اوپک که با پیوستن روسیه و چند کشور دیگر مدتی است به اوپک‌‌پلاس تبدیل شده عملا منتظر برنامه‌های اقتصادی چین در سال آینده است. به گفته کارشناسان تاثیری که سقف قیمتی نفت روسیه بر بازار گذاشت و نفت را در کانال ۷۰ دلار قرار داد، هم اوپک را به سمت کاهش تولید بیشتر متمایل نساخت اما در عوض چشم‌‌انداز همکاری‌‌های نفتی این کشور با چین بسیار روشن است. عربستان و روسیه به عنوان رهبران غیررسمی اوپک طرفدار حمایت از قیمتها هستند اما عدم واکنش این کشورها بعد از اعمال سقف قیمتی کارشناسان را متعجب کرده است. تعجبی که با سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان کمی رنگ باخت. ناظران معتقدند سکوت کنونی اوپک‌‌پلاس در سال آینده میلادی به سروصدایی پرنوسان در بازار نفت بدل خواهد شد.
وضعیت بازار
قیمت شاخص‌‌های بین‌المللی بازار جهانی نفت همچنان در کانال ۷۰ دلار است. هر بشکه نفت برنت ۷۶ دلار و هر بشکه نفت خام آمریکا نزدیک به ۷۱ دلار فروخته می‌شود. میزان نوسان قیمتی بنزین در آمریکا منفی بوده است با این حال تورمی که از خاک اوکراین شروع شد به ایالات متحده آمریکا هم رسیده است. شاخص قیمت تولیدکننده نفت برای آخرین تقاضا با رشد ۰۳/ ۰درصدی مواجه شد. البته باید توجه داشت شاخص نرخ بنزین در آمریکا در همین مدت ۶درصد روند نزولی داشته است.
برنامه در مقابل تغییرات اقلیمی
اوپک مدعی است که همگام با برنامه‌های تغییرات اقلیمی در حال کاهش تولید کربن و بازتعریف تجهیزات خود است. هیثم‌‌الغیص دبیرکل اوپک در مراسمی که در مصر برگزار شد درباره واکنش اوپک به تغییرات اقلیمی گفت: «بحران چندوجهی انرژی که با آن درگیر هستیم ما را در موقعیتی قرار می‌دهد که یکی از انرژی‌‌ها را بر دیگری ترجیح دهیم. راه‌‌حل و کلید این گره، سرمایه‌‌گذاری دوستانه و طولانی‌مدت برای تغییرات اقلیمی است زیرا تولیدکننده و مصرف‌‌کننده از آن متاثر خواهند بود.»
به گفته او تنها برای صنایع نفتی، چشم‌‌انداز سرمایه‌‌گذاری ۱/ ۱۲تریلیون دلاری تا سال ۲۰۴۵ ترسیم شده است. صنعت نفت بخشی از راه‌‌حل است: «همین الان در کشورهای عضو اوپک راه‌‌حل‌‌های تکنولوژیک برای کاهش گازهای کربنی در دسترس است. تا سال ۲۰۴۵ صنعت نفت تنها ۲۹درصد از سبد جهانی انرژی را تشکیل می‌دهد. تکیه کامل بر انرژی‌های تجدیدپذیر راه‌‌حل نیست و توان باید روی همه انرژی‌‌ها متمرکز شود. ما باید روی همه مردم، همه سوخت‌‌ها و همه تکنولوژی‌‌ها متمرکز بشویم. این امر برای تعریف راه‌‌حلی که کسی را پشت سر نگذارد، حیاتی است.»
اوپک و تصمیماتش
کشورهای صادرکننده نفت موسوم به اوپک سازمانی نفتی متشکل از ۱۳عضو است. در سال ۲۰۱۹ کمتر از ۸۰درصد از ذخایر نفت جهانی در کشورهای اوپک قرار داشت. اوپک به عنوان سازمانی که روی عرضه جهانی تاثیر بسزایی دارد به یکی از کارتل‌‌های مهم صنعت نفت تبدیل شده است. وزرای نفت کشورهای اوپک هرسال دوبار گردهم می‌آیند که سیاست تولید و عرضه مشترکی تعریف کنند. همه کشورها براساس توافق عرفی عمل می‌کنند و درصورتی‌که یکی از اعضا بیشتر یا کمتر تولید کند مشمول هیچ‌‌گونه مجازات عملی نمی‌شود. البته در همین نظام عرفی کشوری که افزایش تولید می‌دهد باید انتظار اخراج از اوپک را داشته باشد. با همه این توانایی، اوپک توان کنترل کامل قیمت نفت را ندارد. متغیرهای زیادی مثل اکتشاف، تولید و مهم‌‌های ژئوپلیتیک بر میزان تولید و همچنین تقاضای بازار تاثیر می‌‌گذارد.
