«شاید آخرین شانسمان برای جلوگیری از بحران اقلیمی باشد»؛ «دنیا قصد به صلیب کشیدن ما را دارد». اولی صحبت‌های رئیس‌جمهور آمریکا و دومی جمله وزیر انرژی عربستان سعودی هستند که مناسبات بازار انرژی را به‌خوبی نشان می‌دهند. بعد از تصمیم به کاهش تولید ۲میلیون‌بشکه‌ای در روز توسط اوپک‌پلاس، عملا مناسبات ایالات متحده با متحد دیرین خود در خاورمیانه، یعنی عربستان سعودی، کاملا عوض شد. با وجود اینکه در آمریکا قانون «نوپک» که از حمایت هر دو حزب برخوردار است وارد کنگره شده، کارشناسان معتقدند به «سازمانی که از مصرف‌کنندگان نفت حمایت کند» نیاز است. یکی از این کارشناسان در گفت‌وگو با بلومبرگ «اوکات» را پیشنهاد کرده است؛ سازمانی که بهای نفت را در بازه‌ای «مقرون‌به‌صرفه و ایمن» نگه خواهد داشت.
تقابل در مصر
رئیس‌جمهور آمریکا در شرم‌الشیخ از لزوم محافظت از «امنیت اقلیمی و محیطی» گفت و تسریع در جایگزینی انرژی‌های پاک به‌جای سوخت‌های فسیلی؛ اما از صحبت‌های نماینده عربستان این‌گونه برمی‌آید که کشورهای شناور بر ذخایر نفت، قصد تاخیر این «انتقال انرژی» را دارند.
به گزارش رویترز، بایدن در اجلاس شرم‌الشیخ گفت: «بحران اقلیمی درباره امنیت انسان، امنیت اقتصادی، امنیت محیطی، امنیت ملی و زندگی کره زمین است. من می‌توانم به عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا اینجا بایستم و با اطمینان بگویم این کشور تا سال ۲۰۳۰ به اهداف منتشرکرده درمورد توافق اقلیمی دست پیدا خواهد کرد.» این سخن را رئیس‌جمهور کشوری می‌گوید که دومین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای جهان است. به عقیده رئیس‌جمهور آمریکا، کاهش ۳۰درصدی تولید متان می‌تواند «آخرین شانس» برای جلوگیری از فجایع زیست‌محیطی باشد. کاهش تولید متان یکی از اهدافی بود که کشورهای شرکت‌کننده در تفاهم‌نامه پاریس در سال ۲۰۱۵ بر سر آن به توافق رسیدند. به گفته بایدن، بحران‌های کنونی «ازجمله حمله روسیه به اوکراین» بهانه خوبی برای کاهش فعالیت‌های اقلیمی نیست.
در همین حین، وزیر انرژی عربستان سعودی معتقد است دنیا قصد «به صلیب کشیدن پادشاهی سعودی» را دارد. به گفته عبدالعزیر بن‌سلمان در نشست (COP۲۷) اقلیمی که در شرم‌الشیخ که در مصر برگزار شده است، عربستان «فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه انرژی تجدیدپذیر کشورها را زیر نظر دارد». به گفته این شاهزاده سعودی، عربستان تا سال ۲۰۶۰ به نقطه «بدون کربن» خواهد رسید: «البته امید ما این است که زودتر از این تاریخ به هدف برسیم.» کمی به عقب برگردیم، زمانی‌که اوپک‌پلاس با رهبری غیررسمی روسیه و عربستان برای حمایت از قیمت‌ها، میزان تولید روزانه نفت را ۲میلیون بشکه کاهش داد. بایدن پس از تزریق نفت به بازار از محل ذخایر استراتژیک این کشور، آن را «اقدامی کوته‌بینانه در زمانی حساس» خواند.
سناریوهای روی میز
دو سناریو برای مقابله غرب با سیاست‌های اوپک‌پلاس وجود دارد: تصویب نوپک و تشکیل اوکات. هنوز چند روزی از سفر رئیس‌جمهور آمریکا به عربستان با هدف افزایش تولید و کاهش قیمت نگذشته بود که خبر تفاهم دو عضو اوپک‌پلاس، یعنی عربستان و روسیه، تمامی مناسبات را بهم زد؛ پیمانی که محورهای آن دقیقا مخالف خواسته‌های رئیس‌جمهور آمریکا بود و ماحصل آن کاهش تولید روزانه ۲میلیون‌بشکه‌ای و اجماع در غرب مبنی بر «لزوم ناپدید شدن اوپک». دولت آمریکا آن را «اقدامی کوته‌بینانه» خوانده و قانون نوپک که «مصونیت قضایی و حاکمیتی کشورهای صادرکننده نفت» را لغو می‌کند به کنگره فرستاده است؛ قانونی که «قدرت انحصار» این کشورها در بازار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. همچنین یکی از کارشناسان انرژی از لزوم تشکیل «اوکات» گفته است، سازمانی در مقابل «اوپک» برای حمایت از مصرف‌کنندگان. به نظر می‌رسد بازیگران صنعت نفت باید منتظر بازاری بدون «اوپک» باشند.
