نقش نشریات تخصصی و توقعات جامعه

دکتر رضا پدیدار - رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران

انتشار شماره پنجاهم مجله دنیای انرژی فرصتی را حاصل آورد تا به موضوع مهمی ناشی از نقش نشریات تخصصی و توقعات جامعه از آنها پرداخته شده و در این زمینه رویکردهای متعددی که در رفتار اجتماعی بدان پرداخته شده است را بررسی و به نوعی ارزیابی کنیم. بخوبی می دانیم که فلسفه انتشار نشریات تخصصی و علمی و نیز پژوهشی ، نشر دانش در سطح داخــلی و همچنین بین المللی است ، چرا که اعتقاد عمومی بر این است که دانش متعلق به هیچ فرد یا سازمان و کشور خاصی نیست و یافته ها و ابداعات بشری متعلق به همه بشر است. بنا بر این اگر دانشمندی در یک کشور به یک یافته علمی دست می یابد ، حق ندارد آن را انحصاری در اختیار بگیرد لذا نشریات تخصصی به این منظور منتشر می شوند که یافته های علمی نشر یابد تا بقیه محققان بر دوش آن سوار شوند و پژوهش های جدیدی انجام شود . بطور اصولی شاخص های علمی منتشر شده در یک نشریه و تعامل با کشورهای دیگر در مسایل تخصصی و بویژه علمی بسار مهم است و انتشار چنین نشریاتی می تواند بر استحکام تولیدات علمی و حرفه ای یک کشور بیافزاید . به این دلیل که آن موضوع تخصصی یا علمی در معرض نقد حرفه ای سایر متخصصان در عرصه ملی یا بین المللی قرار می گیرد.

خیلی ها تصور می کنند که حیطه نشریات تخصصی و پژوهشی فقط در انحصار وزارت علوم و آموزش عالی است ، در حالی که این طور نیست و وزارت فرهنگ و ارشاد  اسلامی نیز می تواند در این حوزه ورود پیدا کرده و در حوزه های مربوط به فرآیند های نشرو چاپ و توزیع به این نشریات کمک کند، ضمن اینکه اساس مجوز این نشریات توسط هیئت های نظارت بر مطبوعات تعیین شود . بخوبی می دانیم که لزوم حمایت از انتشار و توزیع و نیز معرفی این نشریات کاملا" مشهود است و در ارتباط با نشریات تخصصی ، وزارت  ارشاد می تواند نقش کاملا" حمایتی داشته باشد . این نشریات ارتباط مستقیم و معناداری با وضعیت تولید علم در کشور دارند و بعبارت دیگر می توانیــم بگوییم که این نشریات دما سنج یا خط کشی برای سنجش وضعیت تولید علم و فناوری در کشـــور هستند، بنابراین با این دیدگاه نیاز به تقویت و حمایت دارند . در این زمینه نقش حمایتی وزارت ارشاد با اولویت به نهادها و تشکل های تخصصی می تواند جریان پر رنگ تری را برای تقویت این نشریات اعمال کند . از طرفی گوناگونی مطبوعات و گسترش انتشار نشریات تخصصی متنوع و متفاوت و بطور کلی جایگاه شایسته رسانه های مکتوب در تنویر افکار و ایجاد فضای مناسب برای انجام گفتگوها و برخورد سالم و سازنده و نیز توجه به نظرات و همچنین اهمیتی که رسانه های گروهی در ارتقای سطح آگاهی و تعالی فرهنگ و دانش عمومی دارند ، بی گمان یکی از مهمترین عوامل توسعه همه جانبه و از نشانه های پویایی و تحرک در هر جامعه است . بدیهی است که توسعه فرهنگی به معنای گسترده آن در بر گیرنده گشایش و گسترش گفتگوهای فلسفی و فرهنگی و در نهایت تخصصی است ، که می تواند عامل اصلی رشد ، خود آگاهی جمعی و در پی آن زمینه ساز توسعه سیاسی و اقتصادی و نیز پیشرفت علوم و در واقع نخستین پیش شرط حل بنیادی مسایل و رفع مشگلات فراگیر در جامعه حرفه ای خواهد بود .