در ۷اکتبر ۲۰۱۸ اوپک موافقت کرد که تولید خود را روزانه ۲/ ۱میلیون بشکه کاهش دهد که اعضا روزانه ۸۰۰هزار بشکه کاهش تولید داشتند. کشورهای متحد اوپک مثل روسیه هم روزانه ۴۰۰هزار بشکه کاهش تولید را در دستور کار قرار دادند. کارشناسان دلیل این کاهش تولید را متوسط قیمت پایین نفت در سال ۲۰۱۹ اعلام کردند زیرا هدف کشورهای اوپک حمایت از قیمتها است چراکه عمده درآمد این کشورها از طریق نفت تامین می‌شود. در نوامبر همان سال هر بشکه نفت برنت به ۵۸دلار رسید.
یکی از دلایل، کاهش قیمت عرضه نفت از ایالات متحده به بازار جهانی بود؛ اتفاقی که در ۶ماه گذشته هم افتاد و آمریکا سعی کرد با برداشت از ذخایر استراتژیک نفتی قیمتها را کنترل کند که تاحدی موفق بود. در نخستین روز جولای سال ۲۰۱۹ اعضای اوپک تصمیم گرفتند این میزان کاهش تولید را تا سال ۲۰۲۰ ادامه دهند. در آخرین روزهای نوامبر ۲۰۱۹ اوپک اعلام کرد وظیفه «عرضه ۲درصد از تقاضای جهانی» را دیگر انجام نخواهد داد، اقدامی که بسیاری آن را زمان کاهش تولید ۵/ ۱میلیون بشکهای در سال ۲۰۱۶ پیش‌‌بینی کرده بودند. سهم اوپک از بازار در سال ۲۰۱۲ نزدیک به ۵/ ۴۴ درصد بود که در سال ۲۰۱۴ به ۸/ ۴۱درصد رسید و بزرگ‌ترین افت در تاریخ قیمت نفت که به سبب گسترش نفت شیل آمریکا بود اتفاق افتاد.
اوپک سعی کرد با کاهش تولید رقبای غربی خود را تحت فشار بگذارد زیرا قیمت تمام شده نفت برای کشورهای اوپک کمتر است اما افزایش تولید آمریکا و عرضه نفت این کشور سبب رونق نفت شیل شد. آخرین تصمیم اوپک هم در همین سال جاری اتفاق افتاد که کاهش روزانه ۲میلیون بشکه بود؛ اقدامی که عصبانیت غرب را هم به همراه داشت زیرا هر بشکه نفت برنت را به آستانه ۱۰۰دلار رساند.
اهداف اوپک چیست؟
نخستین هدف اوپک «ثبات قیمتها» است. اوپک به دنبال قیمتی مناسب و منطقی برای نفت خود است. نرخ واقعی و درست چند است؟ اوپک به‌طور سنتی طرفدار بازه ۷۰تا۸۰ دلار برای هر بشکه نفت است. اگر قیمتها از معیار اوپک پایین‌‌تر بیاید اعضا برای کاهش تولید دست به یکی می‌کنند که قیمتها افزایش یابد.
هدف دوم اوپک کاهش نوسان قیمت نفت است. بسته شدن تاسیسات می‌تواند به تجهیزات نفتی و حتی خود میدان‌‌ها آسیب فیزیکی وارد کند. تعطیلی حفاری اقیانوس دشوار و پرهزینه است و بنابراین ثابت نگه داشتن قیمت‌های جهانی به نفع اوپک است. یک تغییر جزئی در تولید اغلب برای بازگرداندن ثبات قیمت کافی است. به عنوان مثال، در جولای ۲۰۰۸، قیمت نفت به بالاترین حد خود یعنی ۱۴۳ دلار در هر بشکه رسید. اوپک با موافقت با تولید کمی بیشتر نفت پاسخ داد که باعث کاهش قیمت شد. اما بحران مالی جهانی باعث شد که قیمت نفت در دسامبر به ۷۳/ ۳۳ دلار در هر بشکه سقوط کند.۱۳ اوپک با کاهش عرضه واکنش نشان داد و حرکت آن به ثبات مجدد قیمتها کمک کرد.
