فرشته فریادرس
«این فرآورده نوعی ماده سبک پایه نفتی است که به عنوان سوخت
صنعتی قابلیت صادرات دارد.» روند تولید این محصول نشان می دهد، این سوخت از فرآیند تبدیل روغن کارکرده به
روغن پایه ایجاد میشود و از خانواده سوخت‌ها و نزدیک به نفت و گاز است. اما همین محلول، تا چند سال پیش روزگار تلخی را از سر گذارنده
بود، چراکه سالیان متمادی توسط دلال ها به قیمت نازل از تولیدکنندگان خریداری و با
سایر فرآورده های نفتی به ویژه گازوئیل با درصدی از افزودنی های نامرغوب مخلوط و
به شکل قاچاق از کشور خارج می شد. اما با تلاش و پیگیری
تعدادی از واحدهای خوشنام تصفیه دوم و کار کارشناسی فراوان مراجع قانونی به میزان
معینی پذیرفته و دست دلالان از این بازار کوتاه شده و از مخلوط سازی این مواد با
فرآورده های نفتی پیشگیری گردید. تلاش و هدفشان هم این بود که صادرات این محصول را ولو به صورت محدود، اما
قانونمند از سر بگیرند.
هرچند در این میان برخی شاکی بودند که تولیدکنندگان نتوانسته
اند صادراتی در این زمینه انجام دهند و محموله ها همچنان در غالب اظهارنامههای
صادراتی و تحت عناوین مختلف قاچاق می شود. برهمین اساس دریک بازه زمانی خواستار توقف
صادرات روغن سوخت تقطیری شدند. با این حال، پاسخ به این پرسش ضروری به نظر می رسد
که آیا روغن سوخت تقطیری صادر میشود یا قاچاق؟ در پاسخ به این پرسش دو نگاه
وجود دارد؛ برخی می گویند قاچاق این محصول به صورت جزئی و بسیار محدود صورت می
گیرد و آنچه صادر می شود از مجرای رسمی و قانونی است. اما در مقابل دیدگاه دیگری
وجود دارد که براساس آن گفته می شود که افراد و شرکتهای غیرمعتبر و مشکوک مبادرت به ارسال فرآورده های دیگر از
مبادی و منابع ناشناس
می کنند که باعث بروز مشکلات و گرفتاری های عدیده برای واحدهای رسمی و شناخته شده می
شود. این در حالی است که روغن سوخت تقطیری یکی از
محصولات جانبی در مسیر تصفیه روغن موتور است که می توان با نصب تجهیزات مختصر این
محصول را به یک سوخت مناسب تبدیل و با صادرات آن، درآمد ارزی بالایی برای کشور
ایجاد کرد. حال اینکه عده ای به وسیله آن گازوئیل قاچاق می کنند، واقعیتی انکار
ناپذیر است که نباید به این بهانه تولیدکنندگان درستکار را از چرخه صادرات روغن
سوخت تقطیری حذف کرد.
برهمین اساس، به دستگاه های ذیربط از جمله «ستاد مبارزه با
قاچاق کالاو ارز، وزارت صمت، گمرک و اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز وپتروشیمی»
رویه صادرات روغن سوخت تقطیری تهیه وابلاغ شد. حال با بیان این مقدمه، می رسیم به نقطه اصلی ماجرا؛ آنهم
موانع وچالش هایی که تولیدکنندگان این محصول با آن مواجه اند. بدون تردید عدم
صادرات این سوخت برای تولیدکنندگان ایجاد مشکل می کند؛ چراکه امکان مصرف این محصول
در داخل به دلیل مشکلات زیست محیطی وجود ندارد و از سویی به دلیل خطرناک بودن این
سوخت نمیتوان آن را در انبارها ذخیره کرد. رویه ای که موجب شده تا تعدادی از تولیدکنندگان سوخت تقطیری از آن در
مجموعه خودشان استفاده کنند یا ناچار شوند محصول تولید شده خود را از طریق
غیرقانونی صادر کنند. هرچند فعالان این حوزه معتقدند که حجم قاچاق در این سالها
بسیار کاهش یافته و رقم ناچیزی است. با این همه، دست اندازهایی در مسیر تولید این
محصول وجود دارد که موجب شده تصفیه‌کنندگان دومی به سود معقول دست نیابند. از این
رو، فعالان این حوزه خواهان رسیدگی به آن هستند تا با تعامل بیشتر اتحادیه صادرکنندگان
فرآورده‌های نفتی وکمیسیون روغن نتایج
مثبتی رقم بخورد.