البته این مهم زمانی میسر می شود که از یک سو صاحبان مشاغل و نیز دولت با قانون گرایی و قانون گذاری و سعه صدر به رسانه های گوناگون و بویژه رسانه های تخصصی و نقش آنها در جامعه بنگرند و بویژه رسانه های مکتوب حرفه ای و  گروهی را کاملا" به رسمیت بشناسند . اما آنچه در این فرآیند کمتر مورد توجه و عنایت قرار می گیرد و اغلب از نظرها دور می ماند، نقش مهم و تاثیر عمیق دلی آرام  و دراز مدت نشریات تخصصی مستقل است . این نوع نشریات در گونه ها و رویه های خود عرصه ای مناسب برای طرح نظرات و نظریه های متفکران و نویسندگان و نیز منتقدان تخصصی است. اصولا" ویژه گی نشریات تخصصی در آن است که به دور از جار و جنجال های برخاسته از مسایل زود گذر و سطحی ، قادرند از مجرای مباحثی که در حوزه کار و حرفه انجام می دهند به تبیین ماهیت عناصر شکل دهنده جامعه مدنی و تخصصی بپردازند و بی گمان در نهادینه کردن دستاوردهای برآمده از توسعه و تکامل جامعه، عهده دار نقشی پر اهمیت باشند . با این همه نقش و جایگاه رسانه های تخصصی آن چنان که باید و شاید،‌ مورد توجه قرارنمی گیرد . البته بی توجهی به رسانه های تخصصی و نادیده گرفتن جایگاه مهم آنها، نه تازگی دارد و نه مختص به دنیای مطبوعات در ایران است . نشریافت تخصصی وزین و پر محتوا حتی در کشورهایی که در آنها مطالعه رواج عام دارد و تیراژ روزنامه ها و مجله های رنگارنگ هفتگی سر به میلیون ها می گذارد ، گسترش چندانی ندارد و دوام پایداریشان بیشتر بسته به سیاست گذاری فرهنگی و تخصصی این کشورهاست که به موجب آن حداقل یک سوم از نسخه های اینگونه نشریات تخصصی را کتابخانه های عمومی و دانشگاهها و دیگر موسسات و نهادهای آموزشی و پژوهشی خریدارند و از این طریق است که نه تنها ادامه حیات نشریات تخصصی  تضمین می شود ، بلکه امکان رشد و گسترش آنان نیز فراهم می آید . البته دلیل این سیاست گذاری نیز بسیار ساده است ، زیرا این اعتقاد راسخ و استدلال وجود دارد که چون نشریه های علمی و تخصصی مرجعی موثق و مطمئن برای پژوهشگران و دانشجویان و صاحبان حرفه است و از آنجا که انتشار آنها مستلزم دقت و مراقبت بسیار است و رغم شمارگان اندک ، مدیران و گردانندگان آنها ناگزیرند دشوارهای بی شماری را بپذیرند و متحمل هزینه ها هنگفتی شوند . لذا دور اندیشی تخصصی و منطق علمی ایجاب می کند که اینگونه نشریات مورد توجه و پشتیبانی نهادهای تخصصی در تمام سطوح قرار گیرند . از سوی دیگر، این پشتیبانی ها تنها از سوی نهادهای دولتی یا وابسته به دولت صورت نمی پذیرد بلکه موسسات غیر دولتی اعم از صاحبان صنایع و موسسات اقتصادی و نیز شرکت های بازرگانی و بنیادهای گوناگون هم در آن سهیم اند ،‌ اما متاسفانه چنین دور اندیشی حرفه ای و تخصصی و یا استدلال منطقی در کشورهایی نظیر ایران کمتر مجال بروز پیدا می کند . برنامه ریزان و مجریان مسایل و پروژه های تخصصی و اقتصادی بیشتر به تاثیرات آن و گذرای اقدامات و سیاست های تبلیغاتی و نمایشی خود دلبسته و دل خوش اند تا به برنامه ریزی های تخصصی و حرفه ای اساسی و بلند مدت برای نسل های آینده ، تا از این طریق به تقویت بنیه علمی و تخصصی نهادهای مسئول کمک کنند. با توجه به نکات اساسی و کلیدی پیش گفته و با در نظر گرفتن ضریب اهمیت حوزه انرژی در فرآیند و ساختـــار اقتصـــادی کشور می توان گفت که نشریه دنیای انرژی بعنوان یک وسیله ارتباط جمعی حرفه ای و تخصصی در جامعه امروز ایران و نیز بعنوان ابزاری که به وسیله آن اخبار و نظرات و اطلاعات گوناگون این حوزه را انتشار و در اختیارصاحبان حرفه و فعالان اقتصادی مرتبط با آن قرار می دهد از دامنه گسترده گی بسیاری برخوردار است که لازم است در تناسب رشد حرفه ای و فناوری های روزآمد این امکان را برای مخاطبان خود بطریقی فراهم سازی نماید که بدون واسطه با دیگران ارتباط مقتضی و حرفه ای را با جامعه تخصصی خود برقرار نمایند.  و در کلام پایانی اینکه بقول یکی از دانشمندان رسانه ای (Hosten Rany) رسانه ها و نشریات تخصصی و حرفه ای مناسب ترین روش موجود برای جامعه پذیری هستند و عاملی قاطع برای نوسازی فکری و توسعه بشمار می روند .

برای کلیه دوستان و یاران گرامی در شورای سیاست گذاری  و نیز هیئت تحریریه نشریه وزین دنیای انرژی آرزوی موفقیت و توسعه همه جانبه فرآیند تخصصی دنیای انرژی را دارم .