جمهوری‌خواه و دموکرات حامی نوپک
ولیعهد عربستان سعودی در پیمانی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تفاهمی آمریکایی ـ عربی بین بایدن و بن‌سلمان مبنی بر کاهش قیمت را عملا نابود کرد. کاهش قیمت‌ها با فرمان و نقشه‌راهی که بایدن مشخص کرده بود، به عقیده کارل پوپ، تحلیلگر انرژی، با یک واقعیت ساده مترادف است: «اوپک‌پلاس باید از بین برود.» این کارشناس انرژی در بلومبرگ درمورد توانایی کشورهای اوپک‌پلاس برای کنترل قیمت نفت گفت: «کارتل‌های نفتی سعی دارند مونوپولی و انحصار قیمتی ایجاد کنند؛ امری که بر برنامه‌های تغییرات اقلیمی تاثیر می‌گذارد.به نظر می‌رسد آخرین ماموریت آن‌ها به زانو درآوردن آخرین شانس برای رهایی از فاجعه زیست‌محیطی است.»
با کاهش عرضه روزانه ۲میلیون‌بشکه‌ای، آن هم در‌حالی‌که هر بشکه نفت ۹۰دلار خریدوفروش می‌شود، کنترل قیمت هر دو شاخص، یعنی برنت و وست‌تگزاس، در دست کشورهای اوپک‌پلاس قرار گرفته است. در حالی هدف این کشورها قفل کردن بهای نفت روی ۱۰۰دلار است که رئیس‌جمهور آمریکا ۶۰دلار را هدف قرار داده بود. این اقدام اوپک‌پلاس اقتصاد کشورها را تحت فشار می‌گذارد، آن هم در‌حالی‌که همین الان با مشکلات زیادی مثل تورم، کمبود مواد غذایی و همچنین تامین مواد اولیه زنجیره تولید دست‌وپنجه نرم می‌کنند. افزایش قیمت نفت تنها به نفع روسیه و عربستان نیست؛ ایران و ونزوئلا نیز از این افزایش قیمت سود خواهند برد.
پوپ معتقد است: «این نظریه که در صورت جهش بهای نفت آمریکا مجبور است کاسه چه‌کنم دست بگیرد به‌شدت غلط است.» اوپک‌پلاس زمانی اقدام به کاهش تولید کرد که دنیا درحال سرمایه‌گذاری برای فاصله از سوخت‌های فسیلی است: «ظهور خودروهای الکتریکی چشم‌انداز سقوط دراماتیک سقوط تقاضای نفت را ترسیم کرده بود. تصویری که برای کشورهای صادرکننده نفت و متحدانش به‌صورت یک چالش درآمد.» مصوبه‌ای تحت عنوان «قانون لغو مصونیت حاکمیتی و قضایی شرکت‌های صادرکننده نفت» موسوم به نوپک (NOPEC) در حال بررسی است. قانونی که مصونیت شرکت آرامکوی عربستان سعودی و همچنین متحدان را نابود می‌کند. اگر اروپا و آمریکا این قانون را بپذیرند، توانایی کشورهایی مثل عربستان سعودی، روسیه و تمامی دولت‌هایی که از جهش قیمت نفت حمایت می‌کنند، از هم می‌پاشد؛ درست مثل قیمت نفت.
قانونی که از پشتیبانی و حمایت هر دو حزب ایالات متحده آمریکا در کنگره برخوردار است. طیف کشورهای اوپک‌پلاس گسترده است؛ به‌گونه‌ای که از نیجریه تا عراق عضو آن هستند و به عقیده پوپ «مثل هر کارتل دیگری نقطه‌ضعف آن همان نقطه‌قوتش است، یعنی اعضای اوپک‌پلاس. اگر دولت امریکا این ابزار را به دست بیاورد شاید برخی کشورهای اوپک‌پلاس اعتراض کنند اما بعید است تاثیری در نتیجه داشته باشد.»
اوکات؛ جایگزین اوپک‌پلاس
پوپ معتقد است آمریکا و اتحادیه اروپا باید سازمانی ضدکارتل و ضدانحصار که به حقوق تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان احترام می‌گذارد، جایگزین اوپک‌پلاس کنند. سازمانی مثل «سازمان حملونقل پاک و مقرون‌به‌صرفه» یا (OCAT) که بهای نفت را در محدوده‌ای مقرون‌به‌صرفه ولی سودآور مدیریت خواهد کرد. («اوکات» سازمانی است ۳۰ ساله که در حوزه انرژی‌های پاک فعالیت می‌کند و از جمله اقدامات آن می‌توان کارزار ممنوعیت استفاده از روغن پالم‌دار و همچنین سوق کمیسیون اروپا به سمت مصوبه ساخت خودروهای بدون آلایندگی تا سال ۲۰۳۵ اشاره کرد.) این سازمان می‌تواند همه صادرکنندگان نفت را به سمت کاهش آلودگی و کربن‌زدایی ملزم کند. ایده‌ای که چین در سال ۲۰۱۲ آن را پیشنهاد کرد اما نادیده گرفته شد.
