همزمان با تحولات اخیر ژئوپلیتیک دنیا به‌ویژه تحولات قاره آفریقا، بهای نفت‌برنت دریای شمال در معاملات آتی در روز جمعه گذشته به بالای ۸۱ دلار در هر بشکه رسید. قیمت نفت برای سومین هفته متوالی به دلیل اختلال در عرضه و انقباض بازار جهانی در کانال صعودی قرار گرفت. بلومبرگ گزارش داد که دومین میدان نفتی بزرگ لیبی به دلیل اعتراضات داخلی در حال تعطیل‌شدن است، درحالی‌که تولید در نیجریه نیز متوقف‌شده‌است. علاوهبر این، اوپک چشم‌انداز مثبتی را در مورد تقاضا ارائه کرد و پیش‌بینی رشد تقاضای جهانی نفت‌خام را برای ادامه سال۲۰۲۳ افزایش داد. از سویی دیگر، اعداد و ارقام پایین‌تر از حد انتظار تورم در ایالات‌متحده این امید را ایجاد کرد که فدرال‌رزرو ممکن است به پایان چرخه افزایش نرخ بهره نزدیک شده‌باشد.
مروری بر تحولات لیبی
ژنرال حفتر، فرمانده ارتش ملی لیبی به نیروهای خود دستور داد تا زمانی‌که توزیع عادلانه ثروت نفت در این کشور صورت نپذیرفته، در حالت آماده‌‌‌‌‌باش باقی بمانند. لازم به ذکر است آخرین‌باری که چنین هشداری صادر شد، محاصره نفتی لیبی به کاهش تولید و افت صادرات نفت این کشور، منجر شد. گفتنی است شرکت‌های بزرگ نفتی «انی و توتال‌‌‌‌‌انرژیز» به‌‌‌‌‌تازگی تمایل خود به استمرار سرمایه‌گذاری در توسعه صنعت نفت لیبی را تایید کردهاند. با توجه به آشفتگی اقتصادی که تورم ناشی از نوسانات قیمت انرژی برای دولت‌های غربی از زمان حمله روسیه به کریمه ایجاد‌کرده است، دولت‌های غربی دیگر به هیچ‌وجه تعطیلی دوباره تولید نفت در لیبی را بر نمی‌‌‌‌‌تابند چراکه توقف فعالیت صنعت نفت این کشور قیمت نفت را دوباره بالا خواهد برد.
شرق لیبی، بستر تحولات نفتی
خلیفه حفتر، فرمانده ارتش ملی لیبی (LNA) که در منطقه نفت‌خیز شرق این کشور مستقر است، به نیروهای خود دستور داد تا زمانی‌که بر سر موضوع توزیع عادلانه ثروت نفت بین رهبران جناح‌‌‌‌‌های اصلی متخاصم این کشور توافق نشود، در آماده باش باقی بمانند. آخرین‌باری که او چنین هشداری را صادر کرد، تولید نفت لیبی تا بیش از ۲/ ۱میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرد؛ موضوعی که در نوع خود به افزایش قیمت نفت منجر شد. هشدار حفتر باید از سوی دیگر جناح‌‌‌‌‌های سیاسی اصلی لیبی و بازارهای جهانی نفت بسیار جدی گرفته شود، زیرا تداعی‌‌‌‌‌گر همان موضوعی است که وی در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۰ همزمان با پایان‌دادن به ممنوعیت تولید نفت تاسیسات کلیدی این کشور اعلام کرد.
در آن زمان که ارتش ملی لیبی تحت فرماندهی حفتر و عناصر دولت وفاق ملی طرابلس، به رسمیت شناخته‌شده توسط سازمان ملل‌متحد، به توافق رسیدند، حفتر اعلام کرد که رفع ممنوعیت فقط برای یک ماه برقرار خواهد بود مگر اینکه در این مدت به توافق دیگری با تشریح جزئیات کامل نحوه تقسیم درآمدهای نفتی، دست‌یابیم. قرار بود درآمدهای نفتی تقسیم شود، موضوعی که در پایان تمامی توقف‌‌‌‌‌های تولید نفت، حفتر آن را تکرار می‌کند اما در واقع امر، هیچ پیشرفتی به‌سوی چنین هدفی حاصل نمی‌شود، هرچند در این میان‌وعده‌‌‌‌‌هایی نیز رد و بدل می‌شود.
در سال۲۰۲۰، این احمد میثق معاون نخست‌وزیر دولت وفاق ملی بود که اعلام کرد برای ایجاد کمیسیونی به منظور تعیین نحوه توزیع درآمدهای نفتی در سراسر لیبی در آینده و همچنین بررسی اجرای چندین راهکار متنوع برای برقراری ثبات و توازن در صنعت نفت این کشور، به یک توافق اصولی رسیده‌‌‌‌‌ایم. موقعیت مالی خطرناک کشور در آن مقطع زمانی یعنی سه سال‌پیش، در کنار قطع تولید در حدفاصل ