دورنمای الگوی مصرف و تولید روغن پایه در دنیا

مدیر بازاریابی و فروش شرکت افزون روان

وظیفه اصلی روانکاری، کنترل و کاهش میزان اصطکاک بین سطوح متحرک و ثابت می‌باشد. روانکارها از دو جزء اصلی "روغن پایه" و "مواد افزودنی" تشکیل می‌شوند. شرکت‌های تولیدکننده روغن پایه (پالایشگاه‌های روغن سازی) ماده اولیه خود را (برش روغنی و یا لوبکات) را از پالایشگاه‌های نفت دریافت و طی فرآیندهایی به روغن پایه و سپس به روغن نهایی جهت مصارف مختلف تبدیل می­نمایند. بر اساس اطلاعات پایان سال میلادی 2020 حدود یک درصد از نفت خام ورودی به پالایشگاه‌ها به صنعت روانکار اختصاص یافته است. از طرفی رشد سالیانه تا سال ۲۰۴۰ به طور متوسط، نزدیک به صفر درصد پیش‌بینی شده است. همچنین با تولید خودروهای برقی و هیبریدی و کاهش مصرف روغن در این خودروها (به واسطه تکنولوژی به کار رفته) و از طرفی بهینه‌سازی خودروهای فعلی، شاهد کاهش مصرف روغن پایه در بخش خودرویی خواهیم بود. در شکل زیر الگوی تقاضای نفت خام و همچنین رشد سالیانه تقاضای فرآورده‌های پالایشگاهی نشان داده شده است.

 پالایشگاه‌های روغن، بر اساس نوع فرآیند خالص‌سازی، گروه‌های مختلفی از روغن پایه را تولید می­کنند. روغن‌های پایه به گروه‌های مختلف I تا VI دسته‌بندی می‌شوند. با توجه به تولید و تقاضای اندک روغن‌های پایه گروه IV و V، در این مقاله سعی شده است تمرکز بر گروه‌های I تا III ‌باشد. شایان ذکر است بیش از %۹۰ از تقاضای روغن‌های پایه نیز مربوط به همین سه گروه است. بر اساس آخرین آمارها، ظرفیت اسمی جهانی روغن‌های پایه گروه I تا III حدود 57 میلیون تن و تولید واقعی 39 میلیون تن اشاره شده است (متوسط راندمان ۷۰ درصد). براساس آخرین گزارش نشریه Lubes'N'Greases ظرفیت تولید روغن پایه گروه یک پالایشگاه­های روانکار دنیا در مجموع 23 میلیون و 400 هزار تن، گروه دو 24 میلیون و 500 هزار تن و گروه سه 8 میلیون و 700 هزار تن در سال می­باشد. همچنین ظرفیت تولید روغن نفتنیک بیش از 5 میلیون تن در سال می­باشد که سهم عمده آن مربوط به چین و آمریکا است. در خصوص روغن پایه گروه II، نیز می­توان چین و آمریکا را به عنوان ظرفیت های اصلی تولید این محصول به شمار آورد. آمریکا با ظرفیت تولید هفت 7 و 800 هزار تن و چین با ظرفیت 6.5 میلیون تن در سال، بزرگترین تولیدکنندگان گروه II در دنیا می­باشند.

در رابطه با روغن پایه گروه I، علیرغم وجود ظرفیت تولید نزدیک به 60 درصد از محصولات این گروه روغن پایه در اروپا و آمریکا، تنها نیمی از این ظرفیت صرف تولید واقعی شده و 40 درصد ظرفیت باقی مانده جهت تولید فرآورده­های دیگر مورد استفاده قرار گرفته و یا در حال تبدیل به خطوط تولید گروه­های II و III می­باشند. تولید عمده گروه I در دنیا در آسیا صورت می­پذیرد و پالایشگاه­های این منطقه در حال حاضر از ظرفیت حداکثری خود جهت تولید محصولات این گروه استفاده می­کنند. نکته قابل توجه در خاورمیانه نیز، ایجاد ظرفیت تولید بیش از 310 هزار تنی روغن پایه گروه II و I میلیون و 150 هزار تنی گروه III توسط شرکت Shell در کشور قطر و ظرفیت 550 هزار تنی گروه III ادناک امارات می­باشد که با توجه به چشم­انداز و روند بازارهای روانکار، این دو کشور را به تولیدکننده اصلی روانکار منطقه خلیج فارس تبدیل خواهد کرد.

تولید روغن پایه ایران تنها از نوع گروه I می­باشد که ظرفیت تولید این نوع روغن بیش از 1 میلیون تن در سال است که توسط چهار پالایشگاه نفت سپاهان، نفت ایرانول، نفت بهران و نفت پارس تولید می­شود. خوراک ورودی این چهار پالایشگاه روانکار، لوبکات سبک و سنگین، آیزوریسایکل و آیزوفید است که توسط 6 پالایشگاه نفت تهران، اصفهان، تبریز، بندرعباس، آبادان و شیراز تامین می­شود. ظرفیت تولید پالایشگاه­های تامین خوراک نیز مجموعا 1.720.000 تن لوبکات و 230.000 تن آیزو برآرود می­شود که راندمان تولید روغن پایه حاصل از آن حدود 55 درصد می باشد. شواهد آماری و مستندات علمی گزارش شده نشان دهنده­ این موضوع است که روغن‌های پایه گروه I، طی سالیان آتی از حیث ظرفیت تولید و میزان مصرف کاهش خواهد یافت و متوسط راندمان واحدهای تولید از ۷۲ به ۵4 درصد تقلیل می‌یابد. این در حالی است که راندمان و ظرفیت واحدهای تولیدکننده روغن‌های گروه‌های بالاتر (گروه II و III) طی این مدت افزایشی خواهد بود. در نتیجه مجموعا ظرفیت تولید روغن پایه از حیث عرضه و تقاضا ثابت خواهد ماند و کاهش عرضه و تقاضای روغن پایه گروه I توسط روغن‌های پایه گروه‌های بالاتر جایگزین خواهد شد.

در واقع با افزایش کیفیت روغن‌های پایه تولیدی، تمایل مصرف به سمت گروه‌های بالاتر است و بسیاری از واحدهای تولیدکننده روغن‌های پایه گروه I به دنبال باز طراحی و ارتقای واحد تولیدی خود می‌باشند. به عنوان نمونه در طی دهه گذشته، حدود شش میلیون تن از تقاضای روغن‌های پایه گروه I کاسته و جمعا ۱۱ میلیون تن به تقاضای روغن‌های گروه II و III اضافه شده است. علاوه بر تغییرات تکنولوژیکی تولید روغن‌های پایه، اساسا سیاست‌های جهانی در برخی کشورها به سمتی بوده است که مصرف روغن‌های پایه (تمامی گروه‌ها) تغییرات اساسی به خود دیده است. به عنوان مثال در ایالات متحده و اروپا به واسطه تکنولوژی‌های جدید و استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی، شاهد کاهش مصرف روغن‌های پایه بوده‌ایم. الگوی تغییرات عرضه و تقاضای روغن­های پایه گروه‌های مختلف طی سال‌های ۲۰۱5 و ۲۰۲۵ براساس پیش­بینی نشریه جهانی ICIS عبارتند از : سهم آسیا 47 درصد، اروپا 18 درصد، آمریکای شمالی و جنوبی به ترتیب شانزده و هشت درصد، همچنین سهم خاورمیانه و آفریقا یازده درصد می باشد

در آخر با توجه به بررسی و تحلیل روندهای بازار روانکار، می­توان اینگونه نتیجه­گیری کرد که تولید و مصرف روغن­های پایه در دنیا در حال گذار از گروه I به گروه­های II و III است و پالایشگاه­های روانکار جهت حفظ جایگاه خود باید این تغییر سیاست را در دستور کار خود قرار دهند. البته کاهش تولید روغن­های پایه گروه I و تغییر خطوط تولیدی پالایشگاه­های روانکار در سطح دنیا، علاوه بر اینکه یک تهدید برای تولیدکنندگان داخلی محسوب می­شود، می­تواند به یک فرصت نیز برای آنها تبدیل شود؛ چرا که ظرفیت تولید روغن­های گروه I پالایشگاه­های بزرگ کاهش می­یابد اما همچنان بزرگترین گروه مصرف روغن­های پایه مربوط به گروه I خواهد بود. در عین حال فقدان تولید گروه II و III در کنار گروه یک و کامل نبودن سبد فروش یک پالایشگاه با توجه به تغییر نسل خودروها و رشد سریع تکنولوژی صنایع، باعث از دست دادن بخش مهمی از بازار فروش خواهد شد

..