در شرایطی که کشورهای مختلف در تلاش برای برداشت هرچه بیشتر ذخایر خود هستند ایران به سختی روی پا ایستاده؛ عدم سرمایه‌گذاری کافی، بالا بودن هزینه‌ی توسعه، کند بودن سرعت توسعه، ضعف کیفیت پروژه‌ها، مشکلات نگه‌داشت تولید و افت شدید تولید میادین مشترک، ایران را با مشکلات عدیده‌ای در خصوص توسعه‌ی میادین مشترک روبرو کرده است.
اگرچه در سال‌های اخیر، بحث انرژی‌های پاک و جایگزینی آن با سوخت‌های فسیلی مطرح شده اما تا آن رسیدن به آن نقطه، فاصله زیاد است و جهان همچنان به منابع مهم انرژی مانند نفت و گاز نیازمند است و در این میان کشورهایی که دارای چنین منابعی هستند، نقش مهم و تأثیرگذاری را در اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند.
ایران یکی از هفتادوهفت کشور برتر در ذخایر نفت درجا و دومین کشور دارانده‌ی منابع گاز طبیعی است؛ وجود این ذخایر و موقعیت جغرافیایی خاص آن، ایران را در خصوص نفت و گاز، در جایگاه ویژه‌ای قرار داده است. جدا از ذخایر خاص ایران، ما میدان‌های نفتی و گازی مشترکی نیز با همسایگان خود داریم که همواره، بهره‌برداری از این ذخایر دغدغه‌ی دولت‌های مختلف بوده است.
ایران دارای بیست‌و‌هشت میدان مشترک است؛ هجده میدان نفتی، چهار میدان گازی و شش میدان نفت و گاز که از این میان دوازده میدان مشترک با عراق، هفت میدان مشترک با امارات،2مخزن مشترک با کویت و یک مخزن مشترک هم با ترکمنستان دارد.در حال حاضر آمار رسمی و مشخصی از برداشت میدان‌های مشترک در ایران وجود ندارد و طبق پیگری‌های خبرنگار اقتصادآنلاین، گفته شد که این آمار در لیست اطلاعات محرمانه قرار گرفته و دسترسی عموم به آن‌ها امکان‌پذیر نیست.
عملکرد ضعیف ایران در میدان پارس جنوبی
یکی از مهمترین مخازن، مخزن گازی پارس جنوبی است. این میدان گازی مشترک در بخش قطری، حدود یازده سال زودتر از بخش ایرانی به بهره‌برداری رسید و در حال حاضر نیز ظرفیت برداشت آن بسیار بیشتر از ایران است. همچنین امارات متحده عربی از میدان مشترک سلمان و عربستان از میدان مشترک فروزان، بیش از دو برابر ایران برداشت می کنند.
چندی پیش، محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، با تاکید بر ضرورت جذب و انتقال فناوری به داخل کشور گفته است با تکنولوژی موجود در ایران، کمتر از ۳۰ درصد منابع موجود نفت و گاز را می‌توان برداشت کرد. این در حالی است که میدان پارس جنوبی تا سال ۱۴۰۲ وارد نیمه‌ی دوم عمر خود خواهد شد و هر سال 10 میلیارد متر مکعب از تولید آن کاسته می‌شود.
قطر به تازگی از امضای توافقنامه ۲.۵ میلیارد دلاری با شرکت توتال انرژی فرانسه برای توسعه‌ی میدان پارس جنوبی خبر داد. این کشور قصد دارد تا سال 2026تولید ال‌ان‌جی خود را به 126میلیون تن در سال برساند. ایران نیز بعد از امضای برجام و لغو تحریم‌های بین‌المللی، قرارداد مشابه‌ای با شرکت توتال فرانسه برای فاز ۱۱ پارس جنوبی امضا کرد، اما با خروج آمریکا از برجام، شرکت توتال نیز از این پروژه کناره‌گیری کرد.
برداشت ایران از لایه‌ی نفتی پارس جنوبی صفر است
میدان پارس جنوبی علاوه بر گاز، یک لایه‌ی نفتی هم دارد که مغفول‌مانده‌ترین بخش آن در ایران است. این لایه‌ی نفتی در ایران به طور کامل اکتشاف نشده و درصد برداشت ایران از این لایه‌ی نفتی تقریباً صفر است. در حالی که قطر، با امضای قراردادهای طولانی مدت و حفر چاه‌های متعدد، برنامه تولید از این لایه را با جدیت دنبال می‌کند. این کشور با سرمایه‌گذاری‌های مدون خارجی، رشد قابل توجهی داشته و هر روز در این حوزه بیش از پیش توسعه می‌یابد.
همچنین ایران در مقایسه با برداشت عراق از حوزه‌ی نفتی مشترک عقب‌تر ایستاده است. میدان‌های نفتی دهلران، نفت‌شهر، پایدار، آزادگان و یادآوران، میدان‌های مشترک ایران و عراق هستند. وجود چنین ذخایر ارزشمندی در کنار میل و نیاز شدید کشور عراق به افزایش درآمدهای نفتی، خود باعث شد این کشور در سه سال اخیر، هفتاد بلوک اکتشافی و شصت‌وپنج میدان نفتی خود را به مناقصه جهانی بگذارد.
برداشت یک‌جانبه‌ی نفت از پارس جنوبی
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس انرژی، در گفتگو با اقتصاد آنلاین، تحریمها را یکی از مهمترین مشکلات توسعه‌ی میادین ایران دانست و بیان کرد: در طول چهار دهه‌ی گذشته، توسعه‌ی میادین نفت و گاز ایران به دلیل تحریمها در بدهیات دچار مشکل بوده است. تحریمها باعث شده‌اند ما در تأمین مالی پروژه‌ها و تکمیل دانش فنی، با مشکلات اساسی روبرو شویم.
