امانوئل
مکرون، رئیس جمهور فرانسه در حالی که اقدامات اضطراری دولت فرانسه را برای اطمینان
یابی از عرضه به موقع انرژی و حفاظت از شهروندان و تجارت این کشور از کمبود انرژی تشریح
می‌کرد گفت «ما در حال جنگیم». ماه‌ها بعد از حمله روسیه به اوکراین، رئیس‌جمهور
فرانسه، مدام به صورت میانجی برای برقراری صلح بین کی‌یف و مسکو اقدام کرده بود.
این هفته او دیگر رهبران اروپا تبدیل شدند به طرفین متخاصم جنگی که به شدت بین
روسیه و غرب ادامه دارد. این موقع بود که مکرون خواهان یک «اقدام عمومی» شد. استفاده
کرملین از سوخت‌های فسیلی به عنوان سلاح، دولت‌های اروپایی را برآن داشت تا
اقداماتی فوری در پیش بگیرند، اقداماتی که حتی چند ماه پیش هم غیرقابل تصور بود،
تا بتوانند حملات روسیه را دفع کنند و بازارهای انرژی و اقتصاد را از اثرات آن
محافظت کنند. سوئد و فنلاند به دنبال کمک‌های فوری به تولید کنندگان برق خود هستند
که با افزایش درخواست‌ها برای وثیقه‌های عملیات‌های خود مواجهند.
وزیر
اقتصاد فنلاند مایک وینتیلا، می‌گوید که اروپا در شرف مواجهه با بحران انرژی از
نوع ورشکستگی بانک برادران لمان در سال 2008 است. آلمان از بسته دوم پشتیبانی برای
خانوارها و مشاغل، به ارزش 65 میلیارد یورو رونمایی کرد و مبلغ 350 میلیارد یورو برای
جبران افزایش قیمت‌ها عرضه کرده است. لیز تراس، نخست وزیر بریتانیا، تنها دور روز
بعد از اینکه به نخست وزیری رسید، از کاهش هزینه‌های انرژی خانوارها و تجار که
انتظار می‌رود دست‌کم در عرض دو سال 150 میلیارد پوند هزینه روی دست دولت بگذارد
رونمایی کرد. در دوم سپتامبر، کشورهای گروه هفت تصمیم گرفتند سقف قیمتی برای نفت
خام روسیه، که بزرگترین منبع درآمد کرملین بعد از گاز به حساب می‌آید، تعیین کنند،
هرچند در عمل اجرای آن مشکل است و دیگر واردکنندگان بزرگ از جمله چین و هند و
ترکیه احتمالا با این سقف قیمت مخالفت خواهند کرد. اورسولا فن‌درلاین، رئیس
کمیسیون اروپا، که بسته اقدامات فوری در هفته‌های آتی را رونمایی کرده است، می‌گوید
که قیمت گاز وارداتی از روسیه باید سقف داشته باشد، این ایده را ابتدا ماریو دراگی،
نخست‌وزیر ایتالیا مطرح کرد و وزیران اتحادیه اروپا آن را به بحث گذاشتند در حالی
که نگران این بودند که این مسئله باعث خواهد شد که رهبر روسیه به طور کامل صادرات
گاز به این کشورها را متوقف کند.
از
سپتامبر سال گذشته روسیه عرضه گاز به بازار اروپا را با محدودیت‌هایی مواجه کرده
است و از سویی قیمت عمده فروشی را 10 برابر بیشتر کرده و از این رو به افزایش
تورمی در اروپا دامن زده است که در چهل سال گذشته بی‌سابقه بوده و احتمال دارد
اقتصاد این کشورها را با رکود مواجه کند. با این حال مسکو محدودیت در عرضه گاز را
رد کرده و مدعی است که مسائل فنی در این میان نقش دارند درحالی که بروکسل و
کشورهای عضو اتحادیه اروپا این ادعا را رد می‌کنند. این هفته روسیه تظاهر را کنار
گذاشت. روز دوشنبه در مقابل سقف قیمتی که اروپایی‌ها می‌خواهند برای نفت و گاز
روسیه در نظر بگیرند، کرملین اعلام کرد صادرات گاز از طریق خط لوله نورد استریم یک
اصلی‌ترین خط لوله صادراتی گاز روسیه به بازارهای اروپا را در صورتی از سر خواهد
گرفت که غرب تحریم‌ها علیه این کشور را به حالت تعلیق درآورند. فن درلاین می‌گوید
«آخرین نقاب‌ها هم برداشته شد».
