اروپا در تلاش است از نفوذ رو به کاهش روسیه در آسیای مرکزی نهایت بهره را ببرد. جنگ روسیه در اوکراین، به‌شدت جایگاه کرملین را در مبادلات تجاری به‌ویژه در حوزه تجارت نفت و گاز با آسیای مرکزی، تحت تاثیر قرار داده است. مقامات غربی با هدف استقرار اتحاد و ایجاد مسیرهای جدید تجاری در منطقه، از نفوذ رو به زوال روسیه نهایت بهره را می‌برند.به گزارش اویل‌پرایس، اتحادیه اروپا در مسیر کم‌رنگ‌سازی نقش روسیه، بودجه‌ای برابر با ۳۰۰میلیون یورو با تمرکز بر توسعه روابط تجاری در منطقه آسیای میانه و در بازه زمانی چهار‌ساله در نظر گرفته است. در شرایطی که جنگ روسیه در اوکراین به ایجاد شکاف در روابط این کشور با شرکای آسیای مرکزی، به‌ویژه در حوزه انرژی دامن زده است، مقامات ارشد غربی در تکاپو برای یافتن مسیری جدید در منطقه با هدف ایجاد و استقرار اتحاد همه‌جانبه و کشف روش‌های جدید در زمینه تبادل و تجارت انرژی هستند.
حواشی سفر جوزپ بورل به منطقه
در ۱۷ و ۱۸ نوامبر نوبت به دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا رسید که از قزاقستان دیدن کند. جوزپ بورل سپس به‌منظور دیدار با وزیران خارجه کشورهای آسیای مرکزی و همچنین شرکت در کنفرانسی با هدف ارتقای مناسبات جدید بین اروپا و این منطقه استراتژیک، به ازبکستان سفر کرد. این کنفرانس توسط اتحادیه اروپا به طور مشترک با ازبکستان سازماندهی شد و دارای ویژگی تعامل پایدار بین اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی بود. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این کنفرانس که با حضور وزیران خارجه آسیای مرکزی شامل ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و معاونان وزیران امور خارجه قرقیزستان و ترکمنستان و همچنین نمایندگان اتحادیه اروپا در سمرقند برگزار شد، تصریح کرد: روابط اتحادیه اروپا با شرکای آسیای مرکزی خود در ۳۰ سالی که از آغاز برقراری روابط دیپلماتیک می‌گذرد، با گذشت زمان قوی‌تر شده است.
همچنین به گزارش ایرنا، بورل در این نشست با بیان اینکه کنترل مرز افغانستان با آسیای مرکزی، به‌خصوص ازبکستان، در دستور کار اتحادیه اروپا قرار دارد، گفت: «نگرانی‌های شرکای ما برای اتحادیه اروپا مهم است. ما نمی‌خواهیم در آغاز روابط فی‌مابین، با چالش روبه‌رو شویم.» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از این فرصت استفاده کرد تا مزایای روابط نزدیک‌تر با اروپا را برای متحدان سنتی روسیه تشریح کند. او خطاب به حضار در کنفرانس مشترک اروپا-آسیای میانه گفت: «برقراری ارتباط و در اختیار داشتن گزینه در تعاملات تجاری به‌ویژه در تامین منابع پایدار انرژی برای طرفین، منافع و مزایای چشمگیری دارد. نباید از نظر دور داشت که وابستگی‌های بیش از حد و فقدان حق انتخاب می‌تواند برای هر کشوری هزینه داشته باشد.» این سخن کنایه‌ای آشکار هرچند تلویحی به وابستگی شدید آسیای مرکزی به روسیه بود. اگرچه، همانطور که بورل اشاره کرد، این موضوع در مورد تامین منابع پایدار انرژی اروپا، به‌ویژه در حوزه نفت و گاز نیز صدق می‌کند.
پیوندهای انرژی پایدار در آسیای مرکزی
بر اساس همین گزارش، معاون مدیر کل اداره مشارکت‌های بین‌المللی اتحادیه اروپا در این نشست خاطرنشان کرد: پروژه پیوندهای انرژی پایدار در آسیای مرکزی بر اساس قرارداد سبز اروپا و استراتژی جدید اتحادیه اروپا برای این منطقه هدایت می شود. سند اخیر به طور خاص متعهد به توسعه پتانسیل منطقه در انرژی خورشیدی، بادی و آبی برای کمک به انعطاف‌پذیری انرژی منطقه، کمک به دستیابی به اهداف آب‌و‌هوایی و همچنین ایجاد فرصت‌های شغلی و تجاری است. مارتا جاگر در ادامه افزود: در حال حاضر، پتانسیل قابل‌توجه انرژی پایدار منطقه به دلیل موانع نهادی، مالی، فنی و اجتماعی زیاد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. او تصریح کرد: این پروژه به عنوان یک واسطه در رفع موانع موجود و افزایش تولید انرژی تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی در منطقه عمل خواهد کرد.
