به‌دنبال فرارسیدن اولین موج واقعی سرما در اروپا، حجم گاز ذخیره‌شده در مخازن استراتژیک کشورهای واقع در این منطقه از ابتدای دسامبر تاکنون تا اندازه‌‌‌‌‌‌‌ای کاهش پیدا کرده‌است که ناخود‌‌‌‌‌‌‌آگاه داستان کوتاه «دخترک کبریت‌‌‌‌‌‌‌فروش» را در ذهن تداعی می‌کند. پیش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌ها حاکی از آن است که هم‌‌‌‌‌‌‌زمان با ورود موج شدیدتر سرما، معضل کمبود ذخایرگاز طبیعی و تامین پایدار گاز برای مصارف خانگی، دولتمردان اروپایی را با چالش‌های جدی‌‌‌‌‌‌‌تری روبه‌‌‌‌‌‌‌رو خواهد کرد.
به‌عنوان مثال، آلمان بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا و بزرگ‌ترین واردکننده گاز روسیه، تقریبا به‌طور کامل ذخیره گاز خود را پر کرده بود، با وجود این، ظرفیت کامل ذخایر گازی آلمان، تنها ۲۷درصد از مصرف سالانه گاز این کشور را تامین می‌کند. با توجه به اینکه نیمی از کل خانوارهای آلمانی از گاز طبیعی برای گرمایش استفاده می‌کنند، این ذخایر برای ایامی مانند پیک زمستانی این کشور، پاسخگو نخواهند بود. ذخایر گاز بریتانیا هم در صورت تکمیل ظرفیت و در شرایط ایده‌آل، تنها بخش اندکی از مصرف سالانه این کشور را تامین می‌کند و تامین گاز در زمستان از چالش‌های اصلی فراروی دولت این کشور است. اکثر خانههای بریتانیا برای گرمایش به گاز متکی هستند تا جایی‌که بحران کمبود و تامین گاز می‌تواند منجر به افزایش قیمت گرمایش و برق برای شهروندان بریتانیایی شود.
چالش هزینه‌های گزاف انرژی
مبالغ سرسام‌‌‌‌‌‌‌آور قبوض مصرفی برق و گاز، شهروندان اروپایی را به چاره‌‌‌‌‌‌‌اندیشی برای یافتن روش‌های جدید با هدف بهینه‌‌‌‌‌‌‌سازی مصرف و تعدیل هزینه‌های سبد انرژی خانوار واداشته است. در آلمان به‌عنوان مثال، مصرف بالای انرژی در بخش خانگی، توجه دولتمردان را معطوف به خانه‌هایی کرده که در نتیجه بحران انرژی در دهه ۷۰ طراحی شدند. سازه‌‌‌‌‌‌‌هایی که مصرف انرژی پایین‌تری دارند و طیف گسترده‌‌‌‌‌‌‌ای از فناوری‌های ساخت‌‌‌‌‌‌‌وساز و عایق‌بندی را برای احیا و استفاده مجدد از گرما به‌کار بسته تا نیاز به وسایل متعارف گرمایشی از قبیل رادیاتور و انواع بخاری را تا حد زیادی کاهش دهند. طبق اعلام «وسکارهیدنولان»، شرکت تولیدکننده این نوع خانه‌ها، میزان تقاضا برای خانههای ساخت این شرکت هم‌‌‌‌‌‌‌زمان با آغاز بحران انرژی در آلمان بالارفته است.
نریسکن، تولیدکننده در و پنجره‌های ویژه عایق و دوجداره اعلام کرده که شمار درخواست‌‌‌‌‌‌‌ها برای نوسازی در و پنجره‌های منازل تا حد زیادی افزایش یافته، به گونه ایی که بیش از نیمی از سفارش‌های دریافتی این شرکت در ۳ ماه گذشته برای همین منظور بوده‌است. طبق گزارش‌های آماری، در سال‌جاری بسیاری از شهروندان آلمانی برای تهیه و خرید کالاها و محصولات استاندارد و دارای برچسب صرفهجویی در انرژی هزینه‌کرده‌‌‌‌‌‌‌اند. در عین حال، یک‌چهارم شهروندان انگلیسی نیز ایجاد اصلاحات ساختاری مرتبط با بهینه‌‌‌‌‌‌‌سازی مصرف انرژی در منازل خود را ضروری می‌دانند.
