روسیه در واکنش به تحریم‌های همه‌‌‌‌‌جانبه و سختگیرانه غرب بر نفت و فرآورده‌های نفتی صادراتی این کشور، به ناچار به مشتریان جدید، آنهم در آسیا روی‌آورده است. هرچند در نگاه اول، استمرار روند فروش نفت روسیه به‌عنوان مزیتی راهبردی برای کرملین محسوب می‌شود، اما در واقع با درنظرگرفتن تخفیف‌های کم‌‌‌‌‌سابقه نفت این کشور که به مشتریان آسیایی ارائه می‌شود، به‌نظر نمی‌رسد فروش نفت هم دردی از درد‌‌‌‌‌های روسیه دوا کند.
انجمن زیرساخت گاز اروپا موسوم به «جی‌‌‌‌‌آی‌‌‌‌‌ای» حجم گازی که در انبارهای ذخیره گاز اتحادیه اروپا ذخیره شده را برابر با ۶۰درصد میانگین مجموع ظرفیت اسمی آنها اعلام کرده‌است. بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی انجمن اپراتورهای زیرساخت گاز اروپا از اول مارس، ذخایر گاز طبیعی در اروپا بیش از ۶۰درصد تکمیل شده که این میزان در نوع خود بالاترین سطح فصلی ذخایر گاز در این منطقه به‌حساب می‌آید. به گزارش المیادین این انجمن که به‌عنوان زیرساخت گاز اروپا (جی‌‌‌‌‌آی‌‌‌‌‌ای)، شناخته می‌شود، حجم گازی که هم‌‌‌‌‌اکنون در انبارها وجود دارد را حداقل‌برابر با یک‌میلیارد مترمکعب یعنی دو‌برابر حجم ذخیره گاز در انتهای فصل سرما، گزارش می‌کند. نکته قابل‌تامل آنکه سطح گاز در اواسط دسامبر گذشته به زیر ۴۰درصد کاهش یافته بود.
در طول فصل گرمایش ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، زمانی‌که میانگین تقاضای گاز پایین بود، سطح ذخیره‌‌‌‌‌سازی گاز اروپا حدود ۶۰درصد بود. رقمی که از سال۲۰۱۱، بزرگ‌ترین حجم ذخایر گاز ثبت‌شده این منطقه به‌حساب می‌‌‌‌‌آمد. اوایل ماه‌جاری بود که رویترز به نقل از کادری سیمسون، کمیسر انرژی اروپا اعلام کرد راهبرد کاهش مصرف قهری گاز به سیاستگذاران اتحادیه اروپا اجازه داد تا واردات گاز روسیه را از طریق خط لوله کاهش دهند.آنهم در شرایطی که اروپا به تنهایی و در سال‌پیش از آن، تقریبا تا دو‌برابر گاز طبیعی مایع از روسیه خریداری و وارد کرده بود.
سقف قیمت نفت؛ کاهش بودجه نظامی مسکو
کشورهای عضو اتحادیه اروپا در فوریه و درخصوص سقف قیمت فرآورده‌های صادراتی نفتی روسیه پیش از اعمال تحریم‌های وسیع‌‌‌‌‌تر در سطح بین‌المللی، توافق کردند.مصوبه سقف قیمتی صادرات کلیدی روسیه را هدف قرار داده و فصل آخر از فشارهای بین‌المللی برای محدود‌‌‌‌‌سازی بودجه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای هزینه جنگ در اوکراین عنوان شده‌است.اتحادیه اروپا پیشتر و در ماه دسامبر نفت‌خام روسیه را که از طریق دریا صادر میشد، تحریم و با شرکای خود در گروه۷ توافق کرد که سقف قیمتی نفت روسیه را ۶۰ دلار در هر بشکه تعیین کنند.با این حال، در اواسط ژانویه فاش شد که به‌رغم اصرار برخی کشورهای اتحادیه اروپا برای تعدیل سقف مصوب قیمتی به زیر ۶۰ دلار در هر بشکه که افت سود صادرات انرژی روسیه را درپی داشت، ایالات‌متحده در تصویب سقف قیمت پایین‌تر برای نفت صادراتی روسیه و همراهی با اروپا، مردد بود.
