"احمد اصل رکن آبادی" رئیس هیئت مدیره "تاپیکو" متنوع ترین هلدینگ کشور در حوزه سرمایه‌گذاری در صنایع گوناگون نفت و فرآورده های نفتی از جمله پتروشیمی در گفتگو با سردبیرماهنامه دنیای انرژی، ضمن معرفی دستاوردهای این شرکت، چالش های مهم صنایع نفتی را تحلیل می کند :
هدف از تاسیس شرکت تاپیکو،
سهامداری شرکت های سودده به نفع بازنشستگان بوده است. طبیعتا در این راستا همیشه
به دنبال پرتفوهای سودآور بوده ایم تا خواسته‌های سهامداران خود را برطرف سازیم.در این راستا تاپیکو امروز 86 شرکت زیر مجموع دارد که
41 شرکت در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی فعالیت
می کنند. البته در صنایع و تولیداتی نیز تاپیکو رهبر بازار محسوب می شود، مانند
لاستیک سازی که 50درصد از بازار فروش لاستیک در کشور در اختیار لاستیک ساز "بارز" از شرکت های زیرمجموعه تاپیکو است. از نظر میزان سودآوری نیز سود تلفیقی شرکت
تاپیکو در پایان سال مالی 1400 برابر با 30 هزار میلیارد تومان بوده که از این
میزان سود خالص شرکت به میزان 20 هزار میلیارد تومان گزارش شده است. در نتیجه می
توان گفت که تاپیکو یکی از سودآورترین شرکت های زیرمجموعه شستا است که بخشی از بار
هزینه های بازنشستگان کشور را به دوش می کشد . رئیس هیئت مدیره تاپیکو در ادامه
افزود: فعالیت تاپیکو در حوزه نفت و گاز بیشتر به صنایع پایین دستی معطوف بوده که
البته اخیرا در هیات مدیره شرکت مطرح شد تا بتوان در صنایع بالادستی نفت از جمله
اکتشاف و استخراج میادین نفتی نیز فعالیت داشته باشیم. پس از آن مقرر شده در صورت
موفقیت در صنایع بالادستی نفت و گاز، تاپیکو بعنوان نماینده شستا در حوزه میان
دستی نیز ورود کند که در حقیقت زنجیره تولید در تاپیکو کامل خواهد شد.
*
فرصت های اقتصادی ایران از جنگ روسیه و اوکراین
نگاهی به تجارت خارجی روسیه
نشان می دهد که این کشور سالانه بالغ بر 800 میلیارد دلار صادرات و واردات دارد که
غالب محصولات این تجارت در ایران تولید شده و یا مواد اولیه آن در ایران تولید می
شود. اما تا پیش از تحریم های روسیه، مبادلات تجاری ایران و روسیه تنها 4 میلیارد
دلار گزارش شده، سه میلیارد دلار واردات از روسیه و یک میلیارد دلار صادرات ما به
روسیه بوده است. در نتیجه تحریم های اخیر روسیه، این فرصت برای ایران بوجود آمده
که در غیاب شرکت های اروپایی و چینی، کشورمان بتواند در جهت افزایش میزان مبادلات
تجاری با روسیه قدم بردارد. همچنین اخیرا شاهد بودیم که درخواست هایی از سمت روسیه
برای ساخت چندین پتروپالایش در شمال کشور و همچنین بهره مندی از خطوط انتقال ایران
برای صادرات و سوآپ فرآورده از روسیه به سایر کشورها داشته باشیم .
به عقیده رکن آبادی این
روزها را باید غنیمت شمرد و به توسعه روابط به ویژه در بخش نفت و گاز و پتروشیمی
با روسیه پرداخت، چراکه در حال حاضر روسیه راه گریز چندانی نداشته و ایران می
تواند بهترین کریدور برای تجارت چندین میلیارد دلاری روسیه باشد. اما متاسفانه
تاکنون تاپیکو از این تجارت حتی یک روبل هم بهره نبرده درجایی که می توانسته حداقل
برخی موادخام مورد نیاز از قبیل چوب و یا برخی مواد نفتی خود را از روسیه وارد کند. در دنیای بازرگانی هر چیزی زمانی دارد و نباید فرصت ها را از دست
داد.
