تا پیش از جنگ روسیه و اوکراین، هندوستان از جمله خریداران فرعی و کوچک نفت‌خام صادراتی روسیه به‌حساب می‌‌‌‌‌‌آمد. متعاقب آن که سران اتحادیه اروپا نسبت به وضع تحریم‌های سختگیرانه و یک‌‌‌‌‌‌جانبه علیه روسیه اقدام کردند، هند نیز مانند چین به جمع خریداران جدی و جدید نفت صادراتی روسیه پیوست. این موضوع تا جایی پیش‌رفت که مسکو در اکتبر گذشته از بغداد پیشی‌گرفت و خود را در بازار انرژی به‌عنوان تامینکننده شماره یک نفت هند معرفی کرد. دلیل این امر با استناد به گزارش بلومبرگ عبارت بود از؛ تکاپوی بی‌‌‌‌‌‌وقفه مدیران پالایشگاهی هند برای خرید و ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی هرچه بیشتر نفت‌خام روسیه و ممنوعیت‌های مرتبط با آن در حوزه خدمات حمل و نقل و بیمه نفت‌خام صادراتی این کشور.
تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان سوخت‌‌‌‌‌‌های فسیلی هند
عراق و عربستان از اصلی‌ترین تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان نفت و گاز هند به‌‌‌‌‌‌‌شمار می‌آیند. ایالات‌متحده نیز در سالیان اخیر، تامین قسمتی از نفت وارداتی هند را بر عهده دارد. عراق طی سنوات گذشته بزرگ‌ترین صادرکننده نفت‌خام به مقصد هند به‌حساب می‌‌‌‌‌‌آمد. گاز موردنیاز هندوستان نیز سال‌هاست که از سوی قطر تامین می‌شود. جالب است بدانید تنها در دسامبرگذشته، معادل ۴۰درصد از نفت صادراتی روسیه به مقصد هند ارسال شده و این در حالی است که در بازه زمانی مشابه در سال‌پیشتر از آن، روسیه سهمی کمتر از ۲درصد از کل واردات نفت هند را به خود اختصاص داده بود. واقعیت غیرقابل‌انکار اینکه دولت دهلینو با جمعیتی در حدود ۴/ ۱میلیارد نفر، برای عبور از پکن در بازار انرژی و حفظ رشد اقتصادی سالانه ۷درصدی خود، به نفت ارزان روسیه نیاز مبرم داشته و در مسیر رسیدن به اهداف توسعه‌‌‌‌‌‌ای بعضا بلند‌‌‌‌‌‌پروازانه خود، با هیچ کشوری مصالحه نخواهدکرد.
جذابیت نفت سرزمین‌‌‌‌‌‌های قطبی شمال روسیه
بلومبرگ در ادامه آورده است؛ مدتی است که پکن و دهلینو مبادرت به خرید نفت‌خام استخراج‌شده از سرزمین‌‌‌‌‌‌های یخ‌‌‌‌‌‌زده واقع در شمال روسیه البته با لحاظ‌شدن تخفیف‌های استثنایی و در قیمت‌هایی بسیار جذاب کرده‌‌‌‌‌‌اند. نفتی که تا پیش از اجرایی‌شدن تحریم‌های غرب، به مقصد اروپا صادر می‌شد. در شرایط کنونی، جریان نفت این منطقه به سمت این دو مشتری جدید و بزرگ، تغییر مسیر داده‌است.