اروپا و لزوم بهره‌‌‌‌‌برداری از انرژی پاک
در آن‌سوی میدان و از اروپا خبر می‌رسد دولتمردان گام‌های اساسی برای بازنگری اساسی در فرآیند تعیین قیمت خرده‌‌‌‌‌فروشی برق با در اولویت قراردادن کاهش استفاده از سوخت‌‌‌‌‌های فسیلی در تامین انرژی برداشته‌‌‌‌‌اند. قیمت‌های نجومی قبوض گاز و برق شهروندان و صنایع اروپایی، لزوم جذب سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی پاک را پررنگ‌تر از گذشته کرده‌است. طبق آمار منتشرشده توسط اویل‌‌‌‌‌پرایس، میزان واردات نفت خام اروپا از مبدا روسیه، از حدود ۲میلیون بشکه در روز پیش از حمله نظامی روسیه به اوکراین، تا کمتر از ۲۰۰هزار بشکه روزانه کاهش پیدا کرده‌است. در مورد فرآورده‌های نفتی روسی نیز واردات اروپا کاهشی بوده‌است.آنچه مسلم به‌نظر می‌رسد اینکه مصرف‌کنندگان حامل‌های انرژی در اروپا چاره‌‌‌‌‌ای ندارند جز آنکه درخصوص کاهش حجم تقاضا، بهینه‌‌‌‌‌سازی مصرف و در نهایت افزایش بهره‌‌‌‌‌وری در حوزه انرژی، به‌صورت عملی و فارغ از هرگونه سهل‌‌‌‌‌انگاری وارد میدان شوند.
تغییر مسیر نفت روسیه
به گزارش اکونومیست، فروش نفت‌خام روسیه آنطور که غرب امیدوار بود، کاهش‌نیافته و محموله‌‌‌‌‌های نفت و فرآورده‌های نفتی این کشور با تغییر مسیر زیرکانه، راه خود را از بنادر اروپایی به سمت مقاصد آسیایی مانند چین و هندوستان، کج کرده‌اند.درپی حمله نظامی روسیه به اوکراین، صادرات نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی روسی با چالش‌های جدی روبه‌‌‌‌‌رو شده‌است. قابل‌تامل آنکه کرملین با هدف اجتناب از تحریم‌های مرتبط با بیمه و حمل‌ونقل دریایی نفت خود، به راهبردی تحت‌عنوان بهره‌‌‌‌‌برداری از ناوگان سایه روی‌آورده است. این نوع نفتکش‌ها می‌توانند در حین سفر دریایی خود و به‌‌‌‌‌منظور جلوگیری از رهگیری، حتی تابعیت خود را نیز تغییر دهند.
مشتریان آسیایی و کمک به راهبرد تحریمی اروپا
روی‌آوردن روسیه به مشتریان جدید آسیایی نیز در نوع خود و در واقع امر به راهبرد سقف قیمتی اروپا خدمت می‌کند. دلیل آنکه، با وجود مشتریان جدید نفتی روسیه در آسیا، نفت‌خام این کشور کماکان در بازار جریان داشته و در دسترس خواهد بود، امری که به ایجاد ثبات در بازار جهانی انرژی منجر می‌شود. همچنین با توجه به اعمال تخفیف‌های کم‌‌‌‌‌سابقه از سوی کرملین برای جذب و حفظ مشتریان جدید، کاهش سود انرژی صادراتی روسیه امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود، موضوعی که درانتهای مسیر به هدف غایی اتحادیه اروپا در تصویب سقف قیمتی، خدمت می‌کند. نکته قابل‌ذکر آنکه تنها به فاصله اندکی پس از تهاجم روسیه به اوکراین، صادرات نفت‌خام این کشور به بخش‌هایی از اروپا، به‌سرعت کاهشی شد. زمانی‌که ممنوعیت اتحادیه اروپا بر محموله‌‌‌‌‌های صادراتی نفت روسیه به اجرا گذاشته شد، بلغارستان با نوعی معافیت هرچند گذرا، به تنها مقصد اروپایی صادراتی نفت روسیه تبدیل شد.
