فاطمه لطفی دنیای
انرژی
تنش ژئوپلیتیکی
حاصل از جنگ اوکراین برکل اقتصاد جهان تاثیر گذاشته است. از جمله این تاثیرات،
تکانی است که بازارهای انرژی به خود دیده‌اند. صحبت از وابستگی دنیا به کمودیتی‌های
روسیه، از گاز، زغال‌سنگ، نفت، سنگ آهن، آلومینیوم، پلاتینیوم و روی تا مس، سرب،
مواد شیمیایی و کودها گزاف گویی نیست. بسیار شرکت‌های بین‌المللی بزرگ نفت و گاز،
معدن و تاسیسات هستند که در روسیه سرمایه‌گذاری کرده بودند. برخی کارشناسان
اروپایی بر این باورند که حتی اگر همین حالا هم پیمان صلحی بین دو کشور روسیه و
اوکراین برقرار شود، خساراتی که این جنگ و تحریم‌های به‌دنبال آن بر کشورهای ناتو
و هم‌پیمانان آنها تحمیل کرده است، باعث خواهد شد که بازگشت به حالت نرمال قبل از
جنگ با پیمان صلح به آسانی امکان‌پذیر نباشد. وضعیت صنایع نفت اوکراین اسفبار است
و آینده تولید و صادرات نفت روسیه، نامطمئن. اگر روسیه جایگزنی برای بازارهای
انرژی خود بیابد، باز هم تردیدها درباره ثبات تولید وجود خواهد داشت. در بازارهای
انرژی به ویژه در اروپا و قبل از حمله روسیه به اوکراین تقاضا درحال سبقت‌گیری از
عرضه بود. با بهبود وضعیت اقتصاد جهانی بعد از شیوع کرونا انتظار می‌رفت در سال
2022 عدم تعادل بین عرضه و تقاضا تا 2 درصد رشد داشته باشد. این دو درصد برابر با
تقریبا روزانه 2 میلیون بشکه نفت است که همین رقم معادل با میزان نفتی است که از
زمان بهار عربی تاکنون در منطقه خاورمیانه/شمال آفریقا (منا) از چرخه تولید خارج
شده است. تحلیلگران حتی قبل از حمله روسیه به اوکراین مطمئن نبودند که تا قبل از
سال 2030 شکاف بین عرضه و تقاضای انرژی پر شود. دلایل بسیاری برای فقدان راه‌حل
لازم برای پر کردن این شکاف وجود دارد. یکی از این دلایل زمانی است که لازم است تا
ظرفیت‌های تولید افزایش یابد یا انرژی‌های جایگزینی چون تجدیدپذیرها و انرژی هسته‌ای
و گاز طبیعی مخصوصا ال‌ان‌جی تولید شوند. کارشناسان معتقد هستند در سال 2022 دنیا
دست‌کم 50 درصد انرژی مورد نیاز خود را از نفت و گاز تامین می‌کند. بخش حمل و نقل
به ویژه بر سوخت‌های فسیلی مایع تکیه دارد. 94 درصد نیاز انرژی بخش حمل و نقل
مربوط به همین سوخت‌های مایع است. صنایع سنگین، سکونت‌گاه‌ها، ساختمان‌های تجاری و
برق دیگر بخش‌هایی هستند که به سوخت مایع وابستگی زیادی دارند.
از منظر ژئوگرافیک،
کشورهای در حال توسعه بزرگترین محرکان تقاضای نفت در آینده هستند. افزایش جمعیت
این کشورها و نیز بزرگتر شدن بخش حمل‌ونقل به همراه کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در انرژی‌های
تجدیدپذیر به این معنی است که فعلا جایگزین‌های چندانی برای نفت وجود ندارد. از
سال 2021، انتظار می‌رود تقاضای نفت روزانه بیش از یک میلیون بشکه از عرضه آن پیشی
گیرد. در سه ماهه چهارم سال 2021 این تقاضا تا دو میلیون بشکه در روز بیشتر شد. اما
از سه ماه دوم سال 2022 تحلیلگران به بازیگری اوپک پلاس برای پر کردن این شکاف
امیدوار هستند.
·
نفت خام
روسیه سومین تولید
کننده بزرگ نفت دنیا، دومین صادرکننده بزرگ نفت دنیا و دومین تولید کننده و
بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی دنیاست. این کشور تقریبا نزدیک به یک ششم عرضه جهانی
نفت و گاز را بر عهده دارد. به ویژه نقش روسیه در تامین نیازهای اروپا مشهود است.