تاپیکو قبل از حمله روسیه به
اوکراین، اقداماتی را برای برقراری ارتباط با شرکت ها و تجار روس انجام داده بود.
برای مثال پس از شروع تحریم های روسیه، اوره دربازارهای جهانی قیمتی معادل 800
دلار برای هر تن داشت که که این رقم برای اوره روسیه برابر با 200 دلار بود. از
سوی دیگر ایران سالانه 8.5 میلیون تن اوره تولید می کند که 3.5 میلیون تن آن در
داخل مصرف شده و 5 میلیون تن دیگر آن را صادر می کند. در آن زمان ما پیشنهاد دادیم
که به میزان مصرف داخلی یعنی 3.5 میلیون تن اوره از روسیه با قیمت 200 دلار در هر
تن خریداری شود تا بتوانیم 8 میلیون تن اوره تولیدی را در بازارهای جهانی با قیمت
های بالاتر بفرشیم. اما نکته اینجاست که اگر شما اوره 200 دلاری روسیه را به موقع
خریداری نکنی مجبور خواهی شد که 8.5 میلیون تن اوره کشور را به نرخ 400 دلار در هر
تن بفروشی که این یعنی زیان از دو طرف. این درحالی است که هر روز هم شرایط برای
بازار اوره ایران در حال بدتر شدن است چراکه عرضه وجود دارد اما تقاضا برای اوره
کم شده چون مشتریان اوره روسیه وفاداری خود را به این محصول و کشور نشان داده اند
و روسیه نیز هرجا که لازم باشد 10 الی 20 دلار کمتر از اوره ایران به مشتریان
میفروشد. اینجاست که می گویند یا مدیریت کن یا مدیریت می شوی.
البته که این موضوع تخفیف
فقط برای اوره نبود و نفت خام روسیه نیز با تخفیف 50 دلاری در بازارهای جهانی
فروخته می شد. پیشنهاد ما
این بود که ایران 110 هزار بشکه در روز نفت روسیه را خریداری کند که از این طریق
بتواند در جنوب سوآپ کند و از مزیت نفت ارزان روسیه بهره مند شود . همان طور که
هند، پاکستان و چین هم اکنون در حال بهره مندی
از این نفت ارزان هستند. ولی ما متاسفانه هنوز یک بشکه نفت از روسیه نخریده ایم و
تحلیل ما در آن روز این بود که اگر ما نفت ارزان روسیه را نخریم این نفت ارزان
بازار نفت ما رو هم خراب خواهد کرد که این طور هم شد.
تاپیکو از نبود
مدیران خبره در بازرگانی بین‌المللی نفت آسیب دیده است
رکن آبادی با اشاره به عدم
آشنایی مدیران و اعضای هیات مدیره مجموعه شستا و تاپیکو با بازرگانی بین المللی
صنعت نفت گفت: درحال حاضر نیز روس ها از ایران تقاضای سوآپ نفت دارند، اما هر زمان
که ما این مسئله را در تاپیکو مطرح می کنیم، به دلیل عدم آشنایی مدیران با تجارت
بین الملل نفت، با این پاسخ مواجه می شویم که این تجارت با روسیه پُرریسک است و
تاپیکو بیشترین سهم در سودآوری شستا و تامین
اجتماعی را داشته و نباید ریسک کرد و نتیجه این شد که ما با وجود مذاکراتی که با
روس ها داشتیم، اما مجموعه تاپیکو و شستا به دلیل عدم آشنایی با مبانی بازارهای
نفت و انرژی، هیچگونه توافقی صورت نگرفته است .
ذات شرکت های دولتی و یا
خصولتی پایین بودن کارآیی و بهره وری است، چراکه در این نوع شرکت ها ریسک برعهده
سهامداران واقعی که همان بازنشستگانند است. از سویی دیگر در شرکت های دولتی و
خصولتی فضا برای مدیران بگونه ای است که توقعات در حد نیاز برطرف شود و ریسک خاصی
برای افزایش سودآوری صورت نپذیرد.