به گزارش رویترز، سقف قیمتی اتحادیه اروپا که در دسامبر ۲۰۲۲ به تصویب رسید، به کشورهای خارج از اتحادیه اروپا اجازه خریداری نفت روسی را از طریق دریا می‌دهد. لازم به ذکر است، مصوبه یادشده شرکت‌های بین‌المللی کشتیرانی و بیمه را از خدمت‌‌‌‌‌رسانی به حمل‌ونقل محموله‌‌‌‌‌های نفت‌خام روسیه برحذر می‌دارد، مگر آنکه نفت روسی زیر سقف ۶۰ دلار مصوب برای هر بشکه معامله شود.تضعیف بازار نفت روسی به نوبه خود به خریداران جدید نفت این کشور، قدرت چانه‌‌‌‌‌زنی می‌دهد. مشتریان جدید غالبا بر مسیرهای جابه‌جایی طولانی‌‌‌‌‌تر که هزینه حمل‌ونقل بالاتری را نیز به‌دنبال دارد، تکیه می‌کنند و اصرار دارند روسیه باید نسبت به جبران این‌گونه هزینه‌های اضافی از طریق کاهش قیمت، اقدام کند.
ابهام در میزان تخفیف نفت روسیه
اکونومیست با استناد به گزارش‌های نهادهای ناظر بازار، در ادامه گزارش خود آورده است که نفت صادراتی روسیه به مقاصد آسیایی هم‌‌‌‌‌اکنون با ۳۸درصد تخفیف به‌فروش می‌رسد. جنت یلن، وزیر خزانه‌‌‌‌‌داری ایالات‌متحده که در تعیین سقف قیمت نقش شایانی داشت، این مساله را به منزله موفقیت طرح سقف قیمتی در رسیدن به اهداف از پیش تعیین‌شده خود می‌داند.نکته حائزاهمیت آنکه نهادهای ناظر بازار انرژی، در جمع‌آوری اطلاعات خود به مناطقی که نفت روسیه از طریق کانال‌هایی غیررسمی به‌فروش می‌رسد، دسترسی نداشتند. به‌عنوان مثال، پالایشگاه‌های اروپایی با این نهادهای نظارتی همکاری کرده در حالی‌که هندوستان به‌عنوان مثال، هیچ تمایلی به همکاری از خود نشان نمی‌دهد.جزئیات و اطلاعات مالی و عملیاتی حمل نفت از روسیه به مقاصد آسیایی کاملا محرمانه بوده و بنابراین برای ارزیابی آماری دقیق، گزارش مستند و قابل‌‌‌‌‌استنادی در دسترس نهادهای نظارتی نیست.
از این‌رو، میزان تخفیف نفت روسی که تحلیلگران غربی به آن اشاره می‌کنند؛ در واقع مستدل و قابل‌استناد نیست.اکونومیست همچنین اضافه کرد که ارزیابی و کشف قیمت واقعی نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه بسیار دشوار است زیرا در این شرایط همگان وانمود می‌کنند که نفت روسی را در قیمت پایین می‌‌‌‌‌خرند، اما اینکه در چه قیمتی و با چه کیفیتی، بر هیچ‌کس روشن نیست.واقعیت این است که در شرایط کنونی، وابستگی صادرات نفت روسیه به خطوط کشتیرانی غرب و منابع مالی و بیمه‌‌‌‌‌ای اتحادیه اروپا کم‌‌‌‌‌رنگ شده، موضوعی که در نوع خود به روسیه در دورزدن تحریم‌ها کمک شایانی کرده‌است، در حالی‌که تا پیش از آغاز مناقشات، بیش از نیمی از نفت‌خام محصول سرزمین‌‌‌‌‌های غربی روسیه، در هر حال توسط یکی از شرکت‌های حمل‌ونقل یا تامین‌مالی اروپایی مدیریت میشد، این‌درصد اکنون به ۳۶درصد کاهش یافته و پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها حکایت از استمرار روند نزولی یادشده دارند.
پیمان قناعتی‌فرد