نشست وزرای انرژی و نفت کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) در تهران درحال برگزاری است.
این سومین نشست وزیران نفت و انرژی کشورهای عضو اکو در فاصله ٢٧ سالی است که از ایجاد آن می گذرد و همین فاصله طولانی برگزاری نشست ها گویای کاستی هایی است که تا کنون در روند همکاری های منطقه ای میان اعضای اکو وجود داشته است. اما آینده امیدوار کننده است. چرا؟
سابقه تاسیس اکو به سال ١٣٦٤ باز می گردد، زمانی که کشورهای ایران، ترکیه و پاکستان تصمیم گرفتند به منظور توسعه همکاری های اقتصادی منطقه ای، اکو را ایجاد کنند. اگر چه اکو پنج سال پس از تاسیس با عضویت هفت کشور جدید، از جمله شش عضو تازه استقلال یافته (افغانستان، ازیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازیکستان) گام عمده ای در جهت توسعه همکاری های اقتصادی منطقه ای به جلو برداشت اما کارنامه این سازمان در زمینه همکاری های انرژی در دو دهه نخست چندان پربار نیست.
پیشینه اکو نشان می دهد که تا پیش از نشست جاری در تهران، این سازمان تنها دو نشست در سطح وزرای نفت و انرژی برگزار کرده است: نخست در سال ٢٠٠٠ در پاکستان و به فاصله ده سال، در سال ٢٠١٠ در تاجیکستان.
همین فاصله طولانی میان اجلاس اول و دوم به تنهایی گویای سطح نازل همکاری های انرژی میان اعضا سازمانی است که پتانسیل همکاری ها در آن بی شمار است.
به جز روسیه، همه تولید کنندگان عمده انرژی در حوزه دریای خزر عضو سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) هستند: ایران در جنوب خزر، ترکمنستان و قزاقستان در شرق و جمهوری آذربایجان در غرب. اما مهم تر از همه عضویت ایران در اکو است؛ کشوری که بزرگ ترین منابع هیدروکربور جهان (شامل مجموع منابع نفت و گاز) را دارا است و به عنوان پلی میان منطقه خلیج فارس و حوزه دریای خزر _ دو حوزه سرشار از منابع نفت و گاز جهان_ قرار گرفته است.
با در نظر گرفتن وجود ذخایر عظیم نفت و گاز منطقه دریای خزر و خلیج فارس و موقعیت ژئوپولتیک ایران به عنوان پلی میان این دو منطقه می توان دریافت که همکاری های چند جانبه انرژی میان ایران و اعضای اکو در شمال و ایران و شماری از اعضای اوپک در جنوب چه پتانسیل عظیمی را برای برنامه ریزی های استراتژیک در زمینه انرژی در اختیار کشورمان قرار می دهد: سواپ نفت، احداث خطوط لوله گاز میان کشورهای عضو، همکاری در زمینه مسائل زیست محیطی در دریای خزر و تامین نفت و گاز بخشی از اعضای اکو که خود مصرف کننده نفت و گازند و با بزرگ ترین مصرف کنندگان نفت و گاز جهان در آسیا مانند چین و هند، که بر اساس برآوردهای همه سازمان های بین المللی انرژی بیشترین رشد مصرف انرژی را به خود اختصاص داده اند، هم مرزند.
با وجود چنین ظرفیت های بالقوه فراوانی برای توسعه همکاری در زمینه انرژی است که باید برای برگزاری نشست هایی با فواصل کوتاه و دارای دستور جلسات مشخص برنامه ریزی کرد.
از این رو نشست تهران، به عنوان سومین نشست وزرای انرژی و نفت اکو، امید آفرین است. این نشست، که به فاصله سه سال از نشست دوم برگزار می شود، بدان معنا است که اعضای اکو به طور فزاینده ای بر اهمیت همکاری در زمینه انرژی تاکید دارند. همچنین دستور جلسه نشست تهران که موضوعاتی از قبیل دنبال کردن "برنامه عملی" و تدوین "منشور انرژی" را در دستور جلسه دارد حکایت از گام های مثبتی است که اعضای اکو برای توسعه همکاری های منطقه ای به جلو بر می دارند.
اما همچنانکه گفته شد ایران درچارچوب این همکاری های منطقه ای نقشی راهبردی ایفا می کند، زیرا موقعیت هیچیک از اعضای اکو در منطقه با موقعیت ایران قابل مقایسه نیست. هیچیک از کشورهای عضو اکو همانند ایران نقش پل را میان منابع انرژی دریای خزر از یک سو و منطقه خلیج فارس از سوی دیگر ایفا نمی کند. هیچیک از اعضای برخوردار از منابع انرژی در اکو مانند ترکمنستان، قزاقستان و جمهوری آذربایجان به آب های آزاد راه ندارند. در مقابل آن دسته از اعضای اکو که به آب های آزاد راه دارند، مانند پاکستان و ترکیه، تنها مصرف کنندگان منابع انرژی هستند. همچنین ایران از نظر امکان سواپ نفت در میان کشورهای عضو اکو موقعیت بی همتایی دارد.
به یاد داشته باشیم که پاکستان، به عنوان عضو اکو، با آگاهی از مزیت توسعه همکاری ها در زمینه انرژی با ایران تا کنون در برابر فشارهای آمریکا مبنی بر صرف نظر از پروژه خط لوله گاز ایران-پاکستان مقاومت کرده است. ترکیه، به عنوان دیگر عضو بنیانگذار اکو نیز اگر چه با فشارهای شدیدی از سوی آمریکا در زمینه قطع همکاری های انرژی با ایران رو به رو بوده است، اما همچنان از مشتریان عمده نفت و گاز ایران است.
این اشارات کافی است تا اهمیت ارتقای همکاری های انرژی در اکو خواه در چارچوب های دوجانبه یا چند جانبه را به اثبات برساند. شاید در این برهه حساس که ایران با فشارها و چالش های چندی در عرصه انرژی رو به رو است، سوآپ نفت را بتوان عمده ترین فرصت از دست رفته در زمینه همکاری با اعضای اکو قلمداد کرد. با این وجود، روند رو به رشد منظم شدن نشست های انرژی و کاهش فاصله این نشست ها در چارچوب همکاری های اکو نوید بخش آینده بهتر همکاری ها است.
حشمت الله رضوی