هدف سوم اوپک تبدیل شدن به تولیدکننده نوسان عرضه نفت در جهان است. این امر مستلزم پاسخگویی به کمبودها یا مازادها از طریق افزایش یا کاهش عرضه در صورت نیاز است؛ یا به بیانی دیگر دستیابی به دو هدف اول خود یعنی کنترل ثبات و نوسان قیمت. به عنوان مثال، اوپک جایگزین نفت از دست رفته در طول بحران خلیج فارس در سال ۱۹۹۰ شد زیرا چندین میلیون بشکه نفت در روز زمانی که ارتش صدام حسین پالایشگاه‌های کویت را نابود کرد، قطع شد.
واکنش عربستان به سقف قیمتی
به گزارش رویترز شاهزاده عبدالعزیر بن‌‌سلمان وزیر انرژی عربستان سعودی درباره سقف قیمتی برای نفت روسیه گفت نتایج این برنامه و تاثیر آن بر بازار «هنوز واضح نیست». اعمال سقف قیمتی برای نفت روسیه توسط گروه هفت از ۵دسامبر آغاز شد تا از توانایی مالی روسیه در جنگ اوکراین کاسته شود. روسیه هم در پاسخ گفته از این برنامه پیروی نمی‌کند «حتی اگر مجبور به کاهش» باشد. وزیر نفت عربستان چنین اقداماتی را «ابزار سیاسی» خواند که «هنوز مشخص نیست که آیا می‌توانند به این اهداف سیاسی برسند یا نه».
عامل دیگری که بر بازار تاثیر گذاشته سیاست کوویدصفر چین است. به گفته وزیر انرژی عربستان اقتصاد چین «به زمان نیاز دارد» تا بتواند خودش را بازیابی کند. سیاست‌های بانک مرکزی آمریکا برای افزایش توان دلار هم عامل دیگری بود که وزیر انرژی عربستان به آن اشاره کرد: «بانک‌های جهانی بدون درنظر گرفتن تاثیر اقدامات‌‌شان بر اقتصاد جهانی در حال مدیریت تورم هستند.» او ضمن حمایت از تصمیم اخیر اوپک مبنی بر کاهش تولید روزانه ۲میلیون بشکهای گفت: «اتحاد بر ثبات بازار در سال آینده تمرکز خواهد کرد.» کشورهای دیگری مثل روسیه با پیوستن به اوپک، اوپک‌‌پلاس را تشکیل دادند؛ سازمانی که به گزارش رویترز این شاهزاده سعودی معتقد است «همه اعضای ائتلاف اوپک پلاس در تصمیم‌گیری شرکت کنند».
شاهزاده عبدالعزیز گفت: «اقدامات گروهی مستلزم توافق است و بنابراین من همچنان اصرار دارم که هر عضو اوپک پلاس، خواه تولیدکننده بزرگ یا کوچک... بخشی از تصمیم‌گیری باشد. اجماع پیامدهای مثبتی بر بازار دارد.» باتوجه به اینکه روسیه و عربستان به عنوان رهبران غیررسمی اوپک‌‌پلاس طرفدار حمایت از قیمتها هستند و همچنین درنظر گرفتن اعمال سقف قیمتی برای نفت روسیه، به‌‌نظر می‌‌رسد سکوت کنونی اوپک در سال آینده که تقاضای چین افزایش خواهد یافت به صدایی بلند بدل شود البته اروپایی‌‌ها و ایالات متحده آمریکا از زمستان امسال عبور کرده‌‌اند و درصورتی‌که زمستان امسال با توده هوای سردی برخورد نکند، به‌‌نظر می‌‌رسد اروپا به بازه قیمتی موردنظر خود یعنی ۷۰دلار رسیده است. باید دید در سال آینده اوپک برای هدف‌‌گذاری خود که نفت ۱۰۰دلاری است چه سیاست‌هایی اجرا خواهد کرد؟اوپک که با پیوستن روسیه و چند کشور دیگر مدتی است به اوپک‌‌پلاس تبدیل شده عملا منتظر برنامه‌های اقتصادی چین در سال آینده است. به گفته کارشناسان تاثیری که سقف قیمتی نفت روسیه بر بازار گذاشت و نفت را در کانال ۷۰ دلار قرار داد، هم اوپک را به سمت کاهش تولید بیشتر متمایل نساخت اما در عوض چشم‌‌انداز همکاری‌‌های نفتی این کشور با چین بسیار روشن است. عربستان و روسیه به عنوان رهبران غیررسمی اوپک طرفدار حمایت از قیمتها هستند اما عدم واکنش این کشورها بعد از اعمال سقف قیمتی کارشناسان را متعجب کرده است. تعجبی که با سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان کمی رنگ باخت. ناظران معتقدند سکوت کنونی اوپک‌‌پلاس در سال آینده میلادی به سروصدایی پرنوسان در بازار نفت بدل خواهد شد.
