صنعت نفت در دولت سیزدهم با تکیه بر توان ایرانی و افزایش ظرفیت تولید توانسته رکورد صادرات نفت را از زمان خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها به ثبت برساند؛ موضوعی که افزون بر نشان دادن اقتدار ایران، می‌تواند توسعه همه‌جانبه صنعت نفت را به‌دنبال داشته باشد.
به گزارش خبرنگار شانا، ۲۸ خرداد سال ۱۴۰۰ سید ابراهیم رئیسی در انتخابات به‌عنوان رئیس دولت سیزدهم بر سر کار آمد. در آن زمان به‌دلیل تحریم‌ها، شرایط اقتصادی مطلوب نبود و صنعت نفت نیز با فشار حداکثری برای کاهش صادرات و عدم دسترسی به پول نفت قرار داشت.
آمریکا با خروج از برجام و تحریم صنعت نفت ایران به‌دنبال به صفر رساندن صادرات نفت بود؛ موضوعی که اگرچه هیچ‌وقت به واقعیت تبدیل نشد، اما صادرات نفت ایران را به‌شدت کاهش داد و حتی در روزهایی صادرات نفت به حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسید.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم اما توجه به رونق و توسعه اقتصادی در صنعت نفت بدون گره زدن آن به مذاکرات برجام کلید خورد.
ظرفیت تولید که به‌دلیل کاهش دستوری پایین آمده بود بازیابی شد و اکنون در دو سالگی این دولت به مقدار پیش از تحریم‌ها رسیده است. صادرات نفت نیز افزایشی بوده تا آنجا که بر اساس اعلام مؤسسه کپلر، صادرات نفت ایران به بالاترین مقدار در پنج سال گذشته رسیده است.
این آمار نشان می‌دهد صادرات نفت ایران به روزانه یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز رسیده که بالاترین رقم صادرات پس از تحریم‌های آمریکا با خروج از برجام علیه ایران است.
این دستاورد با افزایش تولید، بازآفرینی بازارهای نفت ایران و توجه به توان صنعت نفت کشور در دولت سیزدهم بوده است.
افزایش ظرفیت تولید و صادرات نفت ایران در دولت سیزدهم
ظرفیت تولید نفت از ابزارهای قدرت هر کشور نفتی در چانه‌زنی‌های سیاسی و اقتصادی به‌شمار می‌رود. اگرچه ظرفیت‌سازی برای تولید نفت به‌صورت بهینه انجام می‌شود، اما یکی از مواردی که باید مورد توجه باشد ظرفیت‌سازی با نگاه به کمیت اقتصادی است.
داشتن ظرفیت ۴ میلیون بشکه با توجه به بازار نفت ایران در آینده و برنامه‌های نگهداشت توان تولید و چشم‌اندازی که از شرایط مربوط به محیط خارجی پیش روی ایران است، ظرفیتی بهینه و مطمئن به‌شمار می‌رود.
با این حال برای حفظ ظرفیت موجود و افزایش آن صنعت نفت کشور به ۸۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد تا ظرفیت تولید به ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز برسد، همچنین با سرمایه‌گذاری ۷۱ میلیارد دلاری می‌توان ظرفیت تولید گاز را به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب در روز رساند.
با وجود آنکه تولید نفت نیازمند سرمایه‌گذاری است، اما در دولت سیزدهم تلاش شد با امکانات موجود، ظرفیت تولید نفت به پیش از تحریم‌ها بازگردد.
آن‌گونه که جواد اوجی، وزیر نفت اعلام ابتدای امسال کرد در سال ۱۴۰۱، ۱۹۰ میلیون بشکه نفت بیشتر از سال ۱۳۹۹ و ۸۳ میلیون بشکه بیشتر از سال ۱۴۰۰ صادر شد و پیش‌بینی می‌شود امسال رکوردی تازه در صادرات نفت ثبت شود.
وی با اشاره به اینکه اکنون صادرات نفت به بالاترین رقم نسبت به دو سال اخیر رسیده است، اظهار کرد: ارز حاصل از این صادرات در سررسید مشخص دریافت و به سامانه نیما و سامانه جدید معاملاتی واریز شده است.
وزیر نفت افزود: با توجه به اینکه یکی از بخش‌های تأمین‌کننده نیازهای ارزی کشور، وزارت نفت است، در دولت سیزدهم با وجود تشدید تحریم‌های ظالمانه رکوردهای مطلوبی در زمینه صادرات نفت خام، میعانات گازی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی داشتیم.