بیش از 20 درصد نفت و بیش از 30 درصد گاز اروپا از طریق روسیه تامین می شد. آلمان،
اتریش، لهستان، فنلاند، اسلواکی و مجارستان 50 تا 100 درصد تقاضای نفت و گاز خود
را از روسیه وارد می‌کنند. هرچند تحریم‌های غرب علیه روسیه بر میزان صادرات نفت
خام این کشور اندکی تاثیر گذاشته است اما به مدد افزایش قیمت جهانی نفت، میزان
درآمدهای نفتی روسیه نیز افزایش یافته است. کمیسیون اروپا در تلاش بود تا طرح توقف
واردات نفت خام روسیه در ۶ ماه آینده و قطع ورود محصولات نفتی فرآوری شده روسیه به
اتحادیه اروپا را تا پایان سال ۲۰۲۲ پس از حصول اجماع در میان ۲۷ کشور عضو این اتحادیه
به اجرا بگذارد. بدین ترتیب، با لحاظ تخفیف‌هایی در مورد مجارستان و اسلواکی، وابستگی
سایر اعضای اتحادیه اروپا به نفت روسیه تا پایان سال جاری میلادی به صفر خواهد رسید.
مطابق اعلام بانک مرکزی روسیه، این کشور طی سال ۲۰۲۱ در مجموع ۱۱۰.۲ میلیارد دلار از
محل صادرات نفت خام درآمد داشته است. این در شرایطی است که مقصد نزدیک به ۵۲ درصد نفت
خام صادراتی روسیه، کشورهای عضو اتحادیه اروپا بوده‌اند.
همچنین مقصد اصلی حدود
۵۱ درصد از صادرات ۶۸.۷ میلیارد دلاری فرآورده‌های نفتی روسیه در سال ۲۰۲۱ نیز کشورهای
عضو اتحادیه اروپا بوده‌اند که هلند، فرانسه و آلمان در صدر قرار داشته‌اند. بدین ترتیب،
اگر طرح کمیسیون اروپا برای به صفر رساندن وابستگی کشورهای عضو اتحادیه به نفت و فرآورده‌های
نفتی روسیه اجرا شود، بر پایه درآمد ارزی روسیه در سال ۲۰۲۱، ۹۲.۳ میلیارد دلار از
آن خواهد کاست. این رقم معادل ۱۹ درصد مجموع صادرات نفتی و غیرنفتی روسیه در سال
۲۰۲۱ است. این رقمی است که اتحادیه اروپا برای هزینه‌کرد آن و تامین نفت و فرآورده‌های
مورد نیاز خود به سراغ سایر تامین کنندگان اصلی نفت این اتحادیه یعنی نروژ، عراق، نیجریه،
عربستان سعودی، قزاقستان، لیبی، ایالات متحده، بریتانیا، آذربایجان و الجزایر خواهد
رفت. این درحالی است که چندی پیش خبرگزاری رویترز گزارش داد آموس هاخشتاین، مشاور ارشد
دولت آمریکا در زمینه امنیت انرژی جهانی در نشست استماع کمیته انرژی مجلس سنای ایالات
متحده آمریکا گفت: برآوردها حکایت از آن دارد که درآمد روسیه از محل فروش سوخت‌های
فسیلی خود نسبت به پیش از تنش‌های روسیه و اوکراین افزایش یافته است و افزایش قیمت‌های
جهانی انرژی تلاش‌های غرب برای محدود کردن فروش این کشور را خنثی می‌کند. هاخشتاین
گفت: افزایش تقاضای جهانی نفت از سوی مصرف‌کنندگانی که از شرایط بحرانی ویروس کرونا
رهایی می‌یابند بسیار بیشتر و فراتر از سطح انتظار کارشناسان و تحلیلگران است.
آژانس بین‌المللی انرژی در ماه مه اعلام کرده بود که درآمدهای نفتی روسیه از ابتدای
امسال ۵۰ درصد افزایش یافته و به ماهانه ۲۰ میلیارد دلار رسیده و اتحادیه اروپا بیشترین
سهم را از صادرات نفت این کشور داشته است. انتظار می‌رود تحریم نفت روسیه از سوی اتحادیه
اروپا که قرار است در پایان سال به‌طور کامل اجرایی شود، درآمدهای روسیه را کاهش دهد.
