فاطمه لطفی دنیای انرژی
161.1 میلیارد دلار درآمد در یک سال! رقمی که
دنیا را متعجب کرده است. رقمی که به دنبال نام شرکت ملی نفت عربستان سعودی، سعودی
آرامکو، می‌آید. درحالی که در همین سال، غول نفتی اکسون موبیل ایالات متحده، موفق
شد تنها 56 میلیارد دلار سود به‌دست آورد. هیات مدیره آرامکو اعلام کرده که سود
نقدی سه‌ماهه چهارم سال 2022 به 19.5 میلیارد دلار رسیده، یعنی چهار درصد افزایش
نسبت به سه ماهه سوم همین سال. دلیل این رقم بزرگ سودآوری، افزایش قیمت نفت، حجم
بالاتر فروش و بهبود حاشیه سود محصولات پالایشی است. این درحالی است که آرامکو
همچنان در حال افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز و نیز توسعه پرتفوی پایین دستی خود
است. این سودآوری درحالی رخ می‌دهد که در سال 2020 و با شیوع ویروس کرونا در دنیا
و کاهش تقاضای جهانی نفت، سود آرامکو تقریبا نصف شد و از ۸۸.۲ میلیارد دلار(۷۳.۸
میلیارد یورو) در سال ۲۰۱۹ به ۴۹ میلیارد دلار(۴۱ میلیارد یورو) در سال ۲۰۲۰ کاهش
یافت. اما با فروکش کردن اموج کرونا و رشد تقاضای نفت، سود خالص این شرکت دوباره
روندی صعودی در پیش گرفت و با افزایش 125 درصدی به 110 میلیارد دلار رسید.
امین ناصر، رئیس آرامکو، در این خصوص گفته است «آرامکو عملکرد بی‌سابقه‌ای
را در سال 2022 نشان داده است. این عملکرد عالی به دلیل افزایش قیمت نفت و نیز
افزایش تقاضا برای محصولات نفتی رخ داده است. از سویی ما بر استراتژی‌های بلندمدت
خود، ایجاد ظرفیت و قابلیت در سراسر زنجیره ارزش با هدف ایجاد امنیت انرژی و
توسعه پایدار تاکید داریم. با توجه به این که انتظار داریم نفت و گاز برای آینده
قابل پیش‌بینی ضررت خود را حفظ خواهد کرد، بر این باوریم که خطرات تقلیل سرمایه‌گذاری
در صنعت نفت واقعی است، و باعث افزایش قیمت انرژی خواهد شد. از این رو آرامکو برای
استفاده از مزایای منحصر به فرد خود در مقیاس جهانی و به عنوان بخشی از راه‌حل
جهانی، بزرگترین برنامه هزینه سرمایه در تاریخ خود را آغاز کرده و سال گذشته
سرمایه ما با هجده درصد افزایش به 37.6 میلیارد دلار رسید. تمرکز ما تنها بر گسترش
تولید نفت، گاز و مواد شیمیایی نیست، بلکه سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید کم
کربن با پتانسیل بالا برای دستیابی به کاهش بیشتر انتشارات در عملیات‌های اکتشاف و
تولید و نیز در میان کاربران نهایی محصولات ما در دستور کار ما قرار دارد.» درآمد خالص آرامکو با 46.5 درصد افزایش
به رکورد 161.1 میلیارد دلار در سال 2022 در مقایسه با 110.0 میلیارد دلار در سال
2021 رسید. سود خالص سه ماهه چهارم 2022 بدون احتساب اقلام غیرنقدی در حدود 3.3
میلیارد دلار شد. شرکت آرامکو همچنین اعلام کرد که سود نقدی به ارزش نزدیک به ۲۰
میلیارد دلار را بین سهامداران خود تقسیم کرده است. این بیشترین میزان سود آرامکو
از زمان ثبت رسمی آن در بازار بورس و سهام در سال ۲۰۱۹ میلادی است. آرامکو که
شرکتی نیمه‌دولتی است و بزرگترین شرکت تولیدکننده نفت در جهان محسوب می‌شود، در
بهار گذشته موفق شد از لحاظ ارزش گوی سبقت را از کمپانی اپل برباید.
