قیمت گاز در سراسر اتحادیه اروپا، هم‌زمان با ماه اوت گذشته تاکنون، روند کاهشی در پیش گرفته است. از دلایل اصلی آن می‌توان به افت معنادار تقاضا، لزوم پر کردن ذخایر، تنوع بخشیدن به منابع و سایر اقدامات پیشنهادی کمیسیون اروپا اشاره کرد.
این در حالی است که حجم واردات گاز طبیعی مایع کشورهای اروپایی از مبدا روسیه در سال جاری میلادی با افزایش ۴۰درصدی، رکوردی جدید را ثبت کرده است. این موضوع از چالش جدی اروپا برای رهایی از وابستگی به گاز روسیه، به‌رغم تلاش کمیسیون اروپا در جهت تغییر منابع انرژی، حکایت دارد. به گزارش فایننشال‌تایمز، واردات گاز طبیعی مایع اروپا از روسیه به طور معمول از طریق تانکرهای بزرگ انجام می‌شود. واقعیت این است که به‌رغم توقف انتقال گاز از طریق لوله‌های انتقال سوخت، کماکان وابستگی اروپا به سوخت روسیه قطع نشده است. به گزارش این روزنامه انگلیسی، گاز طبیعی مایع روسیه ۱۶درصد از واردات گاز دریایی اروپا را تشکیل می‌دهد.
پوتین مسلح به سلاح گاز
ایرنا گزارش می‌دهد درحالی‌که حجم کلی ۸/ ۱۷میلیارد مترمکعب گاز وارداتی از روسیه، تنها کسری از ۱/ ۶۲میلیارد مترمکعب جریان گاز از خط لوله را در این مدت تشکیل می‌دهد، این امر اروپا را در خطر مواجهه با واکنش احتمالی ولادیمیر پوتین در استفاده ابزاری از انرژی به عنوان سلاح، قرار می‌دهد. آن سوفی کوربو، پژوهشگر مرکز جهانی سیاست انرژی در دانشگاه کلمبیا، در این زمینه گفت: «یک روز ممکن است پوتین از خواب بیدار شود و بگوید ما ارسال گاز طبیعی مایع به اروپا را متوقف می‌کنیم. آنگاه اروپا مجبور خواهد بود این محصول را به قیمتی حتی بالاتر از قیمت مصوب بازار خریداری کند.» او همچنین گفت: «روسیه می‌تواند مسیر گاز صادراتی خود را به سمت سایر خریداران گاز مانند بنگلادش و پاکستان تغییر دهد و با هدف دستیابی به مقاصد سیاسی و اعمال فشار بر اروپایی‌ها، حتی در قیمت‌های پایین‌تر، گاز خود را به این کشورها بفروشد.»
مکانیسم اصلاح بازار کمیسیون اروپا
بر‌اساس آنچه در وب‌سایت کمیسیون اروپا آمده، مسوول سیاست انرژی این اتحادیه گفت ما در جعبه ابزار خود وسیله‌ای برای جلوگیری و ممانعت از رشد فزاینده قیمت حامل‌های انرژی نداریم. کادری سیمسون در ادامه افزود: پیشنهاد روشن ما برای برون‌رفت از بحران پیش رو این است که با هدف محافظت از مردم و مشاغل خود در برابر افزایش شدید قیمت‌ها، سقفی مشخص برای قیمت گاز تعیین شود. «مکانیسم تعیین سقف قیمت» برای گاز با دقت طراحی شده تا علاوه بر تاثیر مثبت بر قیمت‌ها، امنیت عرضه پایدار، عملکرد بازارهای انرژی اتحادیه اروپا و ثبات مالی را به خطر نیندازد. کمیسیون اروپا در واکنش به بحران جهانی انرژی، یک نوع «مکانیسم اصلاح بازار» را برای محافظت از صنایع خرد و کلان و خانوارهای اتحادیه اروپا در برابر قیمت‌های بسیار بالای گاز مصرفی پیشنهاد کرد.
این طرح در نوع خود، مکملی است بر تمهیدات سران اتحادیه برای کاهش تقاضای گاز و تضمین امنیت عرضه از طریق ایجاد تنوع در منابع انرژی. هدف مکانیسم جدید کاهش نوسان قیمتی در بازار گاز اروپا و در‌عین‌حال حفظ امنیت و تضمین عرضه پایدار گاز است. این در حالی است که ماه گذشته اتحادیه اروپا اعلام کرد امنیت زنجیره تامین گاز پایدار برای اروپا در زمستان جاری تضمین شده است، اما خروجی جلسه مشترک اعضای این اتحادیه برای توافق بر سر سقف قیمت گاز نشان می‌دهد چالش تثبیت و تامین منابع انرژی کماکان به قوت خود باقی است. این مساله در چند ماه گذشته به عنوان یکی از داغ‌ترین موضوعات در زمینه زنجیره جهانی تامین انرژی مطرح بوده است. اخبار رسیده حاکی از آن است که با هدف ممانعت از افزایش لجام‌گسیخته قیمت حامل‌های انرژی، صحبت از تعیین سقف قیمت برای گاز روسیه در بازارهای جهانی به گوش می‌رسد.
تبعات نبرد روسیه با اوکراین برای بازار گاز
اروپا برای پر کردن خلا ناشی از واردات گاز از روسیه، به بازار بین‌المللی روی آورده است. سال گذشته اروپا ۱۵۵میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از روسیه وارد کرده بود. داده‌های شرکت ردیابی ترابری دریایی «رفینیتیو» نشان می‌دهد اروپا بین ژانویه تا اکتبر، رکورد ۱۱۱میلیارد مترمکعب واردات گاز طبیعی مایع در سطح جهان را ثبت کرده که نسبت به سال گذشته، نزدیک به ۷۰درصد افزایش داشته است. واردات از روسیه در این دوره به ۸/ ۱۷میلیارد مترمکعب رسید که در مقایسه با مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۴۲درصد افزایش یافت و فرانسه، بلژیک، اسپانیا و هلند تقریبا تمام این حجم را به خود اختصاص دادند.