روسیه و عربستان هر دو عضو اوپک پلاس هستند. و عربستان چندان تمایلی به همراهی با
ایالات متحده برای کاهش قیمت نفت دارد. درنتیجه فعلا چشم‌انداز قیمت نفت به نفع
روسیه است.
·
محصولات نفتی و
پالایشی
روسیه بزرگترین
صادر کننده محصولات نفتی در دنیاست. اروپایی‌ها چه در بخش نفت و چه در بخش محصولات
نفتی به واردات به روسیه وابسته هستند. دیزل و بنزین یکی از محصولات نفتی هستند که
اروپایی‌ها حدود 8 درصد نیاز خود را در این زمینه از روسیه تامین می کنند. سوخت و
پسماندهای نفتی اغلب در دنیا به عنوان خوراک برای پالایشگاه‌های گالف کاست یا به
عنوان سوخت بانکر در کشتیرانی تجاری در آسیا مصرف می‌شود. تحلیلگران می‌گویند
انتظار ندارند که با افزایش بحران صادرات گاز روسیه، پالایشگران مجبور شوند حتما
این سوخت‌ها را جایگزین گاز کنند. برخی پالایشگاه‌ها، به ویژه در آلمان و مرکز و
شرق اروپا، به نفت روسیه وابسته هستند. ظرفیت‌های پالایشی پیش از جنگ هم از میزان
تقاضا عقب افتاده بود. افزایش قیمت نفت و نیز تورم احتمالا باعث خواهد شد تقاضای
سوخت در این منطقه کاهش یابد. اگر عرضه نفت از سوی روسیه کاهش یابد اثرات آن بیشتر
خواهد شد چون بسیاری از پالایشگاه‌ها به سرعت قادر نخواهند بود نفت روسیه را با
نفت دیگر مناطق جایگزین کنند. تحلیلگران انتظار دارند پیش‌بینی 83 میلیون بشکه در
روز تقاضای نفتی که قبل از حمله روسیه به اوکراین اعلام کرده بودند تا 79 میلیون
بشکه در روز کاهش یابد. با این حال در چند سال آیند تقاضا برای نفت افزایش خواهد
یافت. و اگر عرضه نفت و محصولات نفتی از سوی روسیه با مشکل مواجه شود، احتمالا
پالایشگران در تامین خوراک چالش بزرگی خواهند داشت. پیش از این هم قیمت دیزل در
بسیاری از نقاط جهان رو به افزایش بوده است و حمله به اوکراین این روند رو به
افزایش قیمت را تشدید کرده است. کشورها خود را آماده اختلال در زمینه عرضه نفت و
محصولات نفتی می‌کنند. اتحادیه اروپا اعلام کرده است برنامه‌هایی برای کاهش
وابستگی به نفت و گاز روسیه دارد. آلمان در حال ساخت پالایشگاه‌هایی است که بتواند
تا پایان سال 2022 واردات نفت از روسیه را به کمترین میزان برساند. بریتانیا و
ایالات متحده تحریم‌هایی اعمال کرده‌اند و بازارهای بین‌المللی در پذیرش محموله‌های
پالایشی روسیه مردد هستند. تا اوایل ماه مارس، 70 درصد از صادرات دریایی نفت روسیه
وضعیت مشخصی نداشت و به دنبال خریدار بود.
در بخش اوکراین
نیز، این کشور به طور سنتی محل فراوری بیشتر نفت اتحاد جماهیر شوروی بود. با این
حال میزان پالایش نفت این کشور از سال 2010 به طور قابل توجهی کاهش یافته و در سال
2013 تا 2014 به کمترین میزان خود هم رسیده است. متاسفانه همانند دیگر صنایع، بخش
فراوری نفت اوکراین هم بیشتر در منطقه اودسا و ماریوپل قرار داد که از اصلی‌ترین
جبهه‌های نبرد در اوکراین هستند، بنابراین تولید فراورده‌های نفتی این مناطق کاملا
متوقف شده است. به باور کارشناسان، خسارتی که به این صنایع وارد شده است بیش از
اندازه زیاد است.
·
پتروشیمی
حمله روسیه به
اوکراین آسیب‌پذیری بازارهای انرژی و بازارهای وابسته به آن را به خوبی نشان داد. کاهش
وابستگی به نفت و گاز روسیه می‌تواند گامی کلیدی برای افزایش امنیت انرژی اروپا
باشد. تحلیلگران اثر کوتاه مدت بحران اوکراین بر پتروشیمی را از دو جنبه بررسی می‌کنند:
قیمت انرژی و تحریم‌ها. اثر قیمت تحریم‌ها به باور این کارشناسان بر فرم نهایی
آنها بستگی دارد. روسیه کمتر از 16 درصد کل بازار پتروشیمی اروپا را در اختیار
دارد، اما بر زنجیره پلی‌اتیلن تاثیری بیشتری دارد. از این رو روسیه یک عامل
تاثیرگذار مهم در این بازار است اما عاملی حیاتی نیست که نبودش این بازارها را به
شدت تحت تاثیر قرار دهد.
·
گاز طبیعی و ال ان
جی
جنگ در اوکراین به
ویژه بر بازار گاز اروپا تاثیر منفی گذاشته است. خطوط لوله گاز روسیه حدود 38 درصد
گاز مورد نیاز اتحادیه اروپا را تامین می‌کند. تحریم‌هایی که اروپا بر روسیه اعمال
کرد نه تنها به مشکل تامین گاز در زمستان گذشته منجر شد، بلکه از همین حالا این کشورها
نسبت به سختی‌هایی که برای تامین گاز در زمستان آینده باید متحمل شوند هشدار می‌دهند.
قیمت این سوخت فسیلی افزایش یافت. برخی صنایع مجبور شدند تعطیل کنند. تورم افزایش یافت.
و کارشناسان بر این باورند که بحران انرژی در اروپا به بدتر شدن رکود اقتصاد جهان کمک
کرد. بازیگران بازار ال‌ان‌جی برای تامین ذخایر زمستانی خود باهم وارد رقابت
تنگاتنگی شده‌اند. بر اساس گزارشی که پلاتس متنشر کرده بود افزایش قیمت ال‌ان‌جی
به افزایش هزینه‌های ذخیره‌سازی ال‌ان‌جی منجر شده است. پلاتس می‌گوید که مصرف‌کنندگان
نهایی برای پرکردن ذخایر خود برای فصل سرما با مشکل مواجه هستند. بازارهای گاز
اروپا هم نه تنها در کوتاه مدت بلکه در بلند مدت هم وضعیت گاوی دارد. تقاضای جهانی
گاز به دلیل نقشی که این سوخت به عنوان سوخت پاک‌تر و ارزان‌تر در مقایسه با دیگر
منابع هیدروکربنی انرژی دارد، به ویژه در بخش برق رو به گسترش است. شیوع کرونا
تقاضا برای گاز طبیعی در اروپا را افزایش داد و درنتیجه ذخایر گاز اروپا به کمترین
میزان خود در 10 سال گذشته رسیدند. تقاضا برای ال‌ان‌جی هم در آسیا افزایش یافت و
در سال 2022 انتظار می‌رود تقاضای ال‌ان‌جی این منطقه تا 10 درصد رشد کند. درنتیجه
کسری عرضه بیشتر و رقابت برای ال‌ان‌جی برای پر کردن این کسری هم بیشتر خواهد شد. از
این رو حتی قبل از حمله روسیه به اوکراین انتظار می‌رفت که بازار گاز طبیعی با
مشکل مواجه باشد.
با کاهش یکباره
عرضه گاز از سوی روسیه، اروپا تحت فشار قرار گرفت تا جایگزینی بیابد اما واردات ال‌ان‌جی
بخشی از راه‌حل‌های طولانی‌مدت اروپایی‌هاست. با این حال ظرفیت ترمینال‌ها و
تاسیسات گازی‌سازی مجدد اروپایی‌ها محدود است. در بهترین حالت اروپایی‌ها می‌توانند
تا سال 2023 ظرفیت‌های خود را در این بخش‌ها افزایش دهند. از سویی با فرض واردات
ال‌ان‌جی به اندازه کافی، کشورهای اروپایی مشکل جابجایی این گاز در سراسر اروپا و رساندن
آن به مقصد و احتمالا دیگر کشورها را دارند.
·
اثرات جنگ بر مصرف‌کنندگان
در کشورهای وارد کننده محصولات نفتی
شرکت مشاوره
اکسنچر می‌گوید تاثیری که جنگ بر مصرف کنندگان، صنایع نفت و گاز و صنایع مصرف
کننده انرژی خواهد داشت به چند فاکتور بستگی دارد: طول مدت جنگ، شدت شوک‌های عرضه
از سوی روسیه و میزان کاهش واردات نفت و گاز در اروپا، شدت و تمرکز تحریم‌ها علیه
روسیه، قیمت انرژی، شدت نابودی زیرساخت‌های نفت و گاز در اوکراین و جاهای دیگر، سیاست‌های
دولت‌ها در حمایت از صنایع و مصرف‌کنندگان در طول دوران کمبود و واکنش صنایع انرژی
برای جایگزینی نفت و گاز روسیه و ایجاد ظرفیت‌هایی برای منابع سوخت جایگزین
شرکت
مشاوره اکسنچر سه سناریوی مختلف برای بررسی اثرات جنگ اوکراین بر بخش
نفت و گاز در نظر گرفته است. در سناریوی اول کاهش عرضه انرژی در اروپا قابل مدیریت
است با این حال بخش مواد شیمیایی، مواد پایه‌ای و بخش تولید با مشکل مواجه می‌شوند.
قیمت کمودیتی به بیش از 150 دلار در هر بشکه برای نفت و 50 دلار در هر میلیون واحد
حرارتی بریتانیایی برای گاز می‌رسد. در سناریوی دوم، جنگ گسترده‌تر می‌شود و جریان
گاز روسیه به اروپا تا 50 درصد کاهش می‌یابد و بخش بزرگی از واردات نفت اروپایی‌ها
هم از روسیه تا پایان سال 2022 قطع می‌شود. دراین صورت، قیمت نفت می‌تواند به 150
تا 200 دلار در هر بشکه و قیمت گاز به 100 دلار در هر میلیون واحد حرارتی
بریتانیایی برسد. تمامی صنایع اروپا تحت تاثیر قرار می‌گیرند و حتی خطر قطع موقت
عملیات‌ها هم در آنها وجود دارد. سناریوی سوم بر پایه تحریم کامل عرضه انرژی روسیه
است. در این سناریو، قیمت نفت به بالاتر از 200 دلار در هر بشکه و قیمت گاز به بیش
از 100 دلار در هر میلیون واحد حرارتی بریتانیایی می‌رسد. جیره‌بندی نفت و گاز در
اروپا انجام می‌گیرد و صنایع این منطقه به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
ادامه جنگ در
اوکراین به افزایش تورم در کشورهای اروپایی و نیز تمام دنیا ختم می‌شود و میزان
تولید ناخالص داخلی کشورها به شدت کاهش می‌یابد. افزایش قیمت انرژی از سویی به
افزایش هزینه مواد ورودی به صنایع منجر می‌شود. به عنوان مثال در صنایع شیمیایی
هزینه تولید به شدت وابسته به قیمت‌های نفت است. حتی در بخش های‌تک هم هزینه مواد
ورودی به شدت انرژی‌بر است. از سویی افزایش قیمت انرژی باعث کاهش تقاضا برای
محصولات صنعتی به ویژه در بخش‌های حمل و نقل، سیمان و ساخت و ساز، فولاد، مواد
شیمیایی و پتروشیمی و تولیدات صنعتی دیگر می‌شود. افزایش قیمت انرژی بر درآمد
خانوارها هم تاثیر دارد. به طوری که بر اساس داده‌های اکسنچر، افزایش 20 درصدی
هزینه برق خانواده‌ها در کشورهای گروه هفت 90 میلیارد دلار از درآمدهای مردم در
این کشورها را کاهش می‌دهد. افزایش 30 یا 50 درصدی هزینه برق، به طور کلی بین 130
تا 220 میلیارد دلار هزینه افزایش یافته بر مصرف‌کنندگان وارد می‌کند.
در ابتدای حمله
روسیه به اوکراین، ایالات متحده و کانادا واردات نفت روسیه را ممنوع کردند و
بریتانیا اعلام کرد که خرید نفت از این کشور را متوقف می‌کند. غول نفت و گاز توتال‌انرژیز،
که بخش بزرگی از نواتک، اصلی‌ترین صادر کننده ال‌ان‌جی روسیه، را در مالکیت خود
داشت، خرید نفت از این کشور را متوقف کرد. اما دیگر کشورهای اروپایی از این رویه
چندان استقبالی نکردند چون به انرژی روسیه وابستگی زیادی دارند. با این حال آژانس
بین المللی انرژی می‌گوید که بسیاری از شرکت‌های نفتی و نیز بانک‌ها و شرکت‌های
کشتیرانی از انجام معاملات با روسیه عقب‌نشینی کرده‌اند.