چگونه به اینجا رسید؟
در سال 2022 مخارج سرمایه‌ای شرکت 37.6 میلیارد دلار بود که افزایش
18 درصدی را نسبت به سال 2021 نشان می‌دهد. آرامکو پیش‌بینی می‌کند که با افزایش
سرمایه تا اواسط دهه، مخارج سرمایه‌ای آن در سال 2023 تقریباً 45.0 تا 55.0
میلیارد دلار با احتساب سرمایه گذاری‌های خارجی باشد. آرامکو همچنین قرارداد
زیرساخت‌های انرژی را در فوریه 2022 تکمیل کرد که در نتیجه کنسرسیومی از سرمایه‌گذاران
به رهبری BlackRock Real Assets و شرکت
سرمایه گذاری حسنا، 49 درصد از سهام شرکت تابعه تازه تاسیس خطوط لوله گاز آرامکو (AGPC)
را به مبلغ 15.5 میلیارد دلار به دست آورد. در سال 2022، میانگین تولید هیدروکربن
آرامکو 13.6 میلیون بشکه معادل نفت در روز بود که شامل 11.5 میلیون بشکه در روز
نفت خام بود. این شرکت بر آن است تا سال 2027 به تولید 13 میلیون بشکه نفت خام دست
یابد.
قرار است آرامکو در توسعه مجتمع پالایشگاهی و پتروشیمی در شمال شرق
چین هم مشارکت کند. در ماه اوت، آرامکو قرارداد خرید سهام شرکت Valvoline
Inc را
به مبلغ 2.65 میلیارد دلار امضا کرد. با این خرید استراتژیک، که در مارس 2023 بسته
شد، محصولات روان‌کننده و روغن‌های پایه با مارک برتر آرامکو تولید خواهد شد. در
ماه دسامبر هم آرامکو و توتال برای سرمایه‌گذاری مشترک در راه‌اندازی یک مجتمع
پتروشیمی بزرگ در عربستان به توافق رسیدند. در ماه اکتبر این شرکت سعودی یک صندوق یک
و نیم میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مربوط به گذار انرژی راه‌اندازی
کرد. در ماه نوامبر قرارداد توسعه یکی از بزرگترین هاب‌های جذب و ذخیره‌سازی کربن
را در جهان در شهر صنعتی جبیل عربستان به امضا رساند. این هاب جذب کربن تا سال
2027 ظرفیت ذخیره‌سازی نه میلیون تن در سال دی‌اکسید کربن را خواهد داشت. صادرات
نفت خام عربستان سعودی در ژانویه 221 هزار بشکه در روز افزایش یافت و به بالاترین
میزان در سه ماه گذشته 7.66 میلیون بشکه در روز رسید. بر اساس گزارش ابتکار مشترک
داده‌های سازمانی (JODI)، ذخایر نفت
خام در بزرگترین صادرکننده نفت خام جهان در ژانویه به 145.6 میلیون بشکه کاهش یافت
این ذخایر در ماه دسامبر برابر با 148.6 میلیون بشکه بود. اخیرا هم خبرگزاری
رویترز اعلام کرد که غول نفتی آرامکو از ماه آوریل نفت مورد نیاز چهار پالایشگاه
را در شمال آسیا به‌طول کامل تامین خواهد کرد. این عرضه نشان از آن دارد که غول
آرامکو از افزایش تقاضا در آسیا در ماه‌های آینده مطمئن است. این درحالی است که در
اوایل ماه مارس، آرامکو قیمت فروش نفت به مشتریان آسیایی و اروپایی خود را افزایش
داده است. رویترز در گزارشی اشاره کرد که افزایش قیمت‌ها در حالی صورت می‌گیرد که
چندین پالایشگاه جدید در عربستان سعودی قرار است به زودی فعالیت خود را آغاز کنند
و این امر باعث کاهش مقدار نفت خام موجود برای صادرات می‌شود. در هفتمین دوره
«نمایشگاه ارزش افزوده پادشاهی (iktva)» یک شرکت
دیجیتال جدید آرامکو راه اندازی شد. آرامکو همچنین بیش از 100 قرارداد و تفاهم‌نامه
به ارزش حدود 7.2 میلیارد دلار برای کمک به پیشبرد اکوسیستم صنعتی متنوع، پایدار و
رقابتی در سطح جهانی امضا کرد.