به دنبال تهاجم روسیه به اوکراین و گره زدن تامین انرژی به سرنوشت جنگ، قیمت گاز طبیعی در سرتاسر اتحادیه اروپا روند افزایشی بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد که در نیمه دوم اوت سال جاری به بالاترین حد خود رسید. افزایش شدید قیمت‌ها طی تقریبا دو هفته متوالی در ماه اوت، همراه با اثرات منفی آن بر قیمت برق و افزایش شاخص تورم، برای اقتصاد اروپا بسیار مضر بود. کمیسیون اروپا پیشنهاد می‌کند با استفاده از ابزاری هدفمند، هرچند موقت، از تکرار چنین مواردی جلوگیری شود تا در صورت افزایش ناگهانی و مجدد قیمت گاز، به طور خودکار وارد عمل شود. بر اساس همین گزارش، یکی از مقامات اتحادیه اروپا که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با سی‌ان‌بی‌سی تاکید کرد: اتحادیه اروپا باید تضمین‌های لازم را برای چگونگی انجام این اقدام و جلوگیری از انحراف بازار ارائه کند تا توافق نهایی حاصل شود.
همچنین مسوول سیاست انرژی اروپا در جریان یک نشست مطبوعاتی تاکید کرد: طرح سقف قیمتی متوازن است و به پیشگیری از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها در این اتحادیه کمک خواهد کرد. سیمون پیش‌تر اعلام کرده بود این اتحادیه گاز الجزایر را جایگزین گاز روسیه خواهد کرد. او با تاکید بر آگاهی کمیسیون اروپا از ریسک‌های احتمالی تعیین سقف قیمتی اعلام کرد: با وجود شرایط سخت در زمستان، حاضر به پرداخت هر قیمتی که شرایط بازار تعیین کند نبوده و باور داریم شرایط سخت ماه اوت تکرار نخواهد شد.
TTF؛ شاخص تعیین قیمت عمده‌فروشی گاز
به گزارش کمیسیون اروپا، ابزار پیشنهادی کمیسیون یا مکانیسم اصلاح بازار، شامل سقف قیمت تضمین‌شده برابر با ۲۷۵ یورو برای TTF در فروش آتی است. منظور از TTF، شاخص اصلی و رایج قیمت عمده‌فروشی گاز بر مبنای مقدار انرژی حاصل از آن، در اتحادیه اروپاست. این شاخص نقش کلیدی در بازار گاز اروپا ایفا می‌کند. در صورت برآورده شدن دو شرط زیر، مکانیسم اصلاح بازار به طور خودکار فعال می‌شود: اول آنکه قیمت تسویه خرید TTF در ماه بعد، برای مدت دو هفته بیش از ۲۷۵یورو باشد. دومین شرط آنکه قیمت TTF تا ۵۸یورو بالاتر از قیمت مرجع ال‌ان‌جی برای ۱۰ روز متوالی در طول دو هفته، معامله شود. هنگامی‌که این شرایط برآورده شود، نهاد ناظر بر مشارکت رگولاتورهای انرژی فورا اعلامیه اصلاح بازار را در مجله رسمی اتحادیه اروپا منتشر کرده و به کمیسیون، سازمان بازارهای اوراق بهادار و بانک مرکزی اروپا اطلاع‌رسانی می‌کند. بلافاصله از فردای آن روز، مکانیسم اصلاح قیمت لازم‌الاجرا شده و سفارشات TTF ماهانه بیش از سقف قیمت تضمین‌شده، پذیرفته نخواهد شد. بر اساس گزارش‌ها، برنامه‌ریزی شده این مکانیسم از ابتدای ژانویه سال ۲۰۲۳ فعال شود.
موضع اعضای اتحادیه اروپا
بسیاری از اعضای اتحادیه اروپا با تعیین سقف قیمت برای گاز روسیه مخالف هستند. به گزارش کا‌ر‌آفرین‌نیوز، کاستاس اسکرکاس، وزیر محیط زیست و انرژی یونان، می‌گوید: «این قیمت که کمیسیون اروپا به عنوان سقف قیمتی در نظر گرفته منطقی نیست. هیچ کشوری توان خرید گاز در این محدوده قیمتی را در طولانی‌مدت ندارد.» اسکرکاس تاکید کرد بازوی اجرای اتحادیه اروپا باید در سطح سقف قیمت بازنگری کند و قیمت را تا زیر ۲۰۰یورو پایین بیاورد. به نظر می‌رسد محدوده ۱۵۰ تا ۲۰۰یورو منطقی باشد. یونان، لهستان، بلژیک و اسپانیا از جمله کشورهایی هستند که از تعیین سقف قیمتی حمایت می‌کنند. اما آلمان و هلند نسبت به منافع طرح مکانیسم اصلاح قیمت، همچنان در تردید به سر می‌برند. گروه یوروپکس از فعالان حوزه تبادل انرژی نیز ضمن ابراز نگرانی نسبت به اجرای طرح پس از نهایی شدن سقف قیمتی، درباره تاثیر آن بر ثبات مالی و همچنین برقراری امنیت زنجیره تامین در این اتحادیه هشدار داد.
پیمان قناعتی‌فرد