·
جایگزین‌های نفت
روسیه برای اروپا
کارشناسان برای
رهایی اروپا از چالش‌های افزایش هزینه‌های انرژی و محصولات نفت و گاز و یافتن جایگزین‌هایی
برای نفت روسیه، راه‌های چندی را پیشنهاد داده‌اند: افزایش 1.5 تا 2 میلیون بشکه
عرضه نفت ایالات متحده تا سال 2023 و نیم میلیون بشکه نفت تا سال 2025. از سویی
این کشور می‌تواند روزانه 0.2 میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک خود را هم آزاد کند،
کشورهای عضو اوپک می‌توانند تا اکتبر 2022 ماهانه 0.4 میلیون بشکه بر تولید نفت
خود اضافه کنند و تا سال 2025 این میزان را به روزانه 3 میلیون بشکه نفت برسانند.
انتظار نمی‌رود ونزوئلا بتواند در این میزان افزایش تولید نفت دخالت کند چون در
حال حاضر این کشور با بیشترین میزان ظرفیت خود در حال تولید نفت است، ایران می‌تواند
تا سال 2023 روزانه یک میلیون بشکه نفت بیشتر تولید کند و جایگزین خوبی برای عرضه
نفت روسیه باشد اما این مشارکت در تولید نفت در این کشور منوط به حل پرونده هسته‌ای
ایران است و دیگر کشورهای عضو اوپک هم می‌توانند تا سال 2025 حدود نیم میلیون بشکه
در روز نفت بیشتری تولید کنند.
اما به هر حال
روسیه در کوتاه مدت جایگزین‌هایی برای خریداران نفت خود می‌یابد. از جمله این
جایگزین‌ها می‌توان از چین و هند نام برد. خرید نفت روسیه توسط شرکت‌های هندی با
تخفیف‌های بسیار زیاد، به شدت در حال افزایش است. از سویی بودجه کل کشور روسیه بر
اساس نفت برنت به قیمت 42 دلار در هر بشکه تنظیم شده است ولی این روزها نفت به
قیمت بالاتر از 100 دلار هم معامله می‌شود. و در نتیجه تخفیف‌های نفتی روسیه جبران
می‌شوند.
اخیرا هندی‌ها با
کمک روس‌ها در حال بررسی ساخت نفتکش‌های مناسب برای حمل نفت در مسیرهای قطب شمال
هستند که عمق روابط اقتصادی و استراتژیک این دو کشور را نشان می‌دهد. مجله ورلد
اویل در گزارشی از اثر تحریم‌ها بر صنایع نفت و گاز روسیه می‌پرسد که بسیاری از
شرکت‌های کشورهایی که تحریم‌هایی را علیه روسیه برقرار کرده‌اند به عنوان پیمانکاران
دست دوم شرکت‌های نفتی روسیه چون روس‌نفت و لوک‌اویل مشغول به کار بودند. آیا خروح
این پیمانکاران دست دوم از روسیه تاثیری در ظرفیت تولید نفت این کشور خواهد داشت؟ این
مجله در ادامه پاسخ می‌دهد که احتمالا در کوتاه مدت تاثیری مشاهده نخواهد شد. ورلد
اویل می‌نویسد که این تحریم‌ها تقریبا از سال 2014 و 2015 بر صنایع نفت و گاز
روسیه تحمیل شده‌اند و تاکنون که تاثیر چندانی بر این صنایع نداشتند. اگر روسیه به
طور دائم بدون همکاری این شرکت‌ها به تولید نفت ادامه بدهد، اثرات این تحریم‌ها
شدیدتر خواهد بود. اما به گمان ورلد اویل، دنیا امروز دیگر دنیای اواخر دهه 1970
نیست که تحریم‌های شدید علیه روسیه بعد از حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان
اعمال شد. داشتن دانش فنی و تکنولوژی در بسیاری از کشورها حالا دیگر تبدیل به یک
واقعیت شده است. از سویی وزن کشورهای ناتو و دیگر متحدین آن حالا از زمان دهه 1970
کمتر شده است. بنابراین امروز این تحریم‌ها حتی پیمانکاران دست دوم کشورهای چین و
هند را نیز از همکاری با روسیه منصرف نمی‌کند چه برسد به کاهش تولید نفت این کشور.
علاوه بر این نکته‌ای که ورلد اویل اشاره می‌کند این است که برخی کشورهای بلوک
ناتو و یا هم‌پیمانان آنها می‌توانند دانش فنی را به شرکت‌های چینی منتقل کنند و
به این ترتیب به صورت غیرمستقیم این دانش فنی به روسیه منتقل شود.