اوجی ادامه داد: در بحث تکالیفمان در بودجه ۱۴۰۱ می‌توانم به جرأت بگویم بخش اعظمی از این بودجه محقق شد و در سال ۱۴۰۰ هم به‌طور کامل تحقق یافت و وزارت نفت تکالیفش را انجام داد.
وی تصریح کرد: از آنجا که کسری بودجه یکی از دلایل تورم است خوشبختانه تکالیفی که به وزارت نفت محول شده بود در سال ۱۴۰۰ به‌طور کامل محقق شد، برای سال ۱۴۰۱ هم که هنوز آمار و ارقام کامل نشده است. پیش‌بینی می‌کنیم بخش عمده و بالایی از بودجه ان‌شاءالله تحقق یابد و برای سال ۱۴۰۲ با روحیه‌ای مضاعف و کار جهادی در زمینه صادرات پیش برویم.
وزیر نفت گفت: با توجه به اینکه در سال ۱۴۰۱ ما نزدیک به ۱۹۰ میلیون بشکه نفت بیشتر از سال ۹۹ و سال ۱۴۰۱، ۸۰ میلیون بشکه نسبت به سال پیش از آن فروختیم، ان‌شاءالله بی‌شک در سال ۱۴۰۲ رکوردی تازه را در بحث صادرات خواهیم داشت.
تعیین‌تکلیف میدان‌های مشترک نفت و گاز در دولت سیزدهم
توسعه میدان‌های مشترک نفت و گاز همواره از سوی دولت‌های مختلف اهمیت ویژه‌ای داشته، زیرا تعلل در برداشت از این منابع به‌معنای ایجاد فرصت برای همسایگان برای بهره‌برداری بیشتر است، از همین رو همواره بیش از میدان‌های داخلی کشور این میدان‌های مشترک بودند که در اولویت توسعه قرار داشتند.
ایران با کشورهای همسایه خود ۲۸ میدان مشترک دارد که از این تعداد ۱۸ میدان نفتی، چهار میدان گازی و ۶میدان نیز نفتی و گازی است. ایران یکی از معدود کشورهای جهان با این تعداد ساختار مشترک بوده و از این حیث بحث بهره‌برداری از میدان‌های مشترک اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.
از این ۲۸ میدان مشترک، ایران با عراق با توجه به مرز طولانی، ۱۲ حوزه مشترک، با امارات متحده عربی هفت ساختار مشترک، با قطر و عمان هر کدام دو مخزن مشترک، با کویت و ترکمنستان یک میدان مشترک و با عربستان دو میدان نفتی اسفندیار و فروزان و میدان گازی فرزاد مشترک است.
در این میان میدان‌های مشترک غرب کارون در حوزه نفت و میدان مشترک پارس جنوبی در زمینه گاز اهمیت بیشتری دارد.
افزون بر وسعت و بزرگی این میدان‌ها، نکته‌ای که برداشت حداکثری نفت از میدان‌های مشترک غرب کارون را با اهمیت کرده، مشترک بودن آن با کشور همسایه است.
از دیگر اقدام‌های انجام‌شده در این زمینه، انعقاد قرارداد و آغاز عملیات اجرایی میدان مشترک نفتی سهراب در غرب کارون در استان خوزستان، تکمیل طرح نگهداشت توان تولید میدان نفتی مشترک نفت‌شهر در استان کرمانشاه، امضای قرارداد توسعه لایه نفتی میدان پارس جنوبی، آغاز فرآیند مناقصه توسعه میدان مشترک چنگوله در استان ایلام و اخذ مجوز لازم از شورای اقتصاد، تکمیل فاز اول توسعه میدان مشترک نفتی آذر و آغاز عملیات توسعه فاز دوم آن در استان ایلام، آغاز فعالیت‌های اجرایی حفر دو حلقه چاه توصیفی در میدان مشترک نفتی اروند، استقرار دکل حفاری و آغاز عملیات حفاری در میدان مشترک گازی بلال برای نخستین بار در دولت سیزدهم، نهایی کردن طرح توسعه و تولید نفت و گاز از میدان مشترک آرش (با کشورهای کویت و عربستان) و اعلام آمادگی برای آغاز عملیات حفاری پس از موافقت شورای عالی امنیت ملی، تأمین دو دکل حفاری و آغاز عملیات ساخت جکت به‌منظور افزایش تولید از میدان گازی فروزان و تکمیل مطالعات زمین‌شناسی، مدل‌سازی مخزن و طراحی مفهومی و آغاز به‌کار عملیات اجرایی تا پایان سال ۱۴۰۱ در میدان مشترک گازی فرزاد ب بوده است.
