حمیدرضا صالحی نایب رئیس اتاق بازرگانی صنایع و معادن تهران
در دنیا
موضوع تجدیدپذیرها با شتاب بیشتری رو به جلو حرکت می کند و همواره از سوی دولت ها
و سیاستمداران دنیا هم این موضوع دنبال می شود. حتی دولت ها در حال ترویج آن برای
مشارکت بیشتر مردم در استفاده از انرژی های تجدیدپذیر هستند تا این انرژی پاک جایگزین
انرژی های فسیلی شود؛ چون انرژی های تجدیدپذیر شرایط آلایندگی سوخت های فسیلی
مانند نفت و گاز را ندارند در نتیجه جهان هم با توجه به موضوعات اقلیمی و گرمایش
زمین، رفته رفته به استفاده از انرژی هایی می رود تا منجر به کاهش آلایندگی و
مشکلات اقلیمی شود و همچنین بتواند بر موضوعات گرمایش زمین کنترل داشته باشد. بدین ترتیب، امروزه در
دنیا، انرژی های تجدیدپذیر نسبت به گذشته مورد توجه قرار گرفته اند، تا علاوه بر
استفاده بیشتر از برق، این انرژی پاک به حفظ محیط زیست سالم هم کمک کند. از این
رو، پیشرفت شتابان تجدیدپذیرها در دنیا، آماری را به ما نشان می دهد که می بینیم در
سال 2021 از میزان کل سرمایه گذاری های صورت گرفته در صنعت برق، نزدیک به 85 درصد
آن مختص به تولید برق تجدیدپذیرها بوده است. به عبارتی اگر بطور مشخص در جایی ده میلیارد
دلار سرمایه گذاری برای تولید برق صورت گرفته باشد نزدیک به 8.5 میلیارد دلار آن
در مسیر تولید برق تجدید پذیرها بوده است و این نشان از نگاه آینده نگری دنیا به
تولید برق از انرژی های تجدیدپذیر است. در دنیا بویژه در کشورهای توسعه یافته، فرهنگ سازی
استفاده مردم از انرژی های تجدیدپذیر هم نتایج مثبتی به دنبال داشته است، بطوری که
فقط در آلمان 37 هزار مگاوات برق این کشور از تولید تجدیدپذیرها و از روی سقف خانه
های شهروندان آلمانی است. البته این کشور برای ترویج و فرهنگ سازی استفاده مردم از
این منبع انرژی، اقدام به ارائه وام های کم بهره و یا وام های بلاعوض کرده است و
همچنین با بالارفتن قیمت سوخت های فسیلی در اروپا هم دلیلی بر رشد وتوسعه استفاده
از این نوع انرژی در دنیا بویژه اروپا شده است.
و اما این
مقدمه کوتاه را ارائه دادیم تا بگوییم که موضوع تجدیدپذیرها در کشور ما در چه رتبه
ای و درجه ای قرار دارد؟ برای تشریح این نکته باید گفت که میزان برق تولیدی ما از
تجدیدپذیرها تنها "یک" درصد از کل برق تولیدی کشور است. ما حتی نسبت به
همسایه خود یعنی کشور ترکیه که بالای 17 درصد برق از تجدیدپذیرتولید می کند هم عقب
هستیم و هنوز این بخش از صنعت برق را نتوانستیم توسعه دهیم. بنابراین به دلیل توجه
و اهمیت این انرژی در دنیا، تولید برق از تجدیدپذیرها برای کشورما نه تنها یک
انتخاب بلکه یک موضوع حیاتی و الزام آورتلقی می شود. از جمله دلیل اصلی عدم توسعه
تجدیدپذیرها در کشور ما، داشتن سوخت فسیلی ارزان بوده است و نگاه مسئولین و تصمیم
گیران ما هم تحت الشعاع این تفکر شکل گرفته است. خاطرم هست 15 سال پیش زمانی که
موضوع تجدیدپذیرها را دنبال می کردیم از مسئولی شنیدیم که می گفت به چه دلیل باید
به سراغ توسعه تجدیدپذیرها برویم در حالیکه سوخت فسیلی فراوان، ارزان و قابل دسترسی
در اختیار داریم که می توانیم از انرژی آن استفاده کنیم. بنابراین، تحلیل استفاده
بیشتراز سوخت های فسیلی در کشورمان از گذشته بوده و سوخت های فسیلی مانعی برای
توسعه تجدیدپذیرها بوده اند؛ درحالیکه همین سوخت های فسیلی، آلایندگی متعددی را
برای کشور به بار آورده است و ما را جزو ده کشور آلاینده دنیا قرار داده است که
اگر اقدامی برای جلوگیری از انتشار آلایندگی به عمل نیاوریم شاید در آینده از
نهادهای بین المللی هم هشدارهایی دریافت کنیم.