در حوزه اسکاندیناوی که عمدتا بالاترین میزان مصرف سرانه انرژی در قاره‌سبز را به خود اختصاص می‌دهند، برودت بالای زمستان در کنار ساعات محدود در دسترس بودن روشنایی خورشید، شهروندان را به اتخاذ تمهیداتی برای کاهش هزینه‌های قبوض مصرفی واداشته است. سران اتحادیه اروپا درخصوص اتخاذ سیاست‌های تشویقی شهروندان و صنایع و تمهیدات عملیاتی برای کاهش تقاضای انرژی در سطح این اتحادیه به توافق رسیدند. این توافق کاهش ۱۵درصدی مصرف گاز و ۱۰درصدی برق را شامل می‌شود. آخرین گزارش تحلیلی منتشرشده اما، اقدامات انجام‌شده کشورهای عضو را بسیار محدود و ناکافی می‌داند.
میزان موفقیت طرح‌های بهینه‌‌‌‌‌‌‌سازی
اداره محیط‌زیست اروپا درآخرین گزارش خود ضمن اعلام این مطلب افزود: تنها ۱۲ کشور تمهیدات الزام‌‌‌‌‌‌‌آور اتحادیه اروپا را برای کاهش مصرف حامل‌‌‌‌‌‌‌های انرژی به‌صورت جدی در دستور کار دارند. در ادامه این گزارش آمده است کشورهایی که مقادیر زیادی گاز از روسیه وارد می‌کنند، مانند ایتالیا و آلمان، موثرترین تمهیدات را برای صرفهجویی در مصرف انرژی معرفی و به‌کار بسته‌‌‌‌‌‌‌اند. به گزارش رویترز، در شرایطی که کشورهایی نظیر هلند و کرواسی در عین وابستگی بالا به گاز طبیعی، یک سلسله تمهیدات داوطلبانه برای صرفهجویی در مصرف گاز به‌کار بسته‌‌‌‌‌‌‌اند، رومانی و لیتوانی که سوخت‌‌‌‌‌‌‌های فسیلی بخش اصلی سبد انرژی آنها را به خود اختصاص داده‌است، برای کاهش مصرف انرژی هیچ‌گونه اقدام عملی انجام نداده‌‌‌‌‌‌‌اند.
همچنین گزارش‌ها حاکی ازآن است که کشورهایی نظیر اتریش، لوکزامبورگ و اکثر کشورهای واقع در شرق‌اروپا، برای کاهش انرژی، ضعیف‌‌‌‌‌‌‌تر از حد انتظار عمل کرده‌‌‌‌‌‌‌اند. این در حالی است که فرانسه و اسپانیا به‌عنوان نمونه، با هدف‌گذاری بر روی صنایع و کارخانه‌های خرد و کلان دولتی و خصوصی و بخش خانگی، در زمینه بهینه‌‌‌‌‌‌‌سازی مصرف انرژی اقدامات موثری‌‌‌‌‌‌‌تری را انجام داده‌اند. با این همه به‌نظر می‌رسد تلاش کشورهای اروپایی برای کاهش تقاضای انرژی در اتحادیه اروپا کافی نبوده و یک‌سوم از کشورهای این منطقه در به‌کار بستن اقدامات عملی موثر در راستای کاهش تقاضای انرژی موفق عمل نکرده‌‌‌‌‌‌‌اند.
نقش محوری و نظارتی اتحادیه اروپا
واقعیت این است که در شرایط کنونی و برای عبور از زمستان سخت، اولویت سیاست‌‌‌‌‌‌‌مداران اروپایی باید بر کاهش تقاضای انرژی استوار باشد؛ این در حالی است که اتحادیه اروپا به‌عنوان نهاد ناظر و بالاسری، می‌تواند نقش موثرتری را برای نظارت و هماهنگی در بهینه‌‌‌‌‌‌‌سازی مصرف انرژی در بین کشورهای عضو ایفا کند. به عقیده کارشناسان حوزه انرژی، تقاضا و در نتیجه مصرف انرژی هراندازه سریع‌تر روندکاهشی در پیش بگیرد، با همان سرعت از فشار ناشی از قیمت‌های بالای انرژی‌بر دوش شهروندان و صنایع کاسته می‌شود. تحقق این امر می‌تواند اثرات مثبتی را برای بازار متلاطم انرژی در سطح قاره‌سبز به‌همراه داشته باشد.