وی با اشاره به برنامه ریزی
های انجام شده با طرف روس گفت : مذاکراتی را برای ورود روزانه 110 هزار بشکه در
روز که این عدد به 500 هزار بشکه خواهد رسید، انجام دادیم که قرار شد در قبال آن
روس ها پنج مجتمع پتروپالایشگاه به ارزش 75 میلیارد دلار در شمال کشور سرمایه
گذاری کنند، چراکه طرف روس فعلا تنها راه فرارش ایران است و ما می توانستیم از این
ظرفیت خالی بهره ببریم. اما مشکلات بر سر راه این سرمایه گذاری و تبادل نفتی وجود
دارد که یکی از مهم ترین آن ها نبود مدیران آشنا به تجارت بین الملل نفت است و
دیگری رویکرد روسیه ستیزی در وزارت نفت ایران است که از سالیان دور این تفکر وجود
داشته است چراکه روس ها تا پیش از تحریم ها، مدل قرارداد در پروژه ها در ایران به
گونه ای بود که نگاه از بالا به پایین به طرف ایرانی داشتند و غالبا هم با توسل به
زور سیاسی خواسته های خود در پروژه های همکاری با ایران را پیش می بردند. اما باید
توجه داشت که روسیه امروز با سالیان گذشته متفاوت شده ولی این موضوع را برخی
مسئولین ما درک نکرده اند.در نتیجه می
بیینیم که گلوگاه اصلی در رشد سود تاپیکو، نبود نیروی متخصص در زمینه بازرگانی بین
المللی نفت و گاز در هیات مدیره تاپیکو و شستا است. پس نمی توان گفت که روسیه
بازارهای انرژی ایران را خراب کرده، بلکه این خود ما هستیم که از ظرفیت های بوجود
آمده استفاده لازم را نکرده ایم.
*
همکاری گازی با اروپا
رئیس هیئت مدیره تاپیکو در
پاسخ به این سوال که چرا ایران نتوانست مانند قطر قرارداد LNG با اروپا ببندد گفت: عموما قراردادهای LNG در دنیا قراردادهای بلندمدتی هستند، چراکه
تجهیزات مورد نیاز برای این مدل قراردادها بالغ بر 25 میلیارد دلار هزینه برمی
دارد که در نتیجه شرکت های توسعه دهنده صنعت LNG باید مطمئن باشند که طول قرارداد بلندمدت بوده تا
بتوانند به سود مورد انتظار خود دست یابند. اما چرا ایران از این قراردادها کنار
گذاشته می شود؟ دلیل آن در نگرانی روس ها از احاطه ایران بر بازارگاز دنیاست. طبق
آخرین گزارش منتشر شده از سوی بریتیش پترولیوم، در مجموع ذخایر نفت و گاز، ایران
رتبه اول را در دنیا دارد و این موضوع سبب شده که علاوه بر روسیه، کشورهای حاشیه
خلیج فارس نیز درصدد محروم ماندن ایران از توسعه میادین نفتی خود هستند تا بتوانند
قراردادهای بلندمدت و سودآوری را با کشورهای اروپایی داشته باشند. از سوی دیگر در داخل کشور نیز با چالش هایی
روبرو هستیم که موانعی بر سر راه توسعه صنعت نفت و گاز در میان شرکت هایی مانند
تاپیکو است. یکی از این چالش ها، عدم ثبات مدیریتی و نبود برنامه بلندمدت در میان
مدیران ارشد و سیاست گذار این حوزه است، چراکه تقریبا هر دو سال یکبار شاهد تغییر
مدیریتی در سطوح بالای شرکت های خصولتی هستیم که این موضوع سبب عدم تمرکز بر پروژه‌های
سودآور حوزه نفت و گاز می شود، با توجه به اینکه این پروژه ها زمان بر و پُرهزینه
بوده و نیازمند برنامه‌ریزی بلند هستند، از این رو باتوجه به کوتاه بودن عمر
مدیریتی، نمی توان انتظار توسعه پروژه های نفت و گاز را در بخش خصولتی داشت. رکن آبادی اما با ذکر این نکته که حتی در شرایط عدم
ثبات مدیریتی و وجود تحریم نیز می شود با خارجی ها کار کرد گفت: در زمان ورود
مدیریت جدید به تاپیکو اعلام کردند که 20 میلیارد دلار پروژه در زیرمجموعه های
شرکت وجود دارد که چون تحریم هستیم نمی توانیم از سرمایه گذاری خارجی استفاده
کنیم. اما امروز می بینیم که همین طرح ها با مشارکت کشورهای هلند، آلمان، عمان،
چین و هند درحال پیشرفت است و قراردادها بدین صورت بوده که سرمایه گذاری از سوی
شرکت های خارجی بوده و در ازای آن محصول دریافت خواهند کرد که اغلب این پروژه ها
نیز دو ساله به ثمر خواهند رسید (پروداکت فایننس) که در حال حاضر به دلیل شرایط
تحریمی بهترین مدل جذب سرمایه گذاری خارجی است.