نکته دیگری
که برای توسعه تجدیدپذیرها می توانیم برای کشوردر نظر بگیریم موقعیت استراتژیک و
ژئوپلتیک ما در استفاده از انرژی تجدیدپذیرهاست. کشور ما قابلیت بسیار بالایی در
زمینه انرژی های تجدیدپذیر دارد. به طوری که سالانه 300 روز آفتابی در کشورمان به
ثبت می رسد که این باید برای انرژی خورشیدی غنیمت شمرده شود. یا در منطقه دریای
خزر ما تشعشات خورشیدی بسیار مناسبی برای تولید انرژی خورشیدی وجود دارد که حتی از
آلمان هم بهتر است و این برای کشور ما مزیت بزرگی است که مغفول مانده است. در
حوزه انرژی های بادی نیز ما مناطق و تونل های بادی در کشور داریم که تاکنون کشف و
شناسایی نشده اند و بسیار می توانند ارزشمند باشند. یعنی مانند میادین نفتی که به
دنبال توسعه و اکتشاف هستیم این مناطق نیز باید شناسایی و شناسنامه دار شوند.
در دنیا
سرمایه گذاران بسیار زیادی هستند که علاقمند به سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیرند.
در سال 2015 پس از امضای برجام شاهد ورود سرمایه گذارانی از کشورهای المان و
فرانسه برای سرمایه گذاری تجدیدپذیرها در مناطق همدان و کرمان بودیم، یعنی اهمیت
مناطق ایران برای سرمایه گذاری و رشد تجدیدپذیرها قابل توجه است که امیدواریم با
گشایش برجام شاهد حضور سرمایه گذارانی برای توسعه این بخش از تولید انرژی پاک در ایران
باشیم. اگر بخواهیم میزان ظرفیت فعلی کشور را از تولید برق تجدیدپذیرها را هم بگوییم،
ما در حوزه تولید برق از نیروی بادی و خورشیدی نزدیک به 85 تا 90 هزار مگاوات ظرفیت
تولید داریم که این میزان نیازمند 70 میلیارد یورو سرمایه گذاری است. انرژی
های تجدیدپذیر می توانند به راحتی همسو با سوخت های فسیلی در کشور پیش بروند،
البته گفتنی است که کشور عربستان، قطب بزرگ تولید نفت و منابع هیدروکربوری در دنیا
اخیرا قرارداد سرمایه گذاری 200 میلیارد دلاری با ژاپنی ها برای افزایش ظرفیت 200
هزار مگاواتی برق تجدیدپذیرها را بسته است و در نظر دارد نیروگاه های حرارتی خود
را هم تعطیل کند و به سمت سوخت پاک برود. این کشور بزرگ نفتی از مابع نفتی خود برای
تولید ارزش افزوده بیشتر و رفتن به سمت انرژی های پاک استفاده می کند.
موضوع تجدیدپذیرها
در کشور ما بویژه برای مردم و صنایع که مصرف کنندگان بزرگ انرژی برق هستند بسیار
کم رنگ است و دولت باید راهکاری برای ورود و تولید بیشتر این نوع انرژی، طراحی
کند. البته نگاه دولت سیزدهم برای توسعه تجدیدپذیرها جدی است اما باید هر چه زودتر
دستگاه های قانونگذاری و مجلس سند جامع تجدیدپذیرها را با همکاری پارلمان بخش خصوصی
و تشکل ها طراحی و در صحن مجلس تصویب کند. سپس این سند در بودجه های سالانه عددی
برای اجرایی شدن آن در نظر گرفته شود و با وام های کم بهره اجازه دهد تولید این
انرژی پاک به سقف خانه ها بیاید که به نظر همه این اقدامات فقط و فقط می تواند در
سیاستگذاری ها دنبال شود زیرا عدد "یک" درصدی تولید برق تجدیدپذیرها برای
کشور ما عدد شایسته ای نیست. توسعه تجدیدپذیرها جدی است اما باید هر چه زودتر
دستگاه های قانونگذاری و مجلس سند جامع تجدیدپذیرها را با همکاری پارلمان بخش خصوصی
و تشکل ها طراحی و در صحن مجلس تصویب کند. سپس این سند در بودجه های سالانه عددی
برای اجرایی شدن آن در نظر گرفته شود و با وام های کم بهره اجازه دهد تولید این
انرژی پاک به سقف خانه ها بیاید که به نظر همه این اقدامات فقط و فقط می تواند در
سیاستگذاری ها دنبال شود زیرا عدد "یک" درصدی تولید برق تجدیدپذیرها برای
کشور ما عدد شایسته ای نیست.