سرمایه‌گذاری ۷ میلیارد دلاری برای تولید حداکثری از میدان‌های مشترک غرب کارون
امضای تفاهم‌نامه ۷ میلیارد دلاری توسعه یکپارچه میدان آزادگان با سرمایه‌گذاری ۶ بانک و ۶ شرکت اکتشاف و تولید داخلی منتخب برای توسعه یکپارجه میدان مشترک آزادگان در غرب کارون در دولت سیزدهم انجام شد.
با اجرای این تفاهم‌نامه، برای نخستین‌بار در تاریخ صنعت نفت ایران، طرح توسعه یکپارچه میدان نفتی مشترک آزادگان، با تأمین مالی ۷ میلیارد دلاری بانک‌های دولتی و خصوصی، هلدینگ‌های اقتصادی و صندوق توسعه ملی و با هدف افزایش تولید این میدان به ۵۷۰ هزار بشکه در روز عملیاتی خواهد شد.
افزون بر آن، تولید حداکثری از میدان‌های بزرگ و مشترک غرب کارون شامل آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی، یادآوران، یاران شمالی و یاران نیز جزو اولویت‌های وزارت نفت دولت سیزدهم به‌شمار می‌رود.
تولیدی کردن ۲۰ حلقه چاه جدید و افزایش ناوگان حفاری به مقدار ۷۰ درصد در میدان آزادگان جنوبی در استان خوزستان و افزایش تولید از ۸۱ به ۱۰۳ هزار بشکه در روز، پایان یافتن مذاکرات فنی - اقتصادی و قراردادی با شرکت چینی سینوپک و امضای قرارداد برای توسعه فاز دوم میدان مشترک یادآوران در استان خوزستان برای افزایش تولید از ۱۱۰ به ۲۱۰ هزار بشکه در روز و آغاز عملیات اجرایی فاز دوم توسعه میدان‌های مشترک یاران جنوبی از دیگر اقدام‌هایی است که در میدان‌های مشترک غرب کارون برای تأمین حداکثری منافع ملی انجام شده است.
این در حالی است که میدان‌های غرب کارون جزو جوان‌ترین میدان‌های نفتی ایران به‌شمار می‌روند. این میدان‌ها شامل پنج میدان آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی، یاران شمالی، یاران جنوبی و یادآوران در مجموع ۶۴ میلیارد بشکه نفت درجا دارد.
هم‌اکنون میدان‌های آزادگان شمالی و جنوبی ۲۰۰ هزار بشکه تولید دارد که تولید از آزادگان جنوبی از ۸۳ هزار بشکه به ۱۱۵ هزار بشکه در روز افزایش داشته است، همچنین میدان‌های سپهر و جفیر در نیمه اول امسال به بهره‌برداری می‌رسند.
سهم ۷۰ درصدی پایتخت انرژی ایران در تولید گاز
حدود دو دهه از آغاز توسعه پارس جنوبی به‌عنوان بزرگ‌ترین میدان گازی جهان می‌گذرد. سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیارد دلاری در دو دهه در پارس جنوبی انجام شده و این از افتخارهای جمهوری اسلامی ایران است.
با این سرمایه‌گذاری روزانه بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز از پارس جنوبی تولید و بیش از ۷۰ درصد گاز کشور از این میدان مشترک برداشت می‌شود و اکنون ۲۷ میلیارد دلار پروژه در بخش بالادست منطقه پارس جنوبی در حال اجراست.
یکی از اولویت‌ها در شرکت ملی نفت ایران در دولت سیزدهم، اجرای طرح ۱۵ میلیارد دلاری فشارافزایی میدان گازی پارس جنوبی است که از نظر فناوری جزو طرح‌های جدید به‌شمار می‌رود. در این زمینه در دولت سیزدهم دو اقدام مهم انجام شد؛ نخست کار مهندسی طرح پایلوت آن به پایان رسید و اینکه ساخت کمپرسورهای طرح پایلوت مربوط به یکی از فازها توسط شرکت‌های ایرانی به پیشرفت ۷۰ درصدی رسید.
به موازات آن کار مهندسی پایه فشارافزایی تمام فازهای پارس جنوبی آغاز شده است. اگرچه بخش مطالعاتی با همکاری یک شرکت بین‌المللی در حال پیشرفت است، اما به موازات آن یکی از شرکت‌های ایرانی کار مهندسی آن را پیش می‌برد.