*
آثار مخرب اتکای بیش از حد بر مسئله
خودکفایی و پافشاری مسئولان بر این امر !
باید دقت داشته باشید که
خودکفایی امری غیراقتصادی بوده و صرفا یک مسئله استراتژیک در دنیا محسوب می شود .
یعنی جایی که چرخ را به شما نمی دهند و مجبور به اختراع آن هستید وگرنه هر
اقتصاددانی می داند که اختراع مجدد چرخ جز هزینه هیچ سودی به حال ما ندارد. برای
مثال وقتی کشور دیگری با هزینه کمتر گندم تولید می کند، بهتر است به جای کاشت آن
در داخل، از کشور دیگر تهیه شود و یا زمانی که شرکت توتال با هزینه کمتری نسبت به
قرارگاه خاتم فازهای پارس جنوب را تکمیل می کند، به صرفه است که با توتال قرارداد
ببندیم. اما چرا مجبوریم با هزینه بیشتر خودکفا باشیم؟ چون در گذشته تجربیاتی از
قراردادهای بی ثمر با توتال و شل در حوزه پارس جنوبی و یا ازدیاد برداشت نفت
داشتیم که به زیان کشور تمام شده است.
اما به گفته رکن آبادی، می
توان با قضیه تحریم نیز به نوعی سودآوری صنعت نفت و گاز را برای کشور افزایش داد.
در حال حاضر اغلب پلیمرهای تولیدی در داخل کشور قیمتی حدود هزار دلار دارند و این
درحالیست که قیمت محصولات پلیمری خاص به کار رفته شده در صنایع هوا فضا به 100
هزار دلار نیز می رسد که می توان با قراردادهای منصفانه ای با شرکت های دارنده این
دانش در دنیا، به ارزش افزوده بالاتری دست یافت و نیازی هم به ورود بخش دولتی در
این حوزه نیست و کار با همین شرکت های زیرمجموعه هلدینگ های خصولتی پیش می رود.
رئیس هیئت مدیره تاپیکو در
اشاره به جایگاه بازرگانی در دنیای امروز گفت: در باب اهمیت بازرگانی در توسعه
کشورها همین بس که به تجربه امارات در این زمینه رجوع کنیم. همانطور که همه می
دانند تا همین سه دهه گذشته دوبی بیابانی بیش نبود اما اکنون به به یکی از
بزرگترین کوریدورهای تجاری دنیا تبدیل شده که فقط به دلیل توسعه زیرساخت‌های
بازرگانی به این جایگاه در دنیای سرمایه‌گذاری ارتقا یافته است. این در حالی است
که موقعیت استراتژیک ایران و همچنین دسترسی به منابع اولیه می تواند شرایط را برای
تجارت و بازرگانی کشورمان بسیار سهل تر از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نماید.