وضعیت بازار
قیمت شاخص‌‌های بین‌المللی بازار جهانی نفت همچنان در کانال ۷۰ دلار است. هر بشکه نفت برنت ۷۶ دلار و هر بشکه نفت خام آمریکا نزدیک به ۷۱ دلار فروخته می‌شود. میزان نوسان قیمتی بنزین در آمریکا منفی بوده است با این حال تورمی که از خاک اوکراین شروع شد به ایالات متحده آمریکا هم رسیده است. شاخص قیمت تولیدکننده نفت برای آخرین تقاضا با رشد ۰۳/ ۰درصدی مواجه شد. البته باید توجه داشت شاخص نرخ بنزین در آمریکا در همین مدت ۶درصد روند نزولی داشته است.
برنامه در مقابل تغییرات اقلیمی
اوپک مدعی است که همگام با برنامه‌های تغییرات اقلیمی در حال کاهش تولید کربن و بازتعریف تجهیزات خود است. هیثم‌‌الغیص دبیرکل اوپک در مراسمی که در مصر برگزار شد درباره واکنش اوپک به تغییرات اقلیمی گفت: «بحران چندوجهی انرژی که با آن درگیر هستیم ما را در موقعیتی قرار می‌دهد که یکی از انرژی‌‌ها را بر دیگری ترجیح دهیم. راه‌‌حل و کلید این گره، سرمایه‌‌گذاری دوستانه و طولانی‌مدت برای تغییرات اقلیمی است زیرا تولیدکننده و مصرف‌‌کننده از آن متاثر خواهند بود.»
به گفته او تنها برای صنایع نفتی، چشم‌‌انداز سرمایه‌‌گذاری ۱/ ۱۲تریلیون دلاری تا سال ۲۰۴۵ ترسیم شده است. صنعت نفت بخشی از راه‌‌حل است: «همین الان در کشورهای عضو اوپک راه‌‌حل‌‌های تکنولوژیک برای کاهش گازهای کربنی در دسترس است. تا سال ۲۰۴۵ صنعت نفت تنها ۲۹درصد از سبد جهانی انرژی را تشکیل می‌دهد. تکیه کامل بر انرژی‌های تجدیدپذیر راه‌‌حل نیست و توان باید روی همه انرژی‌‌ها متمرکز شود. ما باید روی همه مردم، همه سوخت‌‌ها و همه تکنولوژی‌‌ها متمرکز بشویم. این امر برای تعریف راه‌‌حلی که کسی را پشت سر نگذارد، حیاتی است.»
اوپک و تصمیماتش
کشورهای صادرکننده نفت موسوم به اوپک سازمانی نفتی متشکل از ۱۳عضو است. در سال ۲۰۱۹ کمتر از ۸۰درصد از ذخایر نفت جهانی در کشورهای اوپک قرار داشت. اوپک به عنوان سازمانی که روی عرضه جهانی تاثیر بسزایی دارد به یکی از کارتل‌‌های مهم صنعت نفت تبدیل شده است. وزرای نفت کشورهای اوپک هرسال دوبار گردهم می‌آیند که سیاست تولید و عرضه مشترکی تعریف کنند. همه کشورها براساس توافق عرفی عمل می‌کنند و درصورتی‌که یکی از اعضا بیشتر یا کمتر تولید کند مشمول هیچ‌‌گونه مجازات عملی نمی‌شود. البته در همین نظام عرفی کشوری که افزایش تولید می‌دهد باید انتظار اخراج از اوپک را داشته باشد. با همه این توانایی، اوپک توان کنترل کامل قیمت نفت را ندارد. متغیرهای زیادی مثل اکتشاف، تولید و مهم‌‌های ژئوپلیتیک بر میزان تولید و همچنین تقاضای بازار تاثیر می‌‌گذارد.
