دوئل گازی چین با روسیه؟

به گزارش میز نفت، قزاقستان اخیراً پیشنهاد ساخت یک خط لوله بین‌المللی گاز جدید به روسیه را داده است که به چین ختم می شود؛ این خط لوله، یک نیاز حیاتی در تحویل منابع گاز طبیعی به مناطق شرقی قزاقستان است.

اگرچه جزئیات دقیق این پروژه هنوز منتشر نشده اما خط لوله پیشنهادی قرار است سریع‌ترین و کوتاه‌ترین راه برای انتقال گاز روسیه به چین از طریق مناطق شرقی قزاقستان باشد.

ماگزوم میرزاگالیف، وزیر انرژی سابق قزاقستان، در اکتبر 2021، پیشنهاد کرد که روسیه گاز قزاقستان را با شرایطی که برای دو طرف سودمند است، تأمین کند؛ از آنجا که مسکو، بر تغییر مسیر خود به سمت بازارهای انرژی شرق تأکید کرده ، وزارت انرژی قزاقستان و گازپروم در سال 2022، در مورد گازی‌سازی مناطق شرقی و شمالی قزاقستان بحث و برای همکاری به توافق رسیدند.

اما چند ماه بعد با تحریم‌های غرب، صادرات گاز روسیه 25 درصد کاهش یافت. اما چین توانست مقادیر بی‌سابقه‌ای از گاز روسیه را از طریق خط لوله Power of Siberia دریافت کند.

چین پس از آمریکا و روسیه، سومین مصرف کننده گاز طبیعی در جهان است. با این وجود، استرالیا برای سال‌ها بزرگترین تأمین‌کننده گاز چین بوده است اما اخیراً چین در جستجوی منابعی دیگر برای تأمین گاز پایدار است؛ در این راستا، ذخایر گاز روسیه برای پکن بسیار با ارزش است. روسها نیز با از دست دادن نیمی از بازار اروپا، به دنبال افزایش صادرات گازشان به پکن هستند.

با این حال، روابط، فی‌مابین کشورهای روسیه، چین و قزاقزستان باید در ابعادی وسیع‌تر بررسی شود؛ از آنجا که قزاقستان در مرکز کریدورهای ترانزیت و انرژی کلیدی است که آسیا و اروپا را به هم متصل می‌کند، این رابطه تا حدی گسسته است. به عنوان مثال، از زمان شروع جنگ روسیه علیه اوکراین، این کشور مقدار نفت قزاقستان را که از طریق خاک روسیه منتقل می‌شد را کاهش داده است و در سال گذشته نیز چین، مرز خود با قزاقستان را بست که تأثیری منفی بر درآمد تجاری و اقتصاد قزاقستان داشت.

علی‌رغم تحولات منطقه‌ای اخیر، قزاقستان برای نیازهای اقتصادی خود کاملاً به روسیه متکی است. بر اساس گزارش بانک توسعه اوراسیا، طی پنج سال گذشته، سرمایه گذاری مستقیم خارجی روسیه در قزاقستان تقریباً 11.2 میلیارد دلار بوده است، علاوه بر این، میلیون‌ها شهروند از آسیای مرکزی، از جمله قزاقستان، در قامت کارگران مهاجر، در روسیه کار می کنند و این تأمین مالی وزن مشخصی در بودجه کشورهای آسیای مرکزی دارد.

در سال‌های اخیر، قزاقستان به یکی از کشورهای مورد علاقه‌ی چین، برای سرمایه‌گذاری تبدیل شده است، به گونه‌ای که طی پانزده سال گذشته، چین حدود 30 میلیارد دلار در اقتصاد قزاقستان سرمایه گذاری کرده است؛ از آنجا که بدهی قزاقستان به چین بالغ بر 16 درصد تولید ناخالص داخلی است، برخی از اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کنند که ممکن است سرمایه‌گذاری چین در این کشور دوبرابر شود.

در حال حاضر به نظر می‌رسد روابط بین قزاقستان و چین باید با اعلام طرح کمربند و جاده پکن با تأکید بر توسعه صنعتی و همچنین سرمایه گذاری زیرساخت‌های ترانزیت و انرژی در آسیای مرکزی تقویت شود.

هم‌اکنون چین، 16 درصد نفت خود را از قزاقستان خریداری می‌کند؛ علاوه بر این، تا حد زیادی به لطف ترمینال مشترک واقع در بندر لیانیانگانگ چین، تعداد کانتینرهایی که از چین به قزاقستان و بیشتر به روسیه، اروپا و آسیای مرکزی حمل می‌شوند در حال افزایش است. انتظار می‌رود این افزایش، احیای تجارت بین‌المللی در منطقه را افزایش دهد و فرصت‌های ترانزیت و لجستیک جدیدی را برای قزاقستان ایجاد کند.

در سال های اخیر، روابط روسیه و چین به سطح مشارکت استراتژیک رسیده است. اما از آنجا که منافعشان کاملاً منطبق نیست، هر دو کشور در حال رقابت برای نفوذ در آسیای مرکزی هستند. روسیه به تولید و حمل و نقل هیدروکربن در قزاقستان علاقه‌مند است، با این حال، افزایش برنامه‌های اقتصادی چین در قزاقستان، کاهش نفوذ روسیه در منطقه را سرعت بخشیده است.

برتری اقتصادی پکن در برابر روسیه، عامل اصلی افزایش نفوذ آن است. بر اساس ادعاهای مطرح شده در محافل کارشناسی، پکن که سال‌هاست در آسیای مرکزی به طور مخفیانه با مسکو رقابت می‌کند، اکنون در تلاش است روسیه را از منطقه بیرون براند و تا حدودی نیز موفق شده است.

بنابراین، در حالی که به طور کلی، مسیرهای جدید برای ترانزیت منابع انرژی به نفع مشترک روسیه، چین و قزاقستان است، تعیین جزئیات می‌تواند پیچیده شود. اگرچه قزاقستان پیشتر در مورد پروژه‌های خط لوله گاز جدید برای گازی‌سازی مناطق دورافتاده‌ی خود بحث می‌کرد اما این پروژه، با هدف کمک به روسیه برای دور زدن تحریم ها نیست. در حالی که هنوز جزئیات فنی برای پروژه خط لوله باید نهایی شود، از قبل مشخص است که برای تکمیل آن به میلیاردها دلار سرمایه نیاز دارد و با تحریم‌های غرب که بر چین و روسیه تأثیر می گذارد، تأمین این سرمایه، دشوار به نظر می‌رسد.

در مواجهه با این پیچیدگی‌ها، بعید است که روسیه و قزاقستان پروژه پیشنهادی را به زودی اجرا کنند. در این میان، وام گرفتن از پکن می‌تواند یک گزینه در دسترس باشد اما از آنجا که این امر می‌تواند وابستگی قزاقزستان به چین را افزایش دهد، این کشور ممکن است از این گزینه اجتناب کند. بنابراین، قزاقستان ممکن است به دنبال همکاری و بودجه برای بهبود زیرساخت‌های انرژی و ترانزیت خود در جای دیگری باشد و بعید نیست که به سمت غرب متمایل شود.