·
برای تمامی محلولات کد استاندارد تعریف کنید !
به
منظور بررسی و فهم بهتر این موضوع، گفت وگویی با وحید ابراهیمی مدیرعامل شرکت
مشاوران آزمای نفت ایرانیان در زمینه چگونگی مدیریت وعرضه روغن های کارکرده داشتیم.
او در تشریح این موضوع به «دنیای انرژی» گفت: اگر یک مطالعه تطبیقی در این زمینه انجام
شود؛ بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته برای این موضوع به لحاظ اینکه مشکل محیط زیستی
دارد، ضوابطی را تعریف کردند. تفاوت در قیمت و بحثهای یارانه‌ای، هم نیز جز
مواردی هستند که به عنوان منشا تخلف به شمار می روند؛ به عبارتی دیگر، بحثهای محیط
زیستی یک طرف، و ارزش افزوده بالای آنهم از طرف دیگر قابل طرح است. یک راه حل برای
ساماندهی این محصول این است، سازمان‌هایی مانند شهرداری‌ها یا فرمانداری‌ها یا یک سازمان
خاص در قالب یک صنف متولی امر شوند و درگام نخست مشخص شود که چه کسانی می‌توانند روغن
کارکرده یا سوخته جمعآوری کنند. در گام بعدی، مشخص شود این افراد در چه قالبی می‌توانند
این کار را انجام دهند و باید دارای چه توانمندی‌هایی باشند. بنابراین اگر یک
سازمان مانند صنف یا واحدی مسوول این امر باشد و برای آن پروانه صادر شود، بهتر میتوان
روی جمع آوری روغنهای کارکرده نظارت کرد. در این صورت، میزان دقیق اینکه چه مقدر
روغن کارکرده در کشور وجود دارد، نیز مشخص خواهد شد.
مدیرعامل
شرکت مشاوران آزمای نفت ایرانیان این را هم گفت که بعضی از سازما‌ن‌ها و شرکتها، به لحاظ ماشین‌آلاتی که
دارند، خودشان حجم زیادی روغن کارکرده جمع آوری می کنند. از این رو، میتوان همین شرکتها را در قالبی که
تعریف می شود، جا داد؛ اما به شرط اینکه خودشان مستقیما عرضه نکنند که نتوان کنترلشان
کرد. چراکه همین الان هم خیلی از واحدهای تعویض
روغنی در کشور هستند که مجوز ندارند، خودشان روغن کارکرده جمع میکنند و توزیع آن هم
مشخص نیست به چه شکلی انجام می شود
او
با تاکید بر اینکه باید در جمعآوری روغن های کارکرده، یک دستورالعمل و یک روش خاصی
تعریف شود، گفت: پس از این مرحله می‌توانیم یک دستورالعمل فنی ایجاد کنیم. اما
مساله اینجاست که در ایران به لحاظ اینکه بحثهای یارانه‌ای هم وجود دارد، که با نرخ
واقعی و بین‌المللی تفاوت هایی زیادی دارد. پس با تعیین دستورالعمل فنی، صنف موردنظر،
دیگر نمی تواند هر روغن کارکرده‌ای را جمع آوری کند. باید روغن کارکرده‌ای باشد که
حاصل از کارکرد در ماشین آلات باشد، نه روغن کارکرده‌ای که با نفت، گاز و بنزین یارانه‌ای
مخلوط شده باشد. باید این استاندارد تعریف شود که روغن کارکرده و سوخته دارای چه پارامترهایی
باشد. اگر این دستورالعمل رعایت شود، در زمان فروش هم میتوان برای آن یک برنامه‌ریزی
خاصی انجام داد. نکته مهم دیگر به گفته او، اینکه اگر ما به هر محصولی، به چشم فرآورده
نگاه کنیم، به‌عنوان کاری که ارزش افزوده ایجاد می‌کند، بهتر می‌توانیم روی آن نظارت
داشته باشیم، تا اینکه با چشم تخلف به آن محصول و فرآورده نگاه کنیم. بنابراین اگر
در بحث جمعآوری، قرار است به چشم تخلف به این محصول نگاه کنیم، بهتر است که اصلا به
آن ورود نکنیم.