اراده شرکت ملی نفت ایران این است که در هر شرایطی کار فشارافزایی توسط متخصصان داخلی انجام شود و از توان هر شرکت بین‌المللی که آمادگی همکاری داشته باشد نیز استفاده خواهد شد.
بهره‌برداری از ایرانی‌ترین فاز پارس‌جنوبی در دولت سیزدهم
طرح توسعه فاز ۱۴ پارس جنوبی از جمله طرح‌های ۳۵ ماهه بود و توسعه این فاز از سال ۸۹ آغاز شد، اما بعد از مدت کوتاهی از آغاز فعالیت، به‌دلیل محدودیت منابع مالی و توان پیمانکاران طرح‌ها اولویت‌بندی شد. در واقع در بلوک مخزنی پارس جنوبی، فاز ۱۴ نزدیک‌ترین فاز در دریا به ساحل ایران است، بنابراین اولویت‌بندی با توجه به فازهای مرزی انجام شد.
در سال ۹۷ و ۹۸ بخش فراساحل شامل چهار سکوی دریایی و دو خط ۳۲ اینچ تکمیل و ساخت پالایشگاه از انتهای سال ۹۸ آغاز شد و در مدت چهار سال ردیف شیرین‌سازی در مدار تولید قرار گرفت. از این فاز، ۵۶ میلیون مترمکعب گاز غنی در بخش فراساحل تولید و ۵۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین به خطوط سراسری تزریق می‌شود.
نکته مهم آن است که در ابتدای کار توسعه پارس جنوبی در دهه ۷۰، حدود ۲۵ درصد از تجهیزات ایرانی بود، اما اکنون در پالایشگاه فاز ۱۴ سهم ساخت داخل به بالای ۷۰ درصد رسیده است.
گام نهایی برای تکمیل توسعه دریایی پارس جنوبی
فاز ۱۱ پارس جنوبی سال‌ها بلاتکلیف مانده بود و در هشت سال دولت گذشته نیز هیچ‌گونه اقدامی در آن انجام نشده است. قرارداد با یک شرکت خارجی در دولت گذشته نیز به علت تحریم‌ها به نتیجه خاصی منتهی نشد و آن شرکت نیز از قرارداد کناره‌گیری کرد.
در دولت سیزدهم اقدام‌های فوری در این بخش آغاز شد و حفاری چهار حلقه چاه گاز آن تکمیل شده است.
نکته مهم در بهره‌برداری از فاز ۱۱ پارس‌جنوبی جابه‌جایی سکو از فاز ۱۲ و نصب آن در موقعیت فاز ۱۱ پارس‌جنوبی با هدف سرعت بخشیدن به برداشت گاز است.
اکنون سکوی مورد نیاز از موقعیت فاز ۱۲ جدا و روی یک شناور مهار شده است و در آینده‌ای نزدیک این سکو در فاز ۱۱ نصب خواهد شد. بر این اساس، تولید گاز از فاز ۱۱ آغاز خواهد شد و به‌تدریج این تولید افزایش خواهد یافت.
هدف‌گذاری برای افزایش ۵۰۰ میلیون مترمکعبی تولید گاز ایران
توسعه میدان مشترک بلال که در ادامه میدان گازی پارس جنوبی قرار دارد نیز آغاز شده است.
عملیات اجرایی توسعه میدان گازی پارس شمالی نیز برای افزایش ظرفیت تولید گاز در دستور کار قرار دارد، همچنین با توسعه میدان کیش و توسعه ۱۳ میدان گازی در بخش خشکی و دیگر میدان‌های پرشمار در سال‌های آینده ۵۰۰ میلیون مترمکعب به تولید گاز کشور افزوده می‌شود.
کاهش ۹۰ درصدی هزینه تولید نفت با احیای چاه‌های کم‌بازده
برای تولید نفت از یک چاه جدید به‌طور میانگین حدود ۱۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز است، اما در طرح احیای چاه‌های کم‌بازده، با سرمایه‌گذاری یک میلیون دلاری می‌توان چاهی را تولیدی کرد که کاهش ۹۰ درصدی هزینه افزایش تولید را به‌دنبال دارد.
با توجه به این مزیت اقتصادی، شورای اقتصاد ۷۰۰ میلیون دلار اعتبار برای احیای چاه‌های کم‌بازده و بسته برای تولید سالانه ۸۰ میلیون بشکه نفت در نظر گرفته است.
