تحت شرایط کنونی سیاسی و اقتصادی حاکم بر دنیا، تحلیلگران و ناظران بازار انرژی اعتقاد دارند چین به‌دنبال تضعیف دلار آمریکا با استفاده از ابزار مالی «پترویوآن» است، به همین‌دلیل گروهی از تولیدکنندگان نفت به‌منظور دسترسی سریع‌تر و بی‌‌‌‌‌‌‌‌واسطه به منابع مالی حاصل از فروش خود، به سمت پکن گرایش پیدا کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اند. در آن روی سکه روسیه تحت شرایط فعلی ژئوپلیتیک دنیا، بیشتر به‌عنوان یک کشورآسیایی شناخته‌شده تا کشوری اروپایی. به‌دنبال تحریم‌های سختگیرانه اتحادیه اروپا بر صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه، این کشور مدتی است با تغییر رویکرد صادراتی خود و با لحاظ‌کردن تخفیف‌های جذاب، شریان نفت خود را به سمت کشورهای آسیایی تغییر مسیر داده‌است. جنگ روسیه علیه اوکراین باعث استقبال بیشتر از روبل و یوآن در مبادلات تجاری نفت شد که در نوع خود می‌تواند معادلات بازار جهانی نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی را برای همیشه تغییر داده و دگرگون کند.
ظهور پترویوآن در بازار نفت
ویکتور کاتونا، تحلیلگر ارشد نفت‌خام در گفت‌وگو با «اینسایدر» گفت که روسیه امروزی در اصل به کشوری آسیایی تبدیل شده‌است. او افزود: تولد و بهره‌‌‌‌‌‌‌‌گیری از به‌اصطلاح پترویوآن، در مبادلات تجاری نفت می‌تواند به‌سرعت و در سراسرآسیا گسترش پیدا کرده و جایگاه خود را تثبیت کند. به گزارش رویترز، کارشناسان فعال در حوزه انرژی باور دارندکه حداقل تا چند دهه آینده، دلار به‌عنوان ارز غالب در مراودات و مبادلات بینالملل، جایگاه خود را حفظ خواهد کرد. در عین حال، بسیار محتمل است که در آینده‌‌‌‌‌‌‌‌ای نه‌چندان دور، بهره‌‌‌‌‌‌‌‌برداری از پترویوآن در دادوستدهای نفتی شتاب بیشتری گرفته؛ چراکه چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان انرژی، از جایگاه ممتاز و روبه‌‌‌‌‌‌‌‌رشدی برخوردار است. در شرایط حال‌حاضر دنیا می‌توان به‌درستی ادعا کرد بازار انرژی داخلی اژدهای زرد به تنهایی پتانسیل تغییر رویکرد تولیدکنندگان جهانی نفت و ایجاد دگرگونی اساسی در معادلات بین‌المللی حوزه انرژی را دارا است.
دگردیسی بازارهای مالی سوخت‌‌‌‌‌‌‌‌های فسیلی
واقعیت غیرقابل‌انکار این است که نظم جهانی در حوزه انرژی به‌ویژه در زمینه مرتبط با سوخت‌‌‌‌‌‌‌‌های فسیلی، در حال تغییر ماهوی است. در شرایط کنونی، نوع و کیفیت روابط مرتبط با حوزه انرژی بین چین و کشورهای خاورمیانه، بیانگر افزایش دامنه سیطره و قدرت نفوذ پترویوآن بوده که می‌تواند به نوبه خود، دلار نفتی را با چالش اساسی روبه‌‌‌‌‌‌‌‌رو کند. پیش‌بینی می‌شود که تفاهم‌نامه همکاری بین چین و شورای همکاری خلیج‌فارس، متضمن اکتشاف نفت و تولید مشترک فرآورده‌های نفتی در مناطقی مانند دریای‌جنوبی چین باشد. این سند همکاری همچنین سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پالایشگاهی، تولید مواد شیمیایی و پلاستیک را دربر می‌گیرد. پر واضح است که تحقق و عملیاتی‌شدن تمامی یا حتی بخشی از این پروژه‌ها با محوریت یوآن، موجب پوست‌‌‌‌‌‌‌‌اندازی و دگردیسی کم‌‌‌‌‌‌‌‌سابقه در تجارت‌جهانی انرژی خواهد شد. در بیان گستردگی اثرات این سیاست همین‌بس که چنانچه حتی یوآن نتواند به‌عنوان جایگزین دلار به‌عنوان ارز مبنا در تجارت‌جهانی انرژی جای خود را باز کند، دادوستد محدود و حتی منطقه‌ای با بهره‌‌‌‌‌‌‌‌گیری از پترویوان، می‌تواند پیامدهای مالی و اقتصادی قابل‌توجهی را برای سیاستگذاران و سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌داران فعال در حوزه انرژی، به ارمغان بیاورد.
اژدهای زرد در مسیر تقویت یوآن
چین امروز در تلاش است تا ارز ملی خود یعنی یوآن را بین‌المللی کرده تا در سبد صندوق بین‌المللی پول در کنار و البته نه فعلا هم‌تراز با دلار آمریکا، ین ژاپن، یورو و پوند انگلیس قرار گیرد. در همین راستا، دولت چین در چند ماه گذشته اقداماتی در جهت تقویت ارز خود مانند ذخیره‌‌‌‌‌‌‌‌سازی طلا، راه‌اندازی معاملات آتی نفت‌خام با محوریت یوآن و استفاده از این ارز در معاملات خود با تجار بین‌المللی، انجام داده‌است.