در ۷اکتبر ۲۰۱۸ اوپک موافقت کرد که تولید خود را روزانه ۲/ ۱میلیون بشکه کاهش دهد که اعضا روزانه ۸۰۰هزار بشکه کاهش تولید داشتند. کشورهای متحد اوپک مثل روسیه هم روزانه ۴۰۰هزار بشکه کاهش تولید را در دستور کار قرار دادند. کارشناسان دلیل این کاهش تولید را متوسط قیمت پایین نفت در سال ۲۰۱۹ اعلام کردند زیرا هدف کشورهای اوپک حمایت از قیمتها است چراکه عمده درآمد این کشورها از طریق نفت تامین می‌شود. در نوامبر همان سال هر بشکه نفت برنت به ۵۸دلار رسید.
یکی از دلایل، کاهش قیمت عرضه نفت از ایالات متحده به بازار جهانی بود؛ اتفاقی که در ۶ماه گذشته هم افتاد و آمریکا سعی کرد با برداشت از ذخایر استراتژیک نفتی قیمتها را کنترل کند که تاحدی موفق بود. در نخستین روز جولای سال ۲۰۱۹ اعضای اوپک تصمیم گرفتند این میزان کاهش تولید را تا سال ۲۰۲۰ ادامه دهند. در آخرین روزهای نوامبر ۲۰۱۹ اوپک اعلام کرد وظیفه «عرضه ۲درصد از تقاضای جهانی» را دیگر انجام نخواهد داد، اقدامی که بسیاری آن را زمان کاهش تولید ۵/ ۱میلیون بشکهای در سال ۲۰۱۶ پیش‌‌بینی کرده بودند. سهم اوپک از بازار در سال ۲۰۱۲ نزدیک به ۵/ ۴۴ درصد بود که در سال ۲۰۱۴ به ۸/ ۴۱درصد رسید و بزرگ‌ترین افت در تاریخ قیمت نفت که به سبب گسترش نفت شیل آمریکا بود اتفاق افتاد.
اوپک سعی کرد با کاهش تولید رقبای غربی خود را تحت فشار بگذارد زیرا قیمت تمام شده نفت برای کشورهای اوپک کمتر است اما افزایش تولید آمریکا و عرضه نفت این کشور سبب رونق نفت شیل شد. آخرین تصمیم اوپک هم در همین سال جاری اتفاق افتاد که کاهش روزانه ۲میلیون بشکه بود؛ اقدامی که عصبانیت غرب را هم به همراه داشت زیرا هر بشکه نفت برنت را به آستانه ۱۰۰دلار رساند.
اهداف اوپک چیست؟
نخستین هدف اوپک «ثبات قیمتها» است. اوپک به دنبال قیمتی مناسب و منطقی برای نفت خود است. نرخ واقعی و درست چند است؟ اوپک به‌طور سنتی طرفدار بازه ۷۰تا۸۰ دلار برای هر بشکه نفت است. اگر قیمتها از معیار اوپک پایین‌‌تر بیاید اعضا برای کاهش تولید دست به یکی می‌کنند که قیمتها افزایش یابد.
هدف دوم اوپک کاهش نوسان قیمت نفت است. بسته شدن تاسیسات می‌تواند به تجهیزات نفتی و حتی خود میدان‌‌ها آسیب فیزیکی وارد کند. تعطیلی حفاری اقیانوس دشوار و پرهزینه است و بنابراین ثابت نگه داشتن قیمت‌های جهانی به نفع اوپک است. یک تغییر جزئی در تولید اغلب برای بازگرداندن ثبات قیمت کافی است. به عنوان مثال، در جولای ۲۰۰۸، قیمت نفت به بالاترین حد خود یعنی ۱۴۳ دلار در هر بشکه رسید. اوپک با موافقت با تولید کمی بیشتر نفت پاسخ داد که باعث کاهش قیمت شد. اما بحران مالی جهانی باعث شد که قیمت نفت در دسامبر به ۷۳/ ۳۳ دلار در هر بشکه سقوط کند.۱۳ اوپک با کاهش عرضه واکنش نشان داد و حرکت آن به ثبات مجدد قیمتها کمک کرد.
هدف سوم اوپک تبدیل شدن به تولیدکننده نوسان عرضه نفت در جهان است. این امر مستلزم پاسخگویی به کمبودها یا مازادها از طریق افزایش یا کاهش عرضه در صورت نیاز است؛ یا به بیانی دیگر دستیابی به دو هدف اول خود یعنی کنترل ثبات و نوسان قیمت. به عنوان مثال، اوپک جایگزین نفت از دست رفته در طول بحران خلیج فارس در سال ۱۹۹۰ شد زیرا چندین میلیون بشکه نفت در روز زمانی که ارتش صدام حسین پالایشگاه‌های کویت را نابود کرد، قطع شد.
واکنش عربستان به سقف قیمتی
به گزارش رویترز شاهزاده عبدالعزیر بن‌‌سلمان وزیر انرژی عربستان سعودی درباره سقف قیمتی برای نفت روسیه گفت نتایج این برنامه و تاثیر آن بر بازار «هنوز واضح نیست». اعمال سقف قیمتی برای نفت روسیه توسط گروه هفت از ۵دسامبر آغاز شد تا از توانایی مالی روسیه در جنگ اوکراین کاسته شود. روسیه هم در پاسخ گفته از این برنامه پیروی نمی‌کند «حتی اگر مجبور به کاهش» باشد. وزیر نفت عربستان چنین اقداماتی را «ابزار سیاسی» خواند که «هنوز مشخص نیست که آیا می‌توانند به این اهداف سیاسی برسند یا نه».
عامل دیگری که بر بازار تاثیر گذاشته سیاست کوویدصفر چین است. به گفته وزیر انرژی عربستان اقتصاد چین «به زمان نیاز دارد» تا بتواند خودش را بازیابی کند. سیاست‌های بانک مرکزی آمریکا برای افزایش توان دلار هم عامل دیگری بود که وزیر انرژی عربستان به آن اشاره کرد: «بانک‌های جهانی بدون درنظر گرفتن تاثیر اقدامات‌‌شان بر اقتصاد جهانی در حال مدیریت تورم هستند.» او ضمن حمایت از تصمیم اخیر اوپک مبنی بر کاهش تولید روزانه ۲میلیون بشکهای گفت: «اتحاد بر ثبات بازار در سال آینده تمرکز خواهد کرد.» کشورهای دیگری مثل روسیه با پیوستن به اوپک، اوپک‌‌پلاس را تشکیل دادند؛ سازمانی که به گزارش رویترز این شاهزاده سعودی معتقد است «همه اعضای ائتلاف اوپک پلاس در تصمیم‌گیری شرکت کنند».
شاهزاده عبدالعزیز گفت: «اقدامات گروهی مستلزم توافق است و بنابراین من همچنان اصرار دارم که هر عضو اوپک پلاس، خواه تولیدکننده بزرگ یا کوچک... بخشی از تصمیم‌گیری باشد. اجماع پیامدهای مثبتی بر بازار دارد.» باتوجه به اینکه روسیه و عربستان به عنوان رهبران غیررسمی اوپک‌‌پلاس طرفدار حمایت از قیمتها هستند و همچنین درنظر گرفتن اعمال سقف قیمتی برای نفت روسیه، به‌‌نظر می‌‌رسد سکوت کنونی اوپک در سال آینده که تقاضای چین افزایش خواهد یافت به صدایی بلند بدل شود البته اروپایی‌‌ها و ایالات متحده آمریکا از زمستان امسال عبور کرده‌‌اند و درصورتی‌که زمستان امسال با توده هوای سردی برخورد نکند، به‌‌نظر می‌‌رسد اروپا به بازه قیمتی موردنظر خود یعنی ۷۰دلار رسیده است. باید دید در سال آینده اوپک برای هدف‌‌گذاری خود که نفت ۱۰۰دلاری است چه سیاست‌هایی اجرا خواهد کرد؟