هم‌‌‌‌‌‌‌زمان با آغاز بحران تامین منابع پایدار گاز در اروپا که به‌دنبال تحریم گازی روسیه توسط غرب صورت‌گرفت، گزینه‌های فراوانی به‌عنوان جایگزین گاز این کشور که بیشتر از نیمی از حجم گاز موردنیاز اروپا را تامین می‌کرد مطرح‌شده که تاکنون هیچ‌یک از گزینه‌های ممکن نتوانسته‌اند به‌عنوان جایگزین مطمئن انتخاب و معرفی شوند. در عین‌حال با فرارسیدن زمستان سرد، اروپا باید هرچه سریع‌تر برای تامین منابع گازی پایدار و قابل‌اطمینان موردنیاز خود وارد عمل شود.
ترکیه با توجه به‌جایگاه منحصربه‌فرد ژئوپلیتیکی این کشور، به‌عنوان یکی از گزینه‌های جدی برای تبدیل‌شدن به هاب توزیع گاز به مقصد اروپا مورد‌توجه قرارگرفته است. وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه با بیان اینکه به‌دنبال وقوع بحران جهانی، کشورش زیرساخت‌های خطوط لوله و انتقال منابع انرژی خود را به‌سرعت گسترش داده، گفت: از ابتدای بحران، ترکیه در تامین گاز موردنیاز اروپا نقشی مهم بر عهده داشته است تا جایی‌که هم‌‌‌‌‌‌‌اکنون گاز صادراتی سه کشور روسیه، ایران و جمهوری‌آذربایجان از طریق «خط لوله باکو - تفلیس- ارزروم» به ترکیه منتقل می‌شود. وی در ادامه اضافه کرد که کشورش این امکان را دارد تا با استفاده از امکانات گسترده زیرساختی خود، گاز کشورهای یادشده را به مقصد اروپا منتقل کند.
پرواضح است که ترکیه بیشترین سود را از تنش‌های موجود منطقه‌ای می‌برد، این کشور گاز صادراتی ایران و روسیه را با بهره‌‌‌‌‌‌‌مندی از سود ترانزیتی خود، روانه اروپا کرده و از این طریق منفعت خوبی را به جیب می‌زند. ترکیه همچنین سرمایه‌گذاری گسترده‌‌‌‌‌‌‌ای را در خاک عراق با هدف ایجاد مسیر ترانزیت موازی با مسیر شمال-جنوب ایران انجام داده‌است که با بهره‌‌‌‌‌‌‌برداری از آن، کالای ترانزیتی به مقصد اروپا از طریق بنادر واقع در جنوب عراق، به ترکیه رسیده و سپس از مسیر این کشور، به مقصد اروپا ارسال خواهد شد. ترکیه به غیر از همسایگان خود، روی ترانزیت گاز صادراتی کشورهای عربی مانند امارات‌متحده به اروپا نیز حساب ویژه‌‌‌‌‌‌‌ای بازکرده‌است. گازی که به مانند سایرکالاهای تجاری، از طریق مسیر ترانزیتی عراق، روانه ترکیه شده و در نهایت نیز به اروپا خواهد رسید.
از طرف دیگر، یکی از اساسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین چالش‌های ترکیه در تعامل با غرب، عدم‌پذیرش عضویت این کشور در اتحادیه اروپا بوده که آنکارا بارها نسبت به این سیاست بروکسل ابراز ناخشنودی کرده‌است، اما اکنون که نبض شریان انرژی اروپا در ید اختیار اردوغان قرار دارد. ترکیه می‌تواند امیدوار باشدکه غرب نیز از سرسختی در مورد پذیرش عضویت این کشور در اتحادیه اروپا کوتاه آمده و از خود نرمش نشان دهد.