در جریان اجلاس کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در دسامبر گذشته، رئیس‌جمهور چین تاکید کرد که پکن آماده خرید انرژی با استفاده از یوآن به‌جای دلار آمریکا از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس است. واقعیت این است که چین با جدیت درنظر دارد که قوانین جاری و حاکم بر بازار جهانی انرژی را بازنویسی کند. به عقیده ناظران بازار اما، تلاش اژدهای زرد برای تضعیف جایگاه تاریخی دلار در تجارت بین‌المللی نفت و گاز، تنها با حمایت اعضای «ائتلاف بریکس» یعنی کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای‌جنوبی، به‌ثمر خواهد نشست.
شایان ذکر است، مدت‌هاست راهکار عبور از دلار آمریکا در تجارت بینالملل و حذف تدریجی پترودلار، در دستور کار اجلاس گروه بریکس قرار گرفته‌است. روسیه امروز بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت‌خام چین محسوب می‌شود. با افزایش تحریم‌های اخیر علیه روسیه، مسکو و پکن هم‌‌‌‌‌‌‌‌اکنون با جدیت تمام درصدد یافتن راه‌‌‌‌‌‌‌‌های تازه برای دورزدن دلار آمریکا در مراودات و تجارت دوجانبه هستند. درست به همین دلیل بود که چین اخیرا یک نوع نظام تجارت بر محور یوآن و روبل را تنظیم و پیشنهاد کرد که در مورد نفت روسیه خریداری‌شده توسط چین نیز امکان عملیاتی‌شدن را دارد.
هرچند در جهان امروزی دلار کماکان حرف اول و آخر را در تجارت بینالملل می‌زند، اما پکن به تنهایی و در ابعادی گسترده یوآن را به‌عنوان ارز جایگزین و قابل‌‌‌‌‌‌‌‌اعتنا در عرصه معاملات جهانی نفت معرفی کرده و از این طریق، موضوعیت پیشتازی دلار را در بازارهای کالا و حتی خدمات، با چالش‌های اساسی مواجه کرده‌است. انعقاد قراردادهای آتی خرید نفت توسط چین با محوریت ارزی پترویوآن، به‌وضوح بیانگر این نکته مهم است که اژدهای زرد اکنون تمایل دارد جایگاه خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی در جهان تثبیت کرده، ضمن آنکه ترجیح می‌دهد نفت و فرآورده‌های نفتی را از کشورهایی مانند عربستان‌سعودی، با بهره‌‌‌‌‌‌‌‌گیری از ارز ملی خود خریداری کند.
تبعات نبرد روسیه با اوکراین بر بازار نفت
رویترز در ادامه گزارش خود آورده است؛ ویکتور کاتونا، تحلیلگر ارشد نفت‌خام در شرکت کپلر باور دارد حمله روسیه به اوکراین در سال‌گذشته بزرگ‌ترین محرک در تغییر قیمت و مسیر دلار بود. در شرایطی که کشورهای غربی در پاسخ به تهاجم روسیه به اوکراین، ذخایر ارزی این کشور را مسدود و از خرید نفت‌خام آن امتناع کردند، مسکو با تغییر رویکرد هوشمندانه، آسیا را به‌عنوان بازار جایگزین نفت‌خام صادراتی خود انتخاب کرد، تا جایی‌که سال‌گذشته از عربستان‌سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت چین هم سبقت گرفت.
متعاقب تحریم‌های همه‌جانبه و سختگیرانه‌ای که اتحادیه اروپا علیه روسیه و در واکنش به‌عملیات نظامی این کشور در اوکراین اعمال کرد، شاهد بروز تحرکات بیشتر با هدف کاستن از ارزش دلار در تجارت بین‌المللی انرژی هستیم. به باور کارشناسان سیاست بین‌‌‌‌‌‌‌‌المل، تحت شرایط کنونی ژئوپلیتیک حاکم بر دنیا، دلار آمریکا با سرعت در حال از‌دست‌دادن نقش اثرگذار و محوری خود به‌عنوان ارز ذخیره جهانی است، لذا در این شرایط باید دید سیاست مقابله‌‌‌‌‌‌‌‌ای ایالات‌متحده در برابر این پدیده ناخواسته بر کدام محور استوار خواهد بود. آیا واشنگتن دست به ریسک بزرگ زده و وارد کارزار نظامی با ارتش قدرتمند و پیشرفته چین خواهد شد؟
امری که وقوع آن غیرمحتمل و بسیار دور از ذهن است. راه ساده‌‌‌‌‌‌‌‌تر فراروی آمریکا اما، در پیش‌‌‌‌‌‌‌‌گرفتن دیپلماسی فعال بین‌المللی برای جلب‌توجه و حمایت دولت‌های بزرگ و تاثیرگذار در عرصه اقتصادی برای کاهش دامنه تسلط چین بر بازار جهانی خواهد بود. راهی که هرچند پر فراز و نشیب، اما معقول‌‌‌‌‌‌‌‌تر و به‌‌‌‌‌‌‌‌مراتب کم‌هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌تر از گزینه اول به‌‌‌‌‌‌‌‌نظر می‌رسد.
پیمان قناعتی‌فرد