روسیه
هنوز هم از طریق اوکراین و خط لوله ترک‌استریم به اروپا گاز صادر می‌کند. هرچند به
اندازه یک پنجم ظرفیت صادراتی این بخش، اما چشم‌انداز توقف کامل جریان گاز از این
خط لوله در آینده‌ای نزدیک برای اروپا قابل پیش‌بینی است. پوتین این تهدیدها را در
روز چهارشنبه در یک مجمع اقتصادی در ولادی‌وستوک اعلام کرد. او گفت «درصورتی که
صادرات با منافع ما نخواند از این پس هیچ چیزی عرضه نخواهیم کرد. نه گاز، نه نفت،
نه زغال سنگ، نه هیچ سوخت دیگری. هیچ چیز».
از
طرفی روسیه از سوی برخی دیگر از تولیدکنندگان نفت هم حمایت‌هایی گرفته است، سه روز
بعد از اینکه گروه هفت با سقف قیمت نفت روسیه موافقت کرد، کشورهای اوپک پلاس که
روسیه هم عضو آن است، موافقت کردند که 100 هزار بشکه از تولید خود بکاهند. الکساندر
نواک، مقام ارشد انرژی روسیه، درباره فروپاشی بازارهای انرژی اروپا هشدار داد. او
گفت «زمستان در راه است و اروپا روزهای سختی در پیش دارد.» اما برخی مقامات و
تحلیلگران بر این باورند که کمپین فشار روسیه قدرت خود را از دست خواهد داد.
انتظار می‌رود که بسته شدن نورد استریم یک به مدت نامعلوم بزرگترین سلاحی باشد که
کرملین در اختیار دارد تا بلکه بتواند دوباره قیمت‌ها را به سطح بالاتری بکشاند.
با این حال روز دوشنبه قیمت‌ها دوباره کاهش یافت.
سیمون
تاگلیاپیترا، عضو ارشد در اتاق فکر بروکسل، می‌گوید «اگر همه‌اش این باشد پس نمایش
تمام شده است». در بین کشورهای اروپایی این اطمینان وجود دارد که اروپا می‌تواند
بدون عواقب سخت اقتصادی و اجتماعی این زمستان را پشت سر گذارد. فن درلاین می‌گوید
اتحادیه اروپا «توانسته اقدامات روسیه علیه اقتصاد و قاره ما را را تضعیف کند». ذخیره
گاز در تاسیسات اتحادیه اروپا به هشتادودو درصد رسیده است درحالی که این اتحادیه
در انتهای ماه اکتبر تصمیم داشت میزان ذخایر خود را به هشتاد درصد برساند. اعضای این اتحادیه به متنوع سازی منابع عرضه
انرژی خود پرداخته و به ویژه دریافت گاز از طریق خط لوله‌هایی از نروژ، الجزایر و
آذربایجان و نیز واردات ال‌ان‌جی از ایالات متحده و دیگر صادرکنندگان را افزایش
داده‌اند. روسیه قبل از حمله به اوکراین حدود چهل درصد گاز اروپا را تامین می‌کرد
و فن درلاین می‌گوید حالا ما تنها نه درصد گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کنیم.
یکی از مقامات اتحادیه اروپا می‌گوید «پوتین به هدف خود نرسید، و استقلال ما از
منابع انرژی روسیه بسیار سریع‌تر از آنچه که انتظار داشتیم محقق شده است». اقتصاددانان
دویچه‌بانک حالا بر این باورند که اقتصاد آلمان در سال 2023 به جای پنج تا شش درصد
پیش‌بینی شده، تنها سه تا چهار درصد منقبض خواهد شد، آن هم در شرایطی که میزان
کمبود انرژی و کاهش مصرف بیشتر از آن چیزی است که انتظار می‌رفت.
