اروپا در سال۲۰۲۳ فضای بسیار اندکی برای ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی گاز در اختیار دارد. کشورهای واقع در این منطقه در سال‌جاری تنها می‌توانند حجم جدید بسیار محدودی از گاز را در انبارهای فعلی خود ذخیره کنند. از دلایل اصلی کمبود فضای مکفی برای ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی گاز، زمستان معتدل گذشته بود که قارهسبز را در خروج از زمستان، با ذخایرگازی نسبتا تکمیل و بی‌‌‌‌‌‌سابقه‌‌‌‌‌‌ای بدرقه کرد.طبیعی است که حجم پایین نیاز به گاز با وجود ضرورت تکمیل مجدد ذخایر، قیمت این کالای استراتژیک را برای تحویل در تابستان امسال کاهش می‌دهد. در عین‌حال از آنجایی‌که ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی محدود گاز را نمی‌توان به‌عنوان جایگزینی مطمئن برای واردات این محصول استراتژیک در فصول سرد سال‌محسوب کرد، پیش‌بینی می‌شود در زمستان آینده قیمت گاز در بازار جهانی روند صعودی در پیش بگیرد بلکه از این مسیر، محدودسازی و در نتیجه بهینه‌‌‌‌‌‌سازی مصرف نیز مجددا محقق شود. به گزارش رویترز، قیمت‌های آتی گاز می‌تواند به دلایلی همچون تشویق افزایش میانگین مصرف در طول تابستان و صادرات‌درصدی از گاز طبیعی مایع به بازارهای دیگر با هدف افزایش فضای ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی گاز در زمستان آینده، مسیر نزولی درپیش بگیرد. با استناد به داده‌های گردآوری‌شده توسط زیرساخت گاز اروپا (GIE)، در شرایط کنونی، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و بریتانیا درمجموع ظرفیت ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی معادل تقریبا ۱۱۲۹تراوات ساعت (TWh) گاز را دارند.
ذخایر گاز قاره سبز، از گذشته تا اکنون
بر اساس همین گزارش، در اول آوریل و هم‌‌‌‌‌‌زمان با فرارسیدن موعد سنتی تکمیل مجدد ذخایر گاز اروپا، مجموع ذخایر کشورهای واقع در این منطقه تا ۵۶درصد ظرفیت تکمیل بود که در نوع خود رکوردی بالا برای این زمان از سال‌به حساب می‌‌‌‌‌‌آمد. موجودی گاز در آن مقطع زمانی، معادل ۶۳۳تراوات ساعت بود. در طول ۱۰سال‌گذشته، میانگین حجم ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی گاز اروپا از اوایل آوریل تا زمان اوج مصرف پس از تابستان، به‌طور متوسط افزون‌‌‌‌‌‌بر معادل ۶۱۲ تراوات ساعت رشد را نشان می‌دهد. انباشت سالانه گاز در سطح قاره سبز، از سال۲۰۱۴ به بعد معادل ۴۶۸ تراوات ساعت رشد تدریجی را ثبت کرده است، تا جایی‌که در سال۲۰۲۲ حجم ذخایرگازی این منطقه به معادل ۷۷۹ تراوات ساعت رسید.
چنانچه روند ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی گاز کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال‌جاری نیز رفتار مشابهی داشته باشد، پیش‌بینی می‌شود که میانگین ذخایر به معادل حداکثر ۱۲۴۵ تراوات ساعت پس از تابستان رسیده و به‌عبارت بهتر، در محدوده معادل ۱۱۰۲ تا ۱۴۱۲ تراوات ساعت نوسان داشته باشد. از آنجایی‌که در حال‌حاضر ظرفیت خالی تنها معادل ۱۱۲۹ تراوات ساعت برای ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی گاز بیشتر در سطح اروپا در دسترس است، می‌توان ادعا کرد در مقام عمل، تمامی سناریو‌‌‌‌‌‌های پیش‌بینی‌شده برای ذخیره بیشتر گاز، از نظر قابلیت اجرا غیرممکن هستند. واقعیت تلخ محدودیت ظرفیت ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی گاز در اروپا به این معناست که این منطقه تنها فضایی اندک برای افزودن به حجم ذخایر موجود، در مقایسه با میانگین ذخایر گاز خود در ۱۰سال‌گذشته در اختیار دارد.
تبعات مناقشه روسیه با اوکراین برای گاز اروپا
نکته قابل‌تامل اینکه به دلیل استمرار مناقشه بین روسیه و اوکراین همچنین به‌‌‌‌‌‌واسطه وقوع تحولات وسیع ژئوپلیتیک در اروپا، مانند ماجرای انفجار خطوط لوله نورداستریم که علت تامه آن کماکان در هاله‌‌‌‌‌‌ای از ابهام قرار دارد، شبکه‌ای گسترده از میادین و خطوط لوله که از زمان صدور اولین محموله گاز از مسیر اتریش در دهه۶۰ و با سرمایه‌‌‌‌‌‌ای بالغ بر صدها‌میلیارد دلار توسعه‌یافته بود، به‌طور کامل از مدار خارج شده‌است. به‌عنوان نمونه و تنها در سال۲۰۱۷، میلیاردها دلار بهمنظور نیل به هدف توسعه و بهره‌‌‌‌‌‌برداری از ذخایر گازی در شبه‌جزیره یامال روسیه هزینه شد. قرار بود با عملیاتی‌شدن این پروژه حجم بالایی از گاز طبیعی مایع، از طریق خطوط لوله روانه قارهسبز شود که با تهاجم روسیه به اوکراین، معادلات به کلی به‌‌‌‌‌‌هم ریخت.
در مقابل، روسیه با هدف حفظ جایگاه بی‌‌‌‌‌‌بدیل خود در حوزه صادرات انرژی و بهمنظور تامین بخشی از هزینه‌های این کشور در نبرد با اوکراین، خط لوله گاز «پاورآو سایبریا» که در حال‌حاضر، سوخت این کشور را به چین منتقل می‌کند را راه‌اندازی و عملیاتی کرد. این گاز از محل ذخایر جدید روسیه در ۶۰۰ مایلی جنوب میادین یامال که تا پیش از نبرد اوکراین تامین‌کننده اصلی گاز اروپا بود، به‌دست می‌آید. گازپروم، هزینه تمام‌‌‌‌‌‌شده راه‌اندازی خط لوله گاز «پاورآو سایبریا» را ۵۵میلیارد دلار اعلام کرد؛ این در حالی است که بر اساس یک ارزیابی جداگانه، میزان سرمایه‌گذاری اولیه این طرح تا دو‌برابر میزان اعلام‌شده فوق برآورد شده‌است. سرمایه‌گذاری باطلی که از پشتوانه معقول اقتصادی و قابل‌دفاع برخوردار نبوده و انتظار بازگشت سرمایه‌برای روسیه حتی در بلندمدت بسیار دور از ذهن خواهد بود.
از بازار گاز چه خبر؟
از بازار جهانی انرژی خبر می‌رسد قیمت آتی گاز طبیعی مایع تعدیل و حجم فروش و صادرات آن به کشورهای ثالث، به‌‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌‌ای برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی و تعیین‌شده‌است که میزان گاز قابل افزودن به ذخایر فعلی در طول حداقل تابستان ۲۰۲۳ را محدود می‌‌‌‌‌‌سازند. قیمت گاز تحویلی با سررسید ژوئیه ۲۰۲۳، هم‌‌‌‌‌‌زمان با اوج فصل تکمیل مجدد ذخایر گاز، از ۸۰ یورو در ۳۰ دسامبر و ۱۷۷ یورو در ۳۰سپتامبر، تا رقم کم‌‌‌‌‌‌سابقه ۴۸ یورو به ازای معادل هر مگاوات ساعت، در ۳۱ مارس کاهش یافت. طبیعی است قیمت‌های پایین‌تر گاز، روی‌‌‌‌‌‌آوردن به راه‌اندازی مجدد ژنراتورهای گازسوز را تشویق می‌کند. در این مسیر، کاربران صنعتی پرمصرف نیز تشویق می‌شوند تا برخی از کارخانه‌‌‌‌‌‌های تعطیل‌شده در زمستان گذشته به دلیل صرفه‌‌‌‌‌‌جویی در سوخت را با هدف کاهش هزینه‌های تولید خود بازگشایی کنند.
با توجه به حجم محدود گاز قابل ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی در غرب، تعیین قیمت‌های بالا برای تشویق مدیریت مصرف بهینه در زمستان‌‌‌‌‌‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، از الزامات به‌نظر می‌رسد. در ۳۱ مارس، قیمت تحویل گاز طبیعی مایع با سررسید ژانویه ۲۰۲۴، ماهی که معمولا بالاترین برودت هوا را در زمستان دارد، برابر با ۶۰ یورو در هر مگاوات ساعت تعیین شد که در مقایسه با ۸۰یورو در ۳۰دسامبر و ۱۷۷یورو در ۳۰سپتامبر، ریزش پایین‌تری را تجربه کرد. به‌طور معمول در بازار انرژی، تضعیف قیمت حامل‌‌‌‌‌‌ها برای معاملات آتی، منعکس‌‌‌‌‌‌کننده فراوانی فزاینده موجودی سوخت، در کنار کمبود فضای ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی و در نتیجه رشد هزینه‌های لجستیکی خواهد بود. در نگاه کوتاه‌‌‌‌‌‌مدت، وقوع هوای سرد در آغاز آوریل و به‌تبع آن رشد مصرف، شروع فرآیند تکمیل مجدد ذخایر گاز طبیعی مایع را به تاخیر انداخت و هم‌‌‌‌‌‌زمان با افزایش مصرف، نگرانی سران اروپایی در مورد عدم‌امکان ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی بیشتر تا حد زیادی کاهش یافته‌است.
تحت شرایط کنونی، تخمین زده می‌شود که موجودی انبارهای گاز اروپا در ۱۷مارس و در مقایسه با میانگین ذخایر در ۱۰سال‌گذشته، به پایین‌ترین حد خود در دوره پسا‌‌‌‌‌‌زمستانی رسیده باشد. واقعیت این است که در حدفاصل ۱۷ مارس تا ۶آوریل، به‌‌‌‌‌‌دلیل ورود هوای سردتر به اروپا، هیچ‌‌‌‌‌‌گونه افزایش ذخیره‌‌‌‌‌‌ای صورت نگرفت، امری که عملا شروع فصل تکمیل مجدد ذخایر گاز را به تعویق انداخت. تاخیر یادشده در شروع تکمیل مجدد ذخایر گاز طبیعی مایع، از دیدگاه ناظران بازار انرژی، از دلایل اصلی جلوگیری از ریزش شدیدتر قیمت‌ها به‌حساب می‌آید. با این همه، واقعیت این است که فضای ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی گاز بیشتر، در بین کشورهای اروپایی بسیار محدود است.
با این اوصاف می‌توان به‌سادگی استنباط کرد که فرآیند تکمیل مجدد ذخایرگازی در سال۲۰۲۳ به‌سرعت محقق شود و تکمیل ذخایر در مقایسه با مدت مشابه در یک سال‌قبل یعنی ۲۰۲۲، به‌‌‌‌‌‌مراتب زودتر به پایان برسد. این پدیده در نوع خود، یکی از نادر‌‌‌‌‌‌ترین موارد ثبت‌شده در تاریخ معاصر انرژی قارهسبز بوده که در شرایط طبیعی و بر اساس عرف بازار سوخت‌‌‌‌‌‌های فسیلی، کاهش هرچه بیشتر قیمت‌ها را درپی خواهد داشت.
پیمان قناعتی‌فرد