او با اشاره به اینکه حساسیت در مخازن مشترک بیشتر است اظهار کرد: برداشت طرف مقابل از میادین مشترک، ضربه‌ای است که به ما وارد می‌شود و از آنجا که قانون مشخصی در این خصوص وجود ندارد که دیگران را ملزم کند به میزان مشخصی برداشت کنند، با برداشت هرچه بیشترِ طرف مقابل، ایران متضرر می‌شود. میدان آزادگان، مشترک با عراق و میدان پارس جنوبی، مشترک با قطر، از مهمترین میادین مشترک هستند که درخصوص آن‌ها بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم. در حال حاضر برداشت ما از لایه‌ی نفتی پارس جنوبی، نسبت به قطر بسیار محدود بوده و در واقع برداشت از این لایه به صورت یکجانبه انجام می‌شود.
این کارشناس انرژی ادامه داد: کشورهای دیگر که با ما میدان مشترک دارند، دست روی دست نمی‌گذارند تا وضعیت ما برای برداشت مناسب شود؛ بلکه با تمام توان و سرمایه‌ی خود برداشت می‌کنند و این در حالی است که ما امکان و شرایط برداشت به میزان قابل توجه را نداریم.
توسعه‌ی مخازن مشترک، کلیدواژهی مقامات سیاسی و نفتی
بهروزی‌فر در پاسخ به این سوال که آیا عزمی برای توسعه‌ی میادین مشترک در وزارت نفت وجود دارد یا خیر گفت: روی کاغذ حرف‌هایی زده می‌شود. سال‌هاست که توسعه‌ی مخازن مشترک، کلیدواژهی سخنان مقامات سیاسی و نفتی است ولی به دلایل متعدد که عمده‌ی آن‌ها تحریم‌هاست، این اتفاق نیفتاده است. مثلاً برای پارس جنوبی امکان تأمین مالی نداریم و نمی‌توانیم به شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا دسترسی داشته باشیم. در حال حاضر هم انتظار داریم روس‌ها برای ما کاری انجام بدهند. اگر مسأله‌ی تحریمها حل نشود امکان توسعه در بخش‌های پایین دستی و بالادستی امکان‌پذیر نیست چرا که ما در حال حاضر نه توان اقتصادی داریم و نه توان تکنولوژی.
او با مقایسه‌ی فعالیت ایران و قطر اضافه کرد: قطر با اتکا به پارس جنوبی به یکی از ال‌ان‌جی‌های بزرگ در دنیا بدل شده است اما ما امکان توسعه در این میدان را نداریم.
این کارشناس انرژی با بیان اینکه با رفع تحریمها هم به زودی نمی‌توانیم شاهد توسعه‌ی این میادین باشیم و این اتفاق در صورت رفع کامل تحریمها و حضور شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاران، دارای یک چشم‌انداز سه تا پنج ساله است.
او ادامه داد: ما در فصل گرم سال، امکان تأمین گاز داخلی را نداریم و باید تلاش کنیم با بهینه‌سازی، کاهش مصرف داشته باشیم. از سوی دیگر باید بتوانیم بخش بالادستی را توسعه دهیم و افزایش تولید داشته باشیم.
بهروزی‌فر در پایان سخنان خود با اشاره به اینکه تا زمانی که سایه‌ی تحریمها بر سر ایران باشد، هیچ سرمایه‌گذار خارجی‌ای ریسک نمی‌کند بیان کرد: حل مشکلات برجام به این معنا نخواهد بود که امکان توسعه خواهیم داشت در واقع توسعه زمانی اتفاق می‌افتد که سایه‌ی تحریمها به طور کامل از ایران کنار زده شود تا بتوانیم با دنیا، تعامل سازنده داشته باشم و دغدغه‌ی سرمایه‌گذاران خارجی را برطرف کنیم.
احیای برجام، نقطه‌ی امید توسعه‌ی میادین مشترک
در حال حاضر مهمترین مانع توسعه‌ی میادین در ایران تحریمها و عدم سرمایه‌گذاری در این حوزه است چرا که کشورهای همسایه توانسته‌اند ضریب بازیافت میادین نفتی خود را به کمک تکنولوژی شرکت‌های غربی چندین برابر کرده‌اند اما این امکان برای ایران فراهم نیست.
در شرایطی که کشورهای مختلف در تلاش برای برداشت هرچه بیشتر ذخایر خود هستند ایران به سختی روی پا ایستاده؛ عدم سرمایه‌گذاری کافی، بالا بودن هزینه‌ی توسعه، کند بودن سرعت توسعه، ضعف کیفیت پروژه‌ها، مشکلات نگه‌داشت تولید و افت شدید تولید میادین مشترک، ایران را با مشکلات عدیده‌ای در خصوص توسعه‌ی میادین مشترک روبرو کرده است که در رأس همه‌ی این مشکلات، تحریم ایستاده است؛ سایه‌ی سنگین تحریمها بر فراز منابع نفت و گاز، ایران را در مقایسه با همسایگان خود عقب نگه داشته است.
در این میان تنها امید به نتیجه رسیدن برجام و لغو تحریم‌هاست که در آن صورت با یک چشم انداز چندساله، ممکن است شاهد وضعیت بهره‌برداری بهتری در میادین مشترک باشیم.