·
بهره گیری از ظرفیت بورس یا NGO ها
مدیرعامل
شرکت مشاوران آزمای نفت ایرانیان ادامه داد: حال چنانچه در بحث جمعآوری موفق عمل
کردیم؛ در توزیع هم می‌توانیم از ظرفیت‌هایی مانند بورس استفاده کنیم. یعنی میتوان
توسط یک NGOخاص یا خود بورس یا حتی توسط هر سازمان دیگری
که متولی میشود، برای آن برنامه‌ریزی خیلی خوبی داشت. البته با این نگاه که سازمان‌های
دولتی باید در امور اجرایی دخالت کنند، مخالف هستم. اما می‌توانیم برای جمع آوری وتوزیع این محصول
مثل خیلی دیگر از ضایعاتی که در سطح شهر جمع آوری می شود، برنامه ریزی داشته باشیم با همکاری دولت و بخش
خصوصی. الان واحدهایی زیادی داریم که کار تصفیه دوم را انجام می‌دهند، اما تعداد واحدهایی
که در زمینه روغن کارکرده فعالیت می کنند؛ محدود است. این درحالی است که برای واحدهای
تصفیه دوم تعداد زیادی پروانه صادر میشود. بنابراین باید بررسی کنیم که هر واحد تصفیه
دوم چقدر توانمندی دارد، براساس آن، خوراک تخصیص دهیم. این درحالی است که برخی از واحدهای
تولیدی فعال و توانمند در زمینه روغن کارکرده در تامین خوراکشان با مشکل مواجه
اند. هر محصولی که در حوزه فرآورده‌های نفتی تولید میشود، درست است که بعضا در ماهیت
مشابهت‌هایی دارند، اما غالبا از نظر ماهیتی در خیلی از پارامترهای استانداردی و آنالیزی،
دارای تفاوت ماهوی هستند. یعنی شما با تعدادی آنالیز مشخص و پارامترهای استاندارد،
می‌توانید متوجه شوید که آیا این فرکشن و محصول از روغن کارکرده استخراج شده یا از
نفت و گاز یارانه‌ای.
·
قاچاق چگونه رخ می دهد؟
مدیرعامل
شرکت مشاوران نفت آزما در محور بعدی صحبتهایش گفت: از آن جایی که هنوز در بحث جمعآوری
برنامه‌ریزی وجود ندارد؛ خیلی از عاملانی که روغن کارکرده را جمعآوری میکنند، به
لحاظ اینکه حاشیه سودشان بالا برود، از نفت و گاز یارانه‌ای استفاده کرده و با روغن
کارکرده میکس میکنند. البته توجیهاتی هم در این راستا می آورند که اصلا قابل
پذیرش نیست.
ابراهیمی
همچنین در پاسخ به اینکه قاچاق روغنهای کارکرده چگونه اتفاق می افتد، نیز توضیح
داد: حجم روغن کارکرده در کشور مشخص است و با یک آمار میتوان آن را مشخص کرد. هرچند
جغرافیای جمعآوری آن در کشور مشخص نیست، اما بر اساس موضوعی که عرض کردم، اگر در بحث
جمعآوری، برنامه‌ریزی کنیم، جغرافیای جمعآوری آن رصد و معلوم می شود. در حال
حاضر چون نظارتی وجود ندارد؛ یک دفعه می‌بینیم دراستان‌هایی به‌خصوص استان‌های مرزی
ما، روغن کارکرده زیادی وجود دارد. با اینکه آنقدر توانمندی خودرویی و ماشین‌آلاتی
یا موضوعاتی که منجر به روغن کارکرده میشود، بعضا در آن استان‌ها نداریم. اگر در بحث
جمعآوری، برنامه‌ریزی درستی داشته باشیم، طبیعتا می توان جلوی سوءاستفاده‌هایی که
از این موضوع میشود، را به نحو مطلوبی گرفت.