اکنون ۷۵۰ تا ۸۵۰ چاه کم‌بازده یا بسته در این طرح وجود دارد که از این بین نزدیک به ۱۲۰ چاه در ابتدا غربال شده است و ریسک پایین‌تری برای احیا خواهند داشت. این چاه‌ها بیشتر مربوط به میدان‌های واقع در مناطق نفت خیز جنوب است و قرار است بعد از غربالگری، چاه‌هایی که احیای آسان‌تری دارند در اختیار شرکت‌ها قرار گیرند.
حفظ منافع اقتصادی و محیط‌زیست با جمع‌آوری گازهای همراه نفت
بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده از سوی مجموعه شرکت ملی نفت ایران قرار است تا پایان امسال ۵۰ درصد گازهای مشعل همراه نفت جمع‌آوری شود که هم‌اکنون در راستای تحقق این هدف پروژه‌های مختلفی در حال اجرا است.
در سال ۱۴۰۲، روزانه ۱۸.۲ میلیون مترمکعب دیگر به این مقدار افزوده می‌شود و برای سال ۱۴۰۳، روزانه ۱۷ میلیون مترمکعب دیگر و در سال ۱۴۰۴ نیز برابر ۷ میلیون مترمکعب در روز از سوختن گازهای مشعل کاسته می‌شود. درواقع تا پایان سال آینده انتظار جمع‌آوری ۵۰ درصد گازهای مشعل وجود دارد و در پایان افق ۱۴۰۴، باقی‌مانده این گازها جمع‌آوری می‌شود.
یکی از پروژه‌هایی که با هدف جمع‌آوری گازهای همراه از سوی مدیریت کسب‌وکار شرکت ملی نفت ایران و با بهره‌گیری از توانمندی پیمانکاران داخلی و سرمایه‌گذاری ۱.۴۰۰ میلیون یورویی هلدینگ خلیج فارس در حال اجراست کارخانه گاز و گاز مایع ۳۲۰۰ است که با اجرای آن، گازهای همراه میدان‌های غرب کارون (آزادگان، آزادگان شمالی، یادآوران، دارخوین، یاران شمالی و جنوبی، سهراب، سپهر، جفیر، سوسنگرد و بندکرخه) به ظرفیت ۵۰۰ میلیون فوت‌مکعب جمع‌آوری و فرآورش می‌شود که در ابتدای امسال توسط رئیس جمهوری به بهره‌برداری رسید.
با اجرای ردیف دوم این واحد نیز ظرفیت لازم برای جمع‌آوری گازهای همراه میدان‌های غرب کارون در شرایط توسعه کامل فراهم خواهد شد.
از جمله مزایا و اهداف اجرای این طرح می‌توان به کاهش آلودگی زیست محیطی، راندمان بیشتر در تصفیه نفت و گاز در نتیجه افزایش واحدهای جداساز و شیرین‌سازی گاز ترش، افزایش چشمگیر ظرفیت تولید کاندنسیت و گازهای سبک و تصفیه‌شده نظیر پروپان، بوتان، متان و … اشاره کرد.
اهتمام جدی مجموعه نفت به جمع‌آوری گازهای مشعل با دستور و تأکید محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در دولت مردمی سیزدهم شتاب گرفته که نتیجه آن کاهش گازسوزی در مشعل و جمع‌آوری گازهای همراه خواهد بود.
رتبه اول وزارت نفت در ساخت بار اول
بر اساس آماری که سازندگان داخلی ارائه دادند از نظر تعداد ۸۵ درصد از کالاهای مورد نیاز صنعت نفت از ظرفیت داخلی استفاده شده است.
تجهیزات پرشماری در بخش بالادستی و پایین‌دستی ساخته شده است. با توجه به اینکه فعالیت‌های اکتشافی نفت و گاز در ایران به لایه‌های عمیق‌تر رسیده، نیازمند تجهیزات ویژه‌ای است که در این مورد، تاج سرچاهی نفتی با فشار ۱۵ هزار پی‌اس‌آی توسط یک شرکت ایرانی ساخته شده و رشته‌های درون‌چاهی با فشار بالا نیز علاوه بر ساخت در داخل در میدان‌های سپهر و جفیر مورد استفاده قرار گرفته است.
حدود ۱۴ قلم کالای مورد نیاز و پرتکرار مانند تولید ۱۰ قلم کالا برنامه‌ریزی و کار آغاز شده است و سازندگان می‌توانند در قالب تولید بار اول برای ساخت اقدام کنند.
طبق آماری که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اعلام کرده، وزارت نفت رتبه نخست را در تولید بار اول میان همه دستگاه‌های اجرایی داشته و از سوی دیگر تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در صنعت نفت از ۱۵۰ شرکت به ۵۰۰ شرکت در دولت سیزدهم رسیده است