·
اروپا هنوز مشکل
دارد
هرچند
هنوز هم رهبران اتحادیه اروپا درباره آنچه که با افزایش قیمت انرژی در زمستان
مجبور به تحمل آن هستند نگرانند و نیز نگران افزایش هزینه‌های انرژی خانوارها
هستند. انتظار می‌رود تورم همچنان بالا باشد و درنتیجه مصرف کنندگان همچنان
استانداردهای زندگی خود را کاهش دهند. از سال 1974 تا کنون که آمار موجود است در
بریتانیا اعتماد مصرف‌کنندگان به کمترین میزان خود رسیده و در منطقه یورو هم در
حال رسیدن به کمترین میزان اعتماد به دولت‌هاست. اس‌اند‌پی گلوبال در گزارش ماهانه
تجاری خود، آمار انقباض فعالیت‌های تجاری در منطقه یورو در ماه اوت را اعلام کرده
است. اقتصاد بریتانیا در سه ماهه دوم سال منقبض شده است و حتی کمک‌های دولتی هم
نتوانسته است این رکود اقتصادی را دفع کند. بانک مرکزی اروپا انتظار دارد که در
آخرین سه ماهه سال جاری و سه ماهه اول سال آینده اقتصاد در منطقه یورو راکد بماند.
و البته در سال آینده هم اقتصاد این منطقه باز هم کوچکتر شود. آنگل تالاورا، رئیس بخش
اقتصاد اروپا در آکسفورد اکونومیست، می‌گوید «اجتناب‌ناپذیر» بود که دولت‌ها با
بسته‌های حمایتی طولانی مدت کنار بیایند. روبرتو سنگولانی، وزیر گذار انرژی
ایتالیا بر این باور است که «تا زمانی که ما در این وضعیت وحشتناک هستیم، انجام
اقدامات فوق‌العاده برای حمایت از شهروندان و شرکت‌ها منطقی به نظر می‌آید».
·
درآمدهای غول گازی
روسیه
ترمینال‌های
گاز هلند اولین محموله‌های گاز خود را دریافت کردند تا گام‌هایی کلیدی در کاهش
وابستگی اروپا به گاز روسیه برداشته باشند. کشورهای اروپایی هم‌اینک به دنبال
ایجاد زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و گازی‌سازی مجدد شناور یا FSRU
هستند. در این زیرساخت‌ها از تانکرهای گاز طبیعی مایع مجهز به مبدل حرارتی استفاده
می‌کنند که با بهره‌گیری از آب دریا، سوخت فوق سرمادیده را دوباره به گاز تبدیل می‌کند.
اتحادیه اروپا برنامه‌ریزی کرده است که نوزده پروژه جدید FSRU
راه‌اندازی کند و انتظار می‌رود هزینه این پروژه‌ها بر اساس محاسبات موسسه مشاور
امبر، به 9.5 میلیارد یورو برسد.
درحالی
که در آن طرف اروپا، غول گازی گازپروم روسیه به دلیل افزایش قیمت گاز صادراتی
درآمد خود را افزایش داده و خسارت تصمیم خود بر قطع صادرات گاز را جبران کرده است.
گازپروم در حال حاضر روزانه 84 میلیون متر
مکعب گاز از طریق اوکراین و خط لوله ترک استریم به اروپا تحویل می‌دهد، درحالی که
پیش از این میزان صادرات گاز روسیه به اروپا در سال گذشته به 480 میلیون مترمکعب
رسیده بود. انتظار می‌رود این کاهش صادرات گاز گازپروم به اروپا، قیمت گاز را نسبت
به سال 2021 به سه برابر برساند. از این رو درآمد شرکت غول گازی گازپروم روسیه هم
تا 85 درصد افزایش یافته و به 100 میلیارد دلار برسد. سال گذشته متوسط قیمت صادرات
گاز روسیه به اروپا و ترکیه برابر با 310 دلار در متر مکعب بود و درآمد حاصل از
این قیمت به 54 میلیارددلار رسید. بر اساس تخمین‌های شرکت‌های تحلیل انرژی، امسال
این غول گازی روسی به طور کلی 43 درصد کمتر گاز صادر کرده اما به طور متوسط قیمت
گازی که صادر کرده است به 1000 دلار در هر متر مکعب هم رسیده است. کاهش اندک حجم
گاز صادراتی به افزایش شدید قیمت آن منجر می‌شود. و از این رو درآمد این شرکت نیز
بیشتر می‌شود. بنابراین گازپروم از صادرات کم گاز درآمد بیشتری داشته است.
تحلیلگران
بر این باورند که با قیمت‌های فعلی گازپروم روزانه 250 میلیون یورو درآمد دارد.
این میزان درآمد با درآمد روزانه 290 میلیون یورو در سال 2019 و قبل از شیوع
پاندمی کرونا قابل مقایسه است. در نیمه اول سال 2022، این صادرکننده گاز روسیه به
درآمد خالص 41.75 میلیارد دلار دست یافت.