موضوعات محوری کنفرانس
سه موضوع اصلی در این کنفرانس مورد‌توجه قرار گرفت: اتصال انرژی بین آسیای مرکزی و اتحادیه اروپا، ارتباطات دیجیتال و ارتباطات حمل‌و‌نقل. در این زمینه، اتحادیه اروپا به همراه موسسات مالی بین‌المللی قصد دارد سرمایه‌گذاری در منطقه را ترغیب و تشویق کند.جوزپ بورل در جریان این نشست گفت: «به همان اندازه که ما در اروپا بر راهبرد توسعه استقلال استراتژیک خود متمرکز هستیم، تمایل شرکای خود را نیز برای انجام این کار درک می‌کنیم.» او در ادامه تصریح کرد: «اتحادیه اروپا به تمایل طبیعی شرکای خود در منطقه آسیای مرکزی، برای کاهش وابستگی به سایرین، صرف نظر از حوزه جغرافیایی و پیشینه روابط فی‌مابین احترام می‌گذارد و بر آن تاکید دارد. ما از حق دوستان آسیای مرکزی خود برای آزادی انتخاب حمایت می‌کنیم.»
او گفت: این یک بازی برد-برد است، زیرا «ما معتقدیم گزینه‌ها انحصاری نبوده و نباید باشند». مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا افزود: «زمانی‌که در مورد ارتباط اتحادیه اروپا با آسیای مرکزی صحبت می‌کنیم، این به معنای حذف تعاملات گذشته بین کشورهای منطقه در سطح داخلی و بین‌المللی نیست؛ بلکه هدف این است که این ارتباط را به عنوان بستری برای تمهید شبکه‌ای تجاری گسترده‌تر تقویت و تکمیل کنیم.» در‌عین‌حال، واقعیت این است که در مورد روسیه، قرائت و برداشت این کشور از مسائل این‌چنینی کاملا متفاوت است.
موضع کرملین در قبال تحولات
مسکو پیش از این به تعامل نزدیک کشورهای آسیای مرکزی با غرب، به‌ویژه قزاقستان که از نظر کرملین به دلیل عدم‌حمایت از روسیه در جنگ با اوکراین به روسیه وفادار نبوده، انتقاد کرد. مسکو در این ماه و متعاقب سفر دونالد لو، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا، به آسیای مرکزی و تعهد ۲۵میلیون‌دلاری برای تقویت مسیرهای تجاری و جذب سرمایه‌گذاری جدید، نارضایتی خود را به صورت علنی ابراز کرد. در همین ارتباط، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، گفت: واشنگتن گمان می‌کند می‌تواند در مناسبات تجاری بین کشورهای آسیای میانه، به‌سادگی جایگزین مسکو و پکن شود. او افزود: ایالات متحده مایل به تبدیل ملل مستقل به کشورهایی وابسته است. زاخارووا مدعی شد، روسیه در مقابل، با دولت‌ها و مردم آسیای میانه «با احترام و در راستای استقرار توسعه و رفاه اقتصادی» رفتار می‌کند. اظهارات او مهر تاییدی بود بر این واقعیت که جایگاه روسیه با از دست دادن اعتبار این کشور در منطقه آسیای مرکزی، تا چه میزان متزلزل شده است.
تمهیدات اروپا در برقراری ارتباط با آسیای میانه
در مقابل، اتحادیه اروپا در تلاش همه‌جانبه برای ایجاد تعامل و برقراری ارتباط با دولت‌های آسیای میانه، به‌ویژه در حوزه تامین منابع پایدار انرژی است. به عنوان مثال، رئیس شورای اروپایی، شارل میشل، در ماه گذشته در کنفرانس مشترک رهبران آسیای مرکزی شرکت کرد.کمیسیون اروپا متعاقبا قراردادی را امضا کرد تا با قزاقستان، که میشل آن را «شریک حیاتی» اتحادیه اروپا توصیف کرد، برای تامین هیدروژن سبز و فلزات خاکی کمیاب همکاری کند.پیش از این بورل نیز در دیدار با رئیس‌جمهور، قاسم جومارت توکایف، در آستانه، نسبت به مشارکت و تجارت با قزاقستان بسیار مشتاق بود. او با اشاره غیرمستقیم به سیاست آستانه در قبال موضوع اوکراین، از قزاقستان به دلیل پایبندی به اصول منشور سازمان ملل متحد و به‌ویژه حساسیت و احترام به تمامیت ارضی کشورها تشکر کرد. در‌حال‌حاضر، اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی درصدد توسعه مسیر حمل‌و‌نقل مشترک خود با نام مستعار «راهروی میانی» هستند. مسیری که روسیه را دور زده و از دریای خزر عبور می‌کند. لازم به ذکر است رفع موانع موجود بر سر راه این پروژه، چندین سال زمان خواهد برد.
پیمان قناعتی‌فرد