·
طرح چهار هزار مگاواتی برق تجدیدپذیرها
نیازمند مشارکت بیشتر بخش خصوصی
همانطور
که گفته شد اهتمام وزارت نیرو و ساتبا برای اجرایی شدن طرح های تجدیدپذیرها در
دولت سیزدهم بیشتر بوده و طرح چهار هزار مگاواتی تجدیدپذیرها با مشارکت بخش خصوصی
نیز از آن دسته است. پس از اعلام این طرح، نمایندگان بخش خصوصی برای مشارکت اعلام
امادگی کردند اما در مناقصه دیده شد که میزان استقبال و مشارکت این طرح در دوره
اول مناقصه از چهار هزار مگاوات فقط 1378 مگاوات بوده و از سوی دیگر 90 درصد از
برندگان مناقصه نیز خصولتی ها هستند، یعنی همانطور که انتظار می رفت بخش خصوصی
واقعی از این طرح کمتر استقبال کردند که این عدم مشارکت چند دلیل عمده دارد. مشارکت
کم رنگ بخش خصوصی در این طرح دلایل متعددی دارد اما مهم ترین آن ها اولا، الزام به
ضمانت تولید توسط سرمایه گذار به دولت است و دوم عدم تضمین ضمانت خرید برق توسط
سرمایه پذیر یا همان دولت در زمان عقد قرارداد است که در ادامه به اجمال به تشریح
این دو موضوع می پردازیم.
الزام به
ضمانت تولید توسط سرمایه گذار بدین معناست که دولت به عنوان سرمایه پذیر، سرمایه
گذار را مکلف می کند سرمایه خود را در منطقه ای آن هم با سطح امکانات بسیار پایین
مثلا در بیابانی مستقر کند و پنل خورشیدی برای تولید برق نصب کند و برای این کار
هم به دولت که سرمایه پذیر است ضمانت بانکی بدهد. این شیوه درهیچ جای دنیا برای
سرمایه گذاری مرسوم نبوده که سرمایه گذار ضمانت بانکی بدهد؛ این روال غلطی است که
در کشور ما جا افتاده است و بخش خصوصی بارها نسبت به این موضوع اعتراض کرده و با
دولت مکاتباتی را انجام داده است تا این رویه را عوض کند. این گونه است که بخش
خصوصی در انجام این طرح ها استقبال نمی کند. یعنی این قدر قراردادها را پیچیده می
کنیم که سرمایه گذار عقب نشینی می کند. نکته دوم اینکه به جای سرمایه گذار این دولت است که
باید ضمانت خرید برق را در قرارداد منظور کند، به عبارتی دولت در خرید تضمینی برقی
که توسط این سرمایه گذار تولید می شود باید ضمانت دهد که این برق با تغییر دولت ها
و یا مجلس هم هر ساله خریداری خواهد شد، باید این میزان خرید در بودجه های سالانه
منظور شود که خرید برق از تجدیدپذیرها با رقم مشخصی ضمانت می شود. در
قرارداد چهار هزار مگاواتی تجدیدپذیرها آمده است که دولت شش سال پس از ساخت نیروگاه،
برق را به صورت تضمینی از سرمایه گذار خریداری می کند و این سقف خرید برق به لحاظ
ارزشی نزدیک به 6.9 میلیون یورو می شود (البته برق به ریال خریداری می شود) که
دولت باید ضمانت دهد این برق را هر ساله از سرمایه گذار خریداری می کند و باید
گارانتی دولتی دهد؛ در این صورت ریسک سرمایه گذاری کمتر می شود و مشارکت سرمایه
گذار بخش خصوصی داخلی هم بیشترمی شود. این موضوع نیازمند ایجاد اعتماد سرمایه گذاری
است. تصمیم گیری های یکطرفه از سوی وزارت نیرو ره به جایی نمی برد و اگر به این
موضوعات برای سرمایه گذاری تجدیدپذیرها رعایت شود قطعا در دور دوم مناقصه آن 2500
مگاوات باقی مانده از چهار هزار مگاوات نیز مورد استقبال کامل بخش خصوصی قرار می گیرد.
در مجموع
آنچه مسلم است ما برای توسعه تجدیدپذیرها دیگر فرصتی برای آزمون و خطاها نداریم و
باید هر چه سریعتر نسبت به توسعه این بخش شتاب کنیم. این موضوع باید در اکوسیستم
زندگی ما جا باز کند، باید بستر مشارکت بیشتر آن فراهم شود. می توانیم یک روز را
به عنوان روز ملی تجدیدپذیرها نامگذاری کنیم و هر ساله با فرهنگ سازی آن به رشد بیشتر
آن کمک کنیم و اگر به این موضوعات بیش از گذشته توجه کنیم حداقل می توانیم به سرعت
عقب ماندگی های خود را در این بخش جبران کنیم.