در چین به‌عنوان مثال، تنها در ماه گذشته تجار بازار انرژی این کشور با بهره‌‌‌‌‌‌مندی از تخفیف‌های چشمگیر از سوی روسیه، سود مضاعفی از محل تولید و فروش فرآورده‌های پالایشی، نصیب خود کرده‌‌‌‌‌‌اند. تنها در چند ماه گذشته، هندوستان در قامت دومین مشتری بزرگ نفت در آسیا، نفت اورال روسیه را به‌عنوان مثال، با تخفیف‌های بسیار جذاب خریداری کرده‌است. طبق گزارش‌های رسمی، دهلینو رقمی به‌مراتب پایین‌تر از سقف قیمتی ۶۰ دلار به ازای هر بشکه مصوب اتحادیه اروپا و کشورهای گروه هفت، برای خرید نفت اورال روسیه هزینه‌کرده‌است. خوب است بدانید که نفت اورال روسیه، یکی از محبوب‌‌‌‌‌‌ترین انواع نفت‌خام به‌‌‌‌‌‌واسطه تکثر و تعدد خریدار، هزینه متعارف حمل‌ونقل به مقاصد آسیایی و چرخه کوتاه معاملاتی است.
علاوه بر هند که مقدار معتنابهی از نفت اورال را تنها در مدتی کوتاه خریداری کرده‌است، انتظار می‌رود بلغارستان که از الزام تبعیت از تحریم‌های اتحادیه اروپا بر نفت و فرآورده‌های نفتی روسی معاف است نیز این نوع نفت روسی را در حجمی بالا و در مدتی کوتاه سفارش دهد. واقعیت این است که اژدهای زرد زیر بار اعمال سقف قیمتی بر نفت صادراتی روسیه نرفته و نخواهد رفت. در عین حال، تبعیت برخی دیگر از کشورهای غالبا میانه‌‌‌‌‌‌رو از مصوبه ائتلاف غرب، قدرت چانه‌زنی بیشتر و مطالبه تخفیف‌های جذاب‌‌‌‌‌‌تر از روسیه را برای بزرگ‌ترین خریدار نفت‌خام جهان درکنار سایر مشتریان نفت روسیه همچون هندوستان، فراهم آورده است.
نوید وقوع نظم نوین جهانی در حوزه انرژی
نکته قابل‌تامل آنکه با عنایت به شرایط جدید ژئوپلیتیک جهانی به‌‌‌‌‌‌ویژه در حوزه نفت و گاز، دنیای امروز در شرف پوست‌‌‌‌‌‌اندازی و خروج از سیطره همه‌جانبه سیاسی و اقتصادی ایالات‌متحده و هم‌‌‌‌‌‌پیمانان غربی آن است. جهان امروز در حال دگردیسی به سمت نظام چندقطبی با ورود بازیگران جدید به صحنه تعاملات بین‌المللی است. شاهد مدعا آنکه به‌رغم تلاش‌های گسترده دیپلماتیک ائتلاف غربی، هندوستان با اتخاذ موضعی مستقل، دعوت این کشورها را برای محکوم‌کردن رسمی تهاجم روسیه به اوکراین در سازمان ملل‌متحد نپذیرفت. دهلینو با عدم‌تمکین در‌برابر فشارهای غرب، موفق شد مسکو را به اصلی‌ترین تامینکننده پایدار و مطمئن نفت موردنیاز خود تبدیل کند.
ظرفیت ایران در تامین نفت هند و پاکستان
بر اساس رایزنی‌‌‌‌‌‌های صورت‌گرفته، قرار بود هند از مسیر پاکستان، قسمتی از گاز مصرفی موردنیاز خود را از ایران خریداری کند. عنوان «خط‌لوله صلح» اصطلاحا به خط لوله گاز صادراتی ایران به هند و پاکستان اطلاق می‌شودکه پس از رایزنی‌‌‌‌‌‌های متعدد و امضا تفاهم‌نامه رسمی، ایران برای مدت ۲۵سال متعهد شده بود که گاز خود را از طریق این خط لوله و بر‌‌‌‌‌‌مبنای قیمت توافقی به مقصد پاکستان و هند صادرکند. به‌رغم توافق‌های صورت‌‌‌‌‌‌پذیرفته، دولت پاکستان اخیرا اعلام کرد که به استناد تحریم‌های غرب علیه ایران، واردات‌‌‌‌‌‌گاز از طریق خط لوله صلح برای این کشور امکان‌پذیر نیست، بنابراین اجرای امتداد طرح خط لوله صلح در خاک پاکستان با چالش جدی روبه‌‌‌‌‌‌رو شد.