·
دو نکته مهم
ابراهیمی
در پایان تاکید کرد: در تولید هر محصول از جمله همین روغن سوخت تقطیری، اول باید یک
نگاه فنی داشته باشیم؛ بگوییم این محصولی که دارد تولید میشود، باید دارای چه شاخصه‌هایی
باشد. دیگر اینکه باید از منشاء برای آن برنامه‌ریزی کنیم؛ مثل هر فرآورده دیگری که
در کشور تولید یا استحصال میشود؛ به طور مثال، فرد خوراکش را از بورس یا از پالایشگاه‌ها
می‌خرد و این مشخص است. اگر منشا ورودی واحدهای تولیدکننده این محصول را مشخص کنیم،
برای خروجی هم می‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم و پارامترهای فنی و استانداردسازی هر محصول
را هم انجام دهیم.
·
صادرات مشکوک وقاچاق نامتعارف!
اما
بپردازدیم به اینکه تولیدکنندگان این محصول با چه چالش های مواجه هستند؟ قبل پرداختن به بحث اصلی، در جستجوی اینکه «روغن
سوخت تقطیری» چیست؟ این عبارت یافت می شود: «نوعی ماده سبک پایه نفتی است که
بعنوان سوخت صنعتی قابل استفاده بوده و فرآورده ایی که تولید و صادراتش اجتناب
ناپذیر است.» . اما به گفته صاحبنظران این حوزه، «روغنهای تقطیری یک محصول فرعی به
شمار می روند، که از تصفیه روغن کارکرده حاصل می شوند که در حال حاضر با یک
مکانیزم از قبل پیش‌بینی شده در حال انجام است. هرچند این امیدواری وجود دارد که با ساماندهی جمع آوری و توزیع، این محصول هم
از لحاظ آماری و هم حجمی به یک نقطه قابل اتکایی برسد.»
از
سوی دیگر، به گفته فرهاد رحمانی محمدی فرد کارشناس شرکت روغن موتور ایران، «این
فرآورده که به عنوان روغن سوخت تقطیری از آن نام برده می شود از گذشته دور یعنی هم
زمان با شروع کار تصفیه روغن کارکرده جزء فرآورده های جانبی در فرآیند تصفیه روغن
کارکرده بدست می آمده که کارخانجات خودشان آن را به عنوان سوخت ( گازوئیل) مصرف میکردند
و تولید این محصول به آن زمان برمی گردد.»
او
درباره اهمیت تولید «روغن سوخت تقطیری» به «دنیای انرژی» میگوید: نکته حائز اهمیت
این است که روغن سوخت تقطیری از حدود ۱۰ الی 12 سال پیش به صورت رسمی جهت صادرات
شناخته شده و ارگانها و نهادهای نظارتی روی کمیت و کیفیت این کالا نظارت های لازم
را انجام می دهند و با توجه به بازارهای هدف این محصول به کشورهای معین و
خریدارهای آنها فروخته می شود و اصولا قیمت این فرآورده با توجه به نیاز مشتریان و
همسو با سوخت های مشابه تعیین و هم طراز قرار می گیرد و به دلیل ارزش مناسبتر از
سوخت های فسیلی مشابه خواستار و خواستگاه اختصاصی خودش را دارد.