*
هم افزایی تاپیکو با صنایع پایین دستی نفتی
تجربه شرکت های زیرمجموعه
تاپیکو در قضیه هم‌افزایی با سایر شرکت های عضو این هلدینگ بسیار موفق بوده، اما
حتما محصولاتی مورد نیاز شرکت های زیرمجموعه تاپیکو است که در خارج این هلدینگ
تولید می شود و در چرخه تولید واحدهای تولیدی پایین دستی قرار دارد . همچنین از
سوی دیگر شرکت های ما نیز برخی محصولات را مازاد بر نیاز خود دارند و می توانند در
قالب عقود تجاری با شرکت های پایین دستی به اشتراک بگذارند.
*
خصوصی سازی کامل نهادهای عمومی
یکی از دیدگاههایی که مانع
از خصوصی سازی کامل در کشور می شود، به خطر افتادن امنیت ملی پس از خصوصی سازی است،
چراکه افزایش سودآوری در شرکت های خصوصی اهمیت داشته و دیگر انگیزه های سیاسی و
ایدئولوژیکی اهمیتی ندارند. در حقیقت باتوجه به ساختار و ماهیت مذهبی جمهوری اسلامی، تفکری در بدنه
اقتصادی کشور بوجود آمده که فکر می کنند اگر به بخش خصوصی واقعی اهمیت بدهید، درست
است که بهره‌وری و کارایی افزایش می یابد، اما در بحث امنیت ملی ممکن است به مشکل
بر بخوریم که این موضوع از نظر من درست نیست، چراکه بخش خصوصی متشکل از همین مردم
و بازار است و جدا از این جامعه نیست که ما نگران تامین امنیت آن هستیم. این
درحالی است که ما اگر به بخش خصوصی واقعی اعتماد کنیم نتیجه آن افزایش قابل ملاحظه
بهره‌وری و کارایی در زمینه اقتصاد خواهد شد.
*
سرمایه گذاری خارجی
در آخرین سال
دولت قبل GDP ایران برابر با
٩٩ میلیارد دلار و GNP یعنی درآمد
ناخالص ایرانیان در هرجای دنیا برابر با یک تریلیون دلار گزارش شده است، یعنی چیزی
حدود 800 میلیارد دلار سرمایه در دست ایرانیان خارج از کشور است . اما چرا کشورمان
از این سرمایه هنگفت بی بهره است؟ یک پاسخ واضح به این سوال، درگیری شدید در مسئله
بومی گزینی در کشور است . یعنی بطور مثال اگر در یک شهر کوچک یک مجتمع پتروشیمی
احداث می شود باید مدیر عامل نیز از همان شهر انتخاب شود و حق نداریم از شهر یا
کشور دیگر مدیر وارد کنیم، همین مسئله فرهنگی به تمام ابعاد صنعت ما ورود کرده و
ورود یک فرد خارجی به کشور را تابو فرض کرده و این طور برداشت می شود که آن خارجی
آمده تا کشور ما را چپاول کند که این تفکر عامیانه ای است. از این مدل تفکر دو
مثال واضح داریم، یکی سرمایه گذاری چینی ها در جزیره کیش و دیگری ورود روسیه به
حوزه انرژی در شمال کشور که تصور عامیانه از این ورود، چپاول کشور است، اما در
حقیقت این طور نیست. البته گفتنی است که این تصور عامیانه نیز از سوی رقبای ایران
در کشورهای همسایه تغذیه می شود چراکه این همسایگان اصلا تمایلی به پیشرفت ایران
در حوزه جذب سرمایه‌گذاری ندارند.
*
آینده صنایع پایین دست پتروشیمی در تاپیکو
ما در حال حاضر
امکان جذب سرمایه ١٠ میلیارد دلاری در زیرمجموعه تاپیکو را داریم، فقط نیازمند
مدیرانی هستیم که این سرمایه‌گذاری را فعال کنند. اما متاسفانه مدیران جسور و ریسک
پذیر برای جذب این سرمایه که سرمایه‌گذار خارجی اعلام آمادگی کرده در مجموعه ما
حضور ندارند و تنها با فشارهای بسیار زیاد از سوی مدیریت تاپکیو در هفت ماه گذشته
فقط برای جذب ٢ میلیارد دلار آن مذاکراتی صورت گرفته است.