در تمایل این صنعت در راهی که
می‌رود تغییر نکرد. تا 2020، بر اساس گزارش مجمع سرمایه‌گذاری پایدار و مسئولیت‌پذیر،
چیزی حدود 17 تریلیون دلار سرمایه به سمت سرمایه‌گذاری‌های موسوم به ESG- محیط زیستی،
اجتماعی و حکمرانی- سرازیر شده و مدیران این شرکت‌ها فشاری روی خود احساس کردند تا
روایتی مثبت‌تر از رویکرد شرکت‌هایشان درباره اقلیم ارائه کنند. برین توماس، مدیر
اجرایی پرودنشال پرایویت کپیتال، در کنفرانس صنعتی در ماه مارس گفته بود «در دنیای
پول، همه با زانوان خم شده زندگی می‌کنند. صنعت شکل و شمایل رفتار خود را بر اساس
نگرانی‌های سرمایه‌گذاران تغییر می‌دهد، چه درست باشد چه غلط».
علی‌رغم نگرانی‌های اقلیمی، سرمایه‌گذاران
نگران تامین مالی نگران کننده صنایع نفت و گاز بودند، این صنعت در کسب پول درچار
رکود شده بود و نیاز داشت به خودش بیاید. تام
سانزیلو، مدیر اجرایی موسسه تحلیل‌های اقتصادی و مالی انرژی، آن زمان به من گفته
بود که «مدل اساسی تکه تکه شده است. این صنعتی است که در آخرین مراحل حیات خود
است».
شرکت‌های سوخت‌های فسیلی در حال
انجام تغییراتی هستند؛ رویکرد آنها البته از شرکتی به شرکت دیگر و از منطقه‌ای به
منطقه دیگر تفاوت دارد، اما به طور کلی رویکردی تکه تکه و ناکافی است. در اکتبر
سال 2021، اعضای کمیته نظارت کنگره از متخصصان چند شرکت بزرگ نفت و گاز در دنیا
خواست تا برنامه‌های خود را برای شناسایی تغییرات اقلیم ارائه کنند. وودز از اکسون
موبیل از سرمایه‌گذاری شرکت در گاز طبیعی به عنوان ابزاری برای کاهش انتشارات نام
برد. مدیر اجرایی شورون گفت که این شرکت در تلاش است تا کربن کمتری از عملیات‌های
خود منتشر کند.
به طور خلاصه، مقیاس تغییرات در این
صنعت با دانش مربوط به تغییرات اقلیم هم‌خوانی ندارد. مایک سامرس، مدیر انجمن
آمریکایی نفت، در ژانویه 2022 این رویکردها را به طور خلاصه اشاره کرده است. او
درحالی که بیانیه‌ای روشن ارائه می‌داد که این صنعت باید کاری برای تغییرات اقلیم
انجام دهد اما به وضوح گفت که نمی‌توان به عمد این صنعت را کوچک کرد. «ما کاهش
تولید داخلی را رد می‌کنیم. تلاش ما در جهت اضافه کردن است نه کم کردن».
فعلا به نظر می‌رسد حمله روسیه به
اوکراین فرصتی برای صنعت انرژی به وجود آورده است تا به تغییر بیندیشد. به دنبال
اولین حمله‌ها، طرفداران انرژی‌های پاک حدس می‌زدند که این زمان بهترین فرصت برای
ایجاد تغییر در سیاست‌گذاران است برای کم کردن از استفاده از سوخت‌های فسیلی. به
هر حال این صنعت نفت و گاز بود که هزینه حمله ولادیمیر پوتین به اوکراین را داده و
مردم سراسر دنیا را در مقابل پیامدهای اقتصادی قیمت‌های بالای سوخت آسیب‌پذیر
گذاشته است. کمیسیون اروپا، بدنه تخصصی اتحادیه اروپا، به سرعت برنامه‌ای برای رهایی
از سلطه گاز روسیه ارائه کرد، برنامه‌ای که به طور مشخص بر افزایش تولید انرژی‌های
پاک تکیه دارد. اما در دیگر سوی اقیانوس اطلس، تصویر سیاسی ترسیم شده چندان
امیدبخش نیست. جمهوری‌خواهان مخالف قوانین اقلیمی هستند و افزایش قیمت سوخت را
دستاویزی قرار داده‌اند برای مقصر جلوه دادن ابتکار اقلیمی کابینه بایدن. و دولت برنامه
اقلیمی خود را جمع و جورتر کرده، با درخواست از تولید کنندگان نفت و گاز برای
افزایش تولید در کوتاه مدت، این برنامه را تغییر داده است.
صنایع نفت و گاز هنوز هم بدون وجود
سیاست دولتی که به عنوان پیشران عمل کند می‌تواند از فرصت به وجود آمده برای در
پیش گرفتن روندی متفاوت استفاده کند. همانطور که قیمت بالا می‌رود، شرکت‌ها جریان
نامحدود پول دریافت می‌کنند که میتوانند در راه درست ابتکارات سبز از آن بهره
ببرند. اما این شرکت‌ها این پول را برای پرداخت سود بیشتر به سهامداران استفاده می‌کند
و یا سهام می‌خرند، درنتیجه قیمت‌ها بالاتر هم می‌برند. در سه ماهه اول سال2022
اکسون موبیل 5.5 میلیارد دلار به دست آورد، این شرکت برنامه‌ریزی کرده بود تا این
پول را برای خرید مجدد سهام تا سال 2023 خرج کند. شورون بیش از 6 میلیارد دلار به
دست آورده که 1 میلیارد دلار آن صرف خرید مجدد سهام می‌شود. شل هم 9.1 میلیارد
دلار دارد که 8.5 میلیارد دلار آن صرف بازخرید سهام می‌شود.
این حرکت فعالین محیط زیست،
طرفداران این بخش و سیاست‌گذاران را وا داشته تا دوباره در این خصوص بیندیشند. به
همان اندازه که مصرف کنندگان پول بیشتری در این صنعت می‌پردازند، انتقادها از کم‌کاری
اقلیمی شرکت‌ها دیگر آن طنین گذشته را ندارد. اخیرا نظرسنجی سی‌بی‌اس نیوز نشان
داد که عمده آمریکایی‌ها درباره تغییرات اقلیم نگران هستند، اما در فهرست اولویت‌هایشان
این نگرانی در رده‌های اول قرار ندارد. قیمت بنزین شاخصه اصلی نگاه‌ها در انتخابات
میان‌دوره‌ای کنگره آمریکاست. و طرفداران محیط زیست توجه خود را جلب کرده‌اند به
سود بسیار بالایی که شرکت‌های انرژی کسب کرده‌اند. این شرکت‌ها باید قیمت محصولات
خود را کاهش دهند، یا اینکه با طوفان مالیات روبه‌رو شوند که پول را از صندوق آنها
بیرون خواهد کشید و به مالیات دهندگان بازپس خواهد داد. روخانا، نماینده دموکرات
کالیفرنیا می‌گوید «ما به روایتی تهاجمی نیاز داریم، ما تنها می‌گوییم پوتین مقصر
است و آنها می‌گویند بایدن مقصر است. این کافی نیست. ما باید بگوییم که غول‌های
نفتی مقصر هستند».