اما
به گفته عضو هیئت رئیسه کمیسیون روغن، در مسیر صادرات این محصول مشکلات عدیده ای وجود
دارد؛ زیرا بعضاً افراد و شرکتهای غیر معتبر و مشکوک مبادرت به ارسال فرآورده های
دیگری از مبادی و منابع ناشناخته میکنند که باعث بروز مشکلات و گرفتاریهای عدیده
برای واحدهای رسمی و شناخته شده این صنف می گردند. البته برخی هم نگاه متفاوت تری به پدیده قاچاق روغن سوخت تقطیری دارند
و می گویند: یک کار گروهی متشکل از اتحادیه و سازمان های ذیربط استانی میزان روغن
سوخت تقطیری که به واحدها تخصیص داده می شود، را بررسی می کنند، و زمانی که به یک
عدد و حجم مشخصی رسید، دیگر پس از آن مرحله چیزی در قالب قاچاق صورت نمی گیرد؛ چراکه
این روغن ها به صورت کامل در مخازن پلمپ می شود و حرکت آن به سمت مرز هم توسط همان
کارگروه با پلمپ شدن تانکرها صورت می گیرد. بنابراین تا به امروز موردی از قاچاق
این نوع روغن گزارش نشده است. اگر هم قاچاقی بوده، به صورت خیلی جزئی و محدود بوده
است.
اما
آنچه که به گفته فعالان این حوزه باید مورد توجه قرار گیرد، مرحله قبل از تخصیص
روغن است؛ به عبارتی دیگر با توجه به اینکه فعالین در حوزه روغن های کارکرده در
حال حاضر از فاکتور رسمی تبعیت نمی کند، در آن نقطه جای شائبه وجود دارد و ما به
آن اذعان داریم؛ هرچند ابراز امیدواری
کردند که با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته وجمع آوری اطلاعات مبدا و مقصد تمهیداتی اتخاذ
شود که چه در واحدی که کار جمعآوری انجام می شود و چه آنهایی که به عنوان واحدهای
پالایشی و مصرف کننده هستند، دقت نظر بیشتری داشته و الزاماتی از آنها خواسته شود که
با استقرار کامل این سامانه و روش جمع آوری، این نگرانی که بیش از حد معمول ومنطقی مواد سوبسید دار در آن وجود دارد؛ رفع
شود.
·
چالش نخست
در
نهایت ببینم واحدهای تصفیه دوم، با چه چالش هایی در این مسیر روبرو هستند
وانتظاراتشان چیست؟ آنها «قیمت گذاری، تامین خوراک و بحث های محیط زیستی» را به
عنوان سه چالش اصلی فعالیت واحدهای تصفیه دوم معرفی می کنند. یکی از بارزترین
مشکلات پیش روی واحدهای تصفیه دوم در وهله نخست، همان بحث های محیط زیستی است؛ که عمده تکنولوژی مورد استفاده در
حال حاضر، برگرفته از یک روش قدیمی است که مواد آلاینده مانند اسید سولفوریک کاربرد
دارد، که در انتهای پروسه تصفیه یک لجن های اسیدی و خاک اسیدی تولید می شود. هرچند
برای این خاک های اسیدی تدابیری اندیشیده شده، اما مشکل اینجاست که لجن اسیدی
مشکلاتی را به همراه دارد، که امید می رود
برای حل این معضل نیز چاره‌ای اندیشیده شود. حال اگر بخواهیم در بحث تصفیه این لجن
های اسیدی وارد شویم تا به امروز یک مکانیزم صحیحی برای تصفیه آن ایجاد نشده و
برخی از واحدها ابتدا با ابتکارات خود و به کارگیری از تجربیات دیگران توانسته اند
تا حدودی آن را خنثی کنند، اما در نهایت باید به یک نقطه‌ای برسیم که بتوان شیوه
تولید را ارتقا داد و از دانش به روزتری بهره برد.
این
مهم مستلزم این است که روش‌های مختلف را با بومی سازی یا استفاده از یکسری تکنیکها
بررسی کنیم تا از این طریق بتوان قیمت تمام شده تکنولوژی جدید را کاهش داد؛ چراکه استفاده
از تکنولوژی‌های روز دنیا گرانقیمت است وچنانچه بخواهیم از تکنولوژی های اروپایی،
آمریکایی و کانادایی استفاده کنیم، به طور حتم هزینه‌های بسیار بالایی دارد که با
توجه به حاشیه سود اندکی که در این کار وجود دارد، برگشت سرمایه ممکن است سالها
طول بکشد. یکی از اهداف اصلی در این حوزه در سالهای پیش رو، این است که یکی از روش
ها را به صورت تلفیقی، جایگزین روش قبل کرد.
