بازار جهانی نفت امروزه دست به گربیان تحولات ژئوپلیتیک دنیا، از نبرد روسیه با اوکراین گرفته تا خوف و رجای ناشی از شیوع دوباره یا مهار همه‌گیری کووید-۱۹ در چین، است. در همین حال، غرب با سردمداری ایالات متحده، در پی تحقق رویاهای ذهنی و بعضا پوشالی خود در به انزوا کشاندن توأمان روسیه و چین در سطح بین‌المللی است؛ غافل از آنکه از دیگر سوی میدان مبارزه، اخباری کاملا متفاوت به گوش می‌رسد؛ اخباری مبنی‌بر احتمال شکل‌گیری بستر جدیدی برای تعاملات و تجارت نفت و گاز در شرق در مکانیزم‌هایی خارج از تصورات غرب.حجم صادرات نفت و گاز روسیه به چین از ابتدای سال جاری میلادی تا کنون در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، رشد قابل‌اعتنایی را تجربه و ثبت کرده است. حجم واردات گاز طبیعی مایع یا ال‌ان‌جی در چین با جهش متجاوز از ۳۰درصدی تنها در عرض یک سال گذشته، به حدود ۵میلیون تن رسیده است. این در حالی است که رشد ارزش مالی این افزایش حجم، بیش از ۱۵۰درصد بوده و تا حدود ۵/ ۵میلیارد دلار برآورد می‌شود. به گزارش راشاتودی، روسیه پس از استرالیا، قطر و مالزی، چهارمین تامین‌کننده اصلی ال‌ان‌جی برای چین محسوب می‌شود. طبق آمار منتشرشده، واردات سوخت چین از قطر نیز از ابتدای سال جاری میلادی روند افزایش داشته است. در عین حال واردات این کشور از مبادی استرالیا و مالزی کاهشی بوده است.
خرید حاملهای انرژی چین از روسیه
ماه گذشته الکساندر نوواک، معاون نخست‌وزیر روسیه و وزیر انرژی سابق این کشور، طی مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی «روسیه ۲۴» اعلام کرد با توجه به تحولات ژئوپلیتیک جهان امروز، ارزش مبادلات چین و روسیه در حوزه نفت و گاز در چند ماه گذشته روند تصاعدی داشته و در مقایسه با همین مدت در سال گذشته، بیش از ۶۰درصد رشد را نشان می‌دهد. به گزارش ایسنا، معاون نخست‌وزیر روسیه پیشتر اعلام کرده بود ارزش صادرات انرژی این کشور به چین در سال جاری، تا ۶۴درصد افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که حجم صادرات حاملهای انرژی روسیه به اروپا از زمان وضع تحریم‌های غربی علیه مسکو در واکنش به تهاجم این کشور به اوکراین، روند کاهشی داشته است. مسکو نیز در پاسخ به اقدام غرب، شریان صادرات نفت و گاز خود را به سمت آسیا تغییر جهت داده است. بر اساس همین گزارش و با استناد به آمار رسمی منتشرشده، سهم ارزهای خارجی به‌خصوص یوان چین برای تسویه مبادلات انرژی با کشورهایی که دوست مسکو به حساب می‌آیند، در ماه میلادی گذشته تا ۳۱درصد افزایش پیدا کرد و سهم تجارت با استفاده از دلار آمریکا پایین‌ترین سطح خود در چند دهه گذشته را تجربه کرد.
میزان تاثیرگذاری تخفیف‌های جذاب روسیه
طبق گزارش بلومبرگ، پکن در پی تحولات اخیر سیاسی داخل مرزهای چین، حجم سفارشات و خرید حاملهای انرژی موردنیاز خود از روسیه را افزایش داده است. این کشور پهناور شرقی از تخفیف‌هایی که روسیه در ابتدای سال جاری میلادی برای خریداران بین‌المللی نفت و گاز ارائه کرده بود، نهایت بهره را برد. واردات نفت و گاز چین از روسیه در شرایطی صورت گرفت که بسیاری از خریداران قدیمی و همیشگی نفت و گاز روسیه در هم‌نوایی با ساز تحریم‌های غرب، از واردات حاملهای انرژی با مبدا روسیه اجتناب کردند.
بر اساس این گزارش، داده‌های گمرک چین حاکی از آن است که ارزش گاز وارداتی این کشور از خط لوله انتقال گاز روسیه از ابتدای سال ۲۰۲۲ تا ماه اکتبر، با افزایش بیش از ۱۸۰درصدی نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، از مرز ۳میلیارد دلار عبور کرده است. حجم واردات نفت چین از مبدا روسیه نیز در این دوره افزایش یافت و با حدود ۱۰درصد رشد، به ۷۲میلیون تن رسید. ارزش واردات نفت چین از روسیه بیش از ۵۰درصد افزایش را ثبت کرد و تا مرز ۵۰میلیارد دلار رسید.
واکنش مسکو به تحریم‌های غرب
گزارش‌ها از تنظیم یک فرمان ریاست‌جمهوری در کرملین حکایت دارد. فرمانی که براساس آن، فعالان تجاری این کشور باید از فروش نفت به هر کشور، نهاد یا فردی که هم‌راستا با مصوبه سقف قیمت نفت روسیه گام بر‌می‌دارد، اجتناب کنند. به گزارش بلومبرگ، چین کماکان خریدار صف اول حاملهای انرژی روسیه بوده و تنها در سه ماه منتهی به پایان ماه مه، رقمی در حدود ۱۹میلیارد دلار برای واردات نفت و گاز خود تخصیص داده است که تقریبا دوبرابر رقم خرید سال گذشته این کشور در مدت زمان مشابه است.
مبادلات تجاری با تکیه بر ارزهای ملی
نکته قابل‌اعتنا اینکه طی سنوات اخیر، روسیه و چین مبادلات تجاری دوجانبه با استفاده از ارزهای ملی دو کشور را با هدف به انزوا کشاندن دلار و یورو در دستور کار قرار داده‌اند. روسیه به طور خاص در واکنش نسبت به تحریم‌های یک‌جانبه و سخت‌گیرانه اتحادیه اروپا و هم‌پیمانانش، در زمینه دلارزدایی از مبادلات تجاری بین‌الملل، گام‌های موثری برداشته است. این کشور در تجارت با اژدهای زرد، علاوه‌‌بر انجام مبادلات گازی با استفاده از یوآن و روبل، استفاده از ارزهای ملی دو کشور را برای واردات و صادرات مواد اولیه، ماشین‌آلات صنعتی و حتی ادوات و تجهیزات کشاورزی در دستور کار دارد.
چین تنها نیست
در عرض سه ماه ابتدایی بعد از تهاجم روسیه به اوکراین، کشور هندوستان نیز رقمی در حدود ۵میلیارد دلار برای واردات نفت، گاز و حتی زغال سنگ روسیه هزینه کرده است. این در حالی است که هند در سال‌های گذشته و به‌رغم واردات بیش از ۸۰درصد از حاملهای انرژی موردنیاز خود، مشتری اصلی و بزرگی برای نفت خام روسیه به حساب نمی‌آمد. در سال‌های گذشته کشور هند به طور معمول، تنها ۲ تا ۵درصد از نفت خام وارداتی خود را از روسیه وارد می‌کرد. درواقع هند در سال ۲۰۲۱، تنها ۱۲میلیون بشکه نفت خام از روسیه خریداری کرد و مابقی نفت موردنیاز خود را از عراق، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و نیجریه تامین کرد. حال آنکه رقمی که این کشور تنها در عرض ۳ ماه پس از جنگ روسیه و اوکراین برای خرید حاملهای انرژی روسی هزینه کرده است، بیش از پنج برابر ارزش واردات انرژی این کشور در مدت مشابه در سال گذشته است. طبق اعلام مقامات هندوستان، در شرایط کنونی انگیزه‌های دولت از روی آوردن به نفت روسیه، اقتصادی است و نه سیاسی.
موضع روسیه در برابر نفت و گاز صادراتی ایران
روسیه که به دلیل جنگ با اوکراین، بخش قابل‌توجهی از بازار نفت و انرژی صادراتی خود را از‌دست‌رفته می‌بیند، با جدیت هرچه تمام‌تر به دنبال آن است که ضرر و زیان وارده را از طریق جایگزینی و تصاحب بازار نفت و گاز ایران جبران کند. در شرایط کنونی چین و هند که از مشتریان اصلی نفت ایران محسوب می‌شوند، به دلیل جذابیت قیمتی و تخفیف‌های چشمگیر، به روسیه روی آورده‌اند که این موضوع، افت چشمگیر سهم ایران در بازار بین‌المللی نفت را در پی داشته است. مسکو اخیرا اعلام کرده تمایل دارد گاز خود را از مسیر ایران سوآپ کند. متخصصان حوزه انرژی باور دارند مسکو خواهد توانست در ازای پرداخت مبلغی ناچیز به‌عنوان حق سوآپ گاز به ایران، بازار بین‌المللی تجارت نفت را تحت ید قدرت خود درآورد.
غافلگیری اتحادیه اروپا
دولتمردان اروپایی با گذشت زمان متوجه شده‌اند حذف گاز روسیه از سبد مصرف انرژی اروپا و در مقام عمل، به‌مراتب دشوارتر از آن بود که انتظارش را داشتند. واقعیت این است که متعاقب تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، اروپا سخت تلاش کرده است تا از خرید و واردات نفت و گاز از مبدا روسیه اجتناب کند. اتحادیه اروپا پا را فراتر گذاشته و خرید زغال سنگ روسیه را نیز ممنوع اعلام کرده است، چراکه قصد دارد مسکو را از یک منبع درآمد استراتژیک برای تامین و پشتیبانی هزینه سرسام‌آور جنگ در اوکراین محروم کند.
پیمان قناعتی‌فرد