در همین ارتباط و با استناد به گزارش «ایرنا» وزیر مشاور امور نفت پاکستان خرید گاز از ایران را پرمخاطره دانست و چندی پیش اعلام کرد ترجیح این کشور آن است که برای پیشبرد پروژه‌های گازی خود با افغانستان وارد مذاکره شود. با وجود اینکه ایران خط لوله صلح توافق‌شده را تا سرحد پاکستان نیز رساند، طرف پاکستانی با پیمان‌‌‌‌‌‌شکنی، از احداث و لوله‌‌‌‌‌‌گذاری ادامه خط لوله در خاک آن کشور، سر باز زد. دولت پاکستان پس از تاخیر فراوان در ایفای تعهدات خود، با ارسال نامه‌‌‌‌‌‌ای رسمی به ایران اعلام کرد که با عنایت به تحریم‌های ایالات‌متحده علیه ایران، احداث خط لوله انتقال گاز در خاک پاکستان امکان‌پذیر نیست. به گزارش شرق، ایران در واکنش، دولت پاکستان را تهدید به شکایت و دریافت خسارت کرد اما پس از آن رسانه‌‌‌‌‌‌های پاکستان مدعی شدندکه مفاد قرارداد گازی بین دو کشور به‌گونه‌ای تنظیم‌شده‌است که ایران حق ندارد به‌خاطر تاخیر در دریافت گاز توسط پاکستان، از این کشور شکایت یا درخواست خسارت کند.
توافق بلندمدت استراتژیک بین ایران و هند
دسامبر گذشته بود که رسانه‌‌‌‌‌‌های هند گزارش دادند ایران به این کشور پیشنهاد کرده‌است که نوعی تفاهم‌نامه راهبردی مانند توافق استراتژیک ۲۵ساله ایران و چین، بین تهران و دهلینو امضا شود. به گزارش اکو‌‌‌‌‌‌ایران، مهم‌ترین عامل محرک در این پیشنهاد، تحریم‌هایی است که ایران با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند و تهران از این طریق تلاش می‌کند در بخش انرژی و زیرساخت‌های خود جذب سرمایه‌گذاری کند.
هرچند تاکنون جزئیات توافق ایران و چین اعلام نشده‌است، با این حال بر اساس گزارش‌های رسانه‌‌‌‌‌‌های بین‌المللی در سال‌گذشته، پکن بر اساس یک قرارداد همکاری ۲۵ساله نزدیک به ۴۰۰میلیارد دلار در بخش زیرساخت‌ها و انرژی ایران سرمایه‌گذاری خواهد کرد. در مقابل، تهران عرضه ثابت نفت خود را البته با منظور‌کردن تخفیف در اختیار چین قرار خواهد داد. همچنین ایران بارها تمایل خود را برای عرضه نفت به هند ابراز کرده تا جایی‌که حتی به دهلینو اطمینان داده که می‌تواند به تامین نیازهای انرژی این کشور در بحبوحه نوسان‌های ناشی از درگیری روسیه و اوکراین کمک کند.
بر اساس همین گزارش، پس از تنش‌ها بر سر برنامه موسوم به هسته‌‌‌‌‌‌ای با ایالات‌متحده و متحدان اروپایی این کشورکه منجر به اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران شد، چنین توافقی به ایجاد توازن مجدد بین ایران با سایر کشورهای آسیایی کمک شایانی خواهد کرد. می‌توان ادعا کرد در شرایطی که گزینه‌‌‌‌‌‌های سرمایه‌گذاری غربی از فهرست تهران خارج شده‌اند ایران در افق کوتاه‌مدت، به گزینه‌‌‌‌‌‌هایی جایگزین مانند چین، هند و حتی روسیه تمایل بیشتری نشان خواهد داد.
پیمان قناعتی‌فرد