علاوه بر این در «قانون ضداعتماد»، اعضای اوکات به دو ابزار اولیه احتیاج دارند. اول به شبکه‌ای از ذخایر استراتژیک نفتی نیاز دارند که توانایی مدیریت قیمت را داشته باشند؛ «به‌گونه‌ای که در دوران نبود تقاضا و رکود، نفت را در ۷۰ دلار خریداری کنند و در زمانی که تقاضا اوج می‌گیرد در ۹۰ دلار روانه بازار کنند. هزینه‌های تامین این ذخایر نسبت به هزینه‌ای که نوسان بازار تحمیل می‌کنند بسیار کمتر است. مثل هر حامی مصرف‌کننده، اوکات در برابر کاهش بیش از حد قیمت یا افزایش بی‌اندازه آن مسوولیت دارد و باید آن را کنترل کند؛ اما نه با شیوه کارتل‌های نفتی.
نکته اینجاست که این تصمیم‌ها با همراهی خریداران و مصرف‌کنندگان گرفته می‌شود نه فقط با همراهی تولیدکنندگان. اوکات برای اینکه موفق شود به متحدان تولیدکننده نیز نیاز دارد؛ اعضایی از اوپک‌پلاس که با ثبات قیمتی و بهایی بازارمحور موافق هستند. همچنین اوکات می‌تواند ذخایر خود را از نفتی پر کند که کمترین آلودگی برای آب‌وهوا و اقلیم را داشته باشد. این اقدام می‌تواند به عنوان مشوقی برای تولیدکنندگان نفت عمل کند که محصولی با کمترین آلودگی داشته باشند.»
از بازار شیل امریکا به عنوان بازار تولیدکننده نوسان یاد می‌کنند، زیرا رقابت در آن به‌شدت بالاست و توانایی به اوج رساندن یا به زمین زدن محصولات را دارد. «این خاصیت آن را به ایده‌آلی مناسب برای مدیریت ثبات بازار تبدیل کرده است، اما به پاکسازی احتیاج دارد، مخصوصا حوزه تولید پرمین تگزاس که بیش از یک قرن مشغول حفاری است. به‌محض اینکه انحصار و مونوپولی جایگزین رقابت در بازار نفت شود، عربستان سعودی و روسیه به عنوان بازیگران عمده به صحنه بازخواهند گشت؛ با این تفاوت که دیگر در تعیین بهای نفت بازه قیمتی کشورهای عضو اوکات لحاظ نمی‌شود.» اطلاعات بازارهای سرمایه نشان می‌دهد در چشم‌انداز بلندمدت، کشورهای اوکات باید سرمایه‌گذاری روی خودروهای الکتریکی را افزایش دهند. این اقدام سقوط تقاضای نفت را، در‌حالی‌که پیش‌بینی‌ها مبنی بر روند افزایشی است، بیمه می‌کند و بعد به کاهش قیمت ادامه می‌دهد. درصورت افزایش سرمایه‌گذاری کشورهای مصرف‌کننده در حوزه خودروها و حملونقل الکتریکی، این اتفاق زودتر محقق خواهد شد.
به‌طور خاص در آمریکا و اتحادیه اروپا، سیاست‌های پوسیده موانع مالیاتی ایجاد کرده‌اند که ساخت نیروگاه‌های عظیم بادی و خورشیدی را متحمل هزینه‌های اضافه کرده است. حتی جو مکین، سناتور ویرجینیای غربی، به‌دنبال طرح‌های تشویقی و کمکی برای اشتراک‌ها و مصرف‌کنندگانی است که از انرژی بادی و خورشیدی استفاده می‌کنند. تقاضای نفت یک‌شبه از بین نمی‌رود اما عرضه و پشتیبانی از بازار رقابتی نفت می‌تواند بهای آن را تعدیل کند. به اضافه ادامه سرمایه‌گذاری‌های قدرتمند در حوزه حملونقل الکتریکی، اوکات می‌تواند پایان عصر نفت را زودتر از موعد رقم بزند که در انتقال سیستم حملونقل از سوخت‌های فسیلی به الکتریکی در تامین انرژی مشکلی ایجاد نخواهد شد. این امر می‌تواند سریع اتفاق بیفتد؛ سریع‌تر از هر راه‌حل دیگر برای کاهش قیمت نفت و تعقیب ثبات بهای نفت.
این فقط کشورهای ثروتمند نیستند که از سیاست‌های اوپک‌پلاس در برابر بهای نفت ناراضی هستند. اقتصاد کشورهای درحال‌توسعه با هر قدم بهای نفت به سمت ۱۰۰دلاری شدن، فشرده و کوچک‌تر می‌شود. ویلیام روتو، رئیس‌جمهور تازه کنیا، درباره نوسانات اخیر بازار گفته بود: «سوخت‌های فسیلی نقطه برابر آزادی هستند.» به نظر می‌رسد زمان عرضه نفت مقرون‌به‌صرفه، با قیمتی پایدار و مدیریتی شفاف به بازار فرارسیده است. اوپک‌پلاس باید «جایگزین شود زیرا نمی‌توان به روسیه و عربستان سعودی اعتماد و تکیه کرد».
فرزین‌محمدی