آرامکو گاز طبیعی را فراموش
نکرده است
آرامکوی عربستان سعودی در حال بررسی سرمایه گذاری در تاسیسات گاز
طبیعی مایع (LNG) در خارج از این کشور است، زیرا تقاضای
جهانی برای سوخت پس از حمله روسیه به اوکراین افزایش یافته است. بلومبرگ در گزارشی
به نقل از منابع آگاه نوشته بود این شرکت دولتی انرژی در حال گفتگوهای اولیه با
توسعه دهندگان واحدها LNG برای خرید
سهام و تامین منابع است. آرامکو در حالی به دنبال توسعه تولید ال‌ان‌جی است که
آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرده ارزش تجارت جهانی ال‌ان‌جی در سال گذشته دو
برابر شده و به بیش از 450 میلیارد دلار رسیده است. گفته می‌شود آرامکو در حال
بررسی راه‌اندازی پروژه‌های ال‌ان‌جی در آسیا و ایالات متحده است. به دست آوردن
سهام یک کارخانه LNG و قرارداد تامین به آرامکو کمک می‌کند تا
بتواند فراتر از تولید نفت و گاز به دنیای پر سود تجارت انرژی تنوع بخشد. شرکت شل
در گزارشی اعلام کرده برای جلوگیری از افزایش شکاف عرضه ال‌ان‌جی در اواخر این
دهه، به سرمایه‌گذاری بیشتری در پروژه‌های مایع‌سازی گاز نیاز داریم. برنامه‌ریزی
آرامکو در این زمینه به سال 2019 برمی‌گردد. در این سال آرامکو به دنبال خرید 25
درصد از تأسیسات سمپرا انرژی در پورت آرتور تگزاس بود. اما از آنجایی که همه‌گیری
ویروس کرونا بر تقاضای انرژی تأثیر گذاشت شرکت سعودی از این سرمایه‌گذاری عقب
نشینی کرد. قرارداد 20 ساله غیر الزام‌آور آرامکو برای فروش ال‌ان‌جی از پورت
آرتور در سال 2021 منقضی شده است.
ورود به تجارت LNG می‌تواند
یکی دیگر از مشاغل پرسود برای غول نفتی عربستان باشد، با توجه به اینکه تقاضای ال‌ان‌جی
در سال‌های آینده افزایش می‌یابد زیرا اروپا گاز روسیه را کنار می‌گذارد و آسیا به
دنبال استفاده بیشتر از گاز طبیعی به جای زغال‌سنگ است. آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید
در میان افزایش شدید قیمت‌های نقطه‌ای، ارزش تجارت جهانی LNG
در سال 2022 به 450 میلیارد دلار رسید. بر اساس اعلام این آژانس، با وجود افزایش
تنها 5.5 درصدی از نظر حجمی، ارزش تجارت جهانی LNG
در سال 2022 دو برابر شد و به بالاترین حد خود رسید. عربستان سعودی ذخایر گازی
بزرگی دارد اما این ذخایر عمدتاً برای بازار داخلی استفاده شده است. آرامکو در
تلاش است تا این وضعیت را تغییر دهد و قصد دارد در دهه آینده حدود 100 میلیارد
دلار برای افزایش تولید گاز در داخل کشور هزینه کند. اما هیچ برنامه‌ای برای تولید
ال‌ان‌جی در خانه ندارد. در عوض، از منابع اضافی برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده
داخلی و صادرات هیدروژن آبی استفاده خواهد کرد. آرامکو به دنبال تامین مالی برای
پروژه گاز جفوره است که 200 تریلیون فوت مکعب از ذخایر گاز را توسعه می‌دهد.
تاکنون ۲۸ میلیارد دلار از ۱۱۰ میلیارد دلار مورد نیاز این پروژه تامین شده است.
در همین حال، بر اساس توافقی که سال گذشته بین عربستان و کویت امضا شد، انتظار می‌رود
توسعه میدان فراساحلی دوره توسط این دو کشور در منطقه بی‌طرف ۷ میلیارد دلار هزینه
داشته باشد. این میدان دارای ذخایری بالغ بر 11 تریلیون فوت مکعب گاز و 300 میلیون
بشکه نفت است و به طور بالقوه می‌تواند روزانه 1.0 میلیارد فوت گاز و 84000 بشکه
نفت تولید کند.
چه رابطه‌ای بین سودآوری و نقض
حقوق بشر وجود دارد؟
اما عفو بین‌الملل چندان از آمار سودآوری جدید آرامکو راضی نیست.
تخمین زده می‌شود که از سال 1965 نفت و گاز تولید شده توسط آرامکو مسئول بیش از 4
درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان بوده و طبق یک مطالعه، این شرکت حدود 4.8
درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان در سال 2018 را به خود اختصاص داده است.
اگنس کالامار، دبیرکل عفو بین‌الملل می‌گوید: «برای یک شرکت سود بیش از 161
میلیارد دلار در یک سال از طریق فروش سوخت‌های فسیلی- یعنی بزرگترین عامل بحران
اقلیمی- تکان‌دهنده است. تکان‌دهنده‌تر است زیرا این سودآوری در طول یک بحران
جهانی هزینه‌های زندگی و به مدد افزایش قیمت انرژی ناشی از جنگ تجاوزکارانه روسیه
علیه اوکراین به دست آمده است.» عفو
بین‌الملل می‌گوید: دولت عربستان سعودی و صندوق سرمایه گذاری عمومی (PIF)،
بیش از 98 درصد از سهام آرامکو سعودی را در اختیار دارند و این شرکت از طریق سود
سهام و مالیات‌هایی که پرداخت می‌کند، به منبع اصلی درآمد، ثروت و نفوذ پادشاهی
عربستان تبدیل شده است. این نهاد حقوق بشری تاکید دارد که اکنون زمان آن است که
عربستان سعودی به نفع بشریت عمل کند و از حذف تدریجی صنعت سوخت فسیلی حمایت کند.
عفو بین‌الملل در ادامه می‌گوید که دولت عربستان سعودی سابقه گسترده و وحشتناکی در
نقض حقوق بشر، از جمله اعدام، دستگیری خودسرانه، بازداشت بدون محاکمه، شکنجه، سرکوب
تجمعات آزاد و آزادی بیان، تبعیض بر اساس جنسیت، و جرم‌انگاری دگرباشان جنسی دارد.
نیروهای این حکومت در یمن می‌جنگند و مرتکب جنایات جنگی احتمالی و نقض قوانین
بشردوستانه شده‌اند و با درآمدهای نفتی در باشگاه‌های ورزشی سرمایه‌گذاری کرده و
با ورزشی‌شویی به دنبال انحراف توجهات از موارد نقض حقوق بشر در این کشور است. عفو
بین‌الملل از دولت عربستان سعودی و مسئولان آرامکو می‌خواهد که درآمدهای این غول
نفتی صرف تامین مالی نقض حقوق بشر، سرپوش‌گذاشتن بر آنها و یا تلاش برای افشای
آنها از طریق ورزشی‌شویی نشود. این سود می‌تواند یک گذار عادلانه و مبتنی بر حقوق
بشر را به انرژی‌های تجدیدپذیر رقم زند و زندگی مردم عادی عربستان سعودی را بیشتر
بهبود بخشد.
در فوریه 2022، محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست وزیر عربستان سعودی،
حدود 4 درصد از سهام آرامکو را به ارزش 80 میلیارد دلار به صندوق سرمایه‌گذاری
عمومی (PIF) که خود ریاست آن را بر عهده دارد، منتقل
کرد. عفو بین‌الملل می‌گوید که عربستان سعودی و در راس آن، محمد بن سلمان، برای
توسعه شهر جدید نئوم، که شهری آینده‌نگر است و پروژه‌ها و شرکت‌های مربوط به آن
بخشی از صندوق سرمایه‌گذاری عمومی این کشور هستند، مرتکب نقض حقوق بشر بر سر تصاحب
زمین و درگیری خشونت‌آمیز با قبایل ساکن در این منطقه شده‌اند. این درحالی است که مدیر اجرایی آرامکو می‌گوید:
اگر سرمایه‌گذاری‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حکومتی (ESG)،
علیه صنعت نفت و گاز باشد، تهدیدی برای مقرون‌به‌صرفه بودن انرژی و امنیت انرژی
است. به اعتقاد او «هزینه سرمایه برای بخش نفت و گاز به دلیل خطرات درک شده بیشتر
افزایش یافته که به نوبه خود ناشی از سیاست‌های ESG
است». این مقام اجرایی بار دیگر بر کاهش سرمایه‌گذاری در نفت و گاز در سال‌های
اخیر تاکید کرد و گفت سرمایه‌گذاری بالادستی در سال گذشته حدود 400 میلیارد دلار
بود، یعنی کمتر از نیمی از اوج سرمایه‌گذاری سال 2014. او دلیل اصلی این کاهش
سرمایه‌گذاری را فشار از جهت‌های مختلف برای توقف همه سرمایه‌گذاری‌های جدید در
نفت و گاز می‌داند و تاکید دارد که این فشارها «بر اساس آنچه من قویا معتقدم،
فرضیات و استدلال‌های ناقص» هستند. ناصر با انتقاد از حامیان گذار انرژی می‌گوید
که دیدگاه‌های آنها غیرواقعی است. و آنها روایتی محبوب از دنیایی اتوپیایی ترسیم
می‌کنند که در آن جایگزین‌های نفت و گاز یک‌شبه محقق می‌شوند در حالی که جنگ در
اوکراین نشان داد که چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. به گفته مدیر ارشد آرامکو، بحران
انرژی، اگرچه با حمله روسیه به اوکراین تشدید شد، اما با جنگ آغاز نشد. سال‌ها
سرمایه‌گذاری کم، فقدان یک برنامه پشتیبان، و جایگزین‌هایی که آماده افزایش و
جایگزینی انرژی متعارف نیستند، دلایل واقعی این وضعیت ناامنی انرژی امروز هستند. بر
اساس گزارش عفو بین‌الملل، عصام الزامل، کارآفرین و اقتصاددان عربستانی، که
پیشنهاد عرضه عمومی سهام آرامکو را زیر سوال برد، در سال 2017 دستگیر و در اکتبر
2020 به 15 سال زندان محکوم شد.
رتبه آرامکو در سودآوری در دنیا
بر اساس گزارش ماه مارس 2023 وب‌سایت
فایننس‌چارت، سودآورترین شرکت جهان آرامکو عربستان سعودی با درآمد خالص 156.656
میلیارد دلار در 12 ماه گذشته است و پس از آن غول‌های فناوری اپل و مایکروسافت قرار
دارند. وب‌سایت تخصصی آدمیرال مارکت هم در گزارشی نوشته است که ارزش بازار سهام با
ارزش‌ترین شرکت‌های جهان که در اوایل مارس 2020 سقوط کرده بودند، بهبود یافته است.
بر اساس گزارش «100 شرکت برتر جهانی بر اساس سرمایه بازار» منتشر شده توسط PwC،
ارزش بازار 100 شرکت با ارزش جهان از 21.4 تریلیون دلار به 31.7 تریلیون دلار
افزایش یافته است یعنی فقط در یک سال 48 درصد افزایش یافته است. بر اساس همین
گزارش، آرامکو که بزرگترین شرکت نفتی جهان است و دولت عربستان در سال 1980
توانسته بود تنها 25 درصد سهام آن را از شرکت‌های آمریکایی خریداری کند، حالا با
مالکیت 100 درصدی سعودی‌ها، از هر 9 بشکه نفت خام تولید شده در جهان مدیریت یک
بشکه را برعهده دارد و بیش از 300 میلیارد دلار درآمد کسب می‌کند. در سال 2016، مسئولان این شرکت اعلام
کردند که قصد دارد پنج درصد از سهام خود را به منظور جذب حدود 100 میلیارد دلار در
بورس عرضه کنند. عرضه اولیه سهام برای چندین سال به تعویق افتاد. آرامکو در دسامبر
2019 در بورس ریاض با قیمت 32 ریال یا حدود هشت دلار برای هر سهم عرضه شد. این
سهام بعدها با ده درصد افزایش به 35 ریال رسید. در روزهای بعد تا 38 ریال افزایش
یافت، اما اولین تاثیر بحران کرونا در اوایل مارس2020 باعث نوسانات قیمت سهام
آرامکو شد که با سقوط قیمت سررسیدهای آتی نفت تشدید شد. در شانزدهم ماه مارس به
کمترین میزان خود یعنی 27 ریال رسید و از آن زمان به تدریج بهبود یافت. این سهام
در تاریخ 21 دسامبر 2022 با قیمت سی و یک ریال معامله شد و حالا ارزش بازار آن 1.8
تریلیون دلار است.