·
چالش دوم
اما
چالش دوم و مهم دیگر در حوزه تصفیه دوم چیست؟ به گفته فعالان این بخش، «نبود خوراک
اولیه» از دیگر مشکلات پیش روی تصفیه دوم روغن است. در بحث تامین به موقع و کافی خوراک به واحدهای
تصفیه دوم، در حال حاضر به دو دلیل نمیتوان نظر قطعی داد؛ نخست اینکه باید در این
زمینه یک ساماندهی صحیحی در زمینه جمع آوری و توزیع روغن کارکرده صورت بگیرد. یا
اینکه استفاده از روغن کارکرده را در سایر صنایع محدود کنیم یا از آن جلوگیری شود.
به گونه ای که این روغن را به واحدهای پالایشی یا واحدهای دیگری که نیازمند هستند،
تخصیص دهیم.
·
چالش سوم
سومین
دست انداز در مسیر فعالیت واحدهای تصفیه دوم، بحث «قیمتگذاری» است؛ این در حالی است قیمت را بازار وعرضه و تقاضا
تعیین می‌کند. بنابراین اگر عرضه به صورت مناسب صورت بگیرد کم کم به تعدیل قیمتها
و تثبیت آن کمک خواهد کرد. البته بنا برتوضیحاتی که به ما ارائه شده، قیمت گذاری
با سازمان خاصی مرتبط نیست واین کار از سوی بخش خصوصی انجام میشود. اما به دلیل
وجود برخی نابسامانی ها، شیوه مشخصی ندارد و ممکن است عوامل جمع آوری کننده و تهیه
کننده دخل و تصرف هایی در آن داشته باشند. از این منظر باید تاکید کرد که قیمت گذاری
دستوری نیست و با توافق و تفاهم بین جمع آوری کننده و مصرف کننده می توان به یک
نتیجه مشخص دست پیدا کرد.
البته
ابوالقاسم هاشمی بازرس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز وپتروشیمی، در
رابطه با انتقادهای مطرح شده در مورد قیمت گذاری روغن سوخت تقطیری به دنیای انرژی
میگوید: در حال حاضر انتقادی به نحوه قیمتگذاری این محصول وارد نیست؛ چراکه این یک
واقعیت است که نفت جهانی یک قیمتی دارد و منبعث از آن نفت سفید هم یک قیمتی دارد، حال اگر روغن سوخت تقطیری که چیزی مابین نفت سفید و
گازوئیل است و حاصل عملکرد کارخانجات تصفیه روغن و یک محصول جانبی است را از منظر
جهانی مورد بررسی قرار دهیم چیزی حدود ۲۵ درصد ضریب عدم مرغوبیت با نفت سفید دارد . بر این مبنا با وزارت نفت یک
توافقی بر سر قیمتها که هر ماه به عنوان قیمت پایه گمرکی اعلام می‌شوند، انجام شده است . برهمین اساس اگر نفت سفید در هر قیمتی
باشد یک ضریب منفی۲۵ درصد به آن اضافه میشود؛ به عنوان مثال اگر تناژ نفت سفید در دنیا ۴۰۰ دلار باشد با ضریب منفی۲۵ درصد،۳۰0 دلار می شود.
بنابه
توضیحات او، به طور تقریبی در ماه‌های گذشته شاید در برخی از مواقع این ضریب عدم
مرغوبیت را وزارت نفت قبول نداشت و آن رارعایت نمی‌کرد، اما طی صحبت هایی که با
مدیریت برنامه ریزی وزارت نفت داشتیم و اطلاعاتی که به آنها ارائه شد، قانع شدند و دیگر هیچ اشکالی بر روی قیمت سوخت
تقطیری وجود ندارد. به‌گونه‌ای که ماهیانه قیمت آن توسط اتحادیه اعلام می شود و با
اختیاراتی که از طریق وزارت نفت داده شده، تقریباً هم مساوی قیمت بازار با یک
اختلاف حداکثر ۵
درصدی است که در گمرک هم به همان قیمت اظهار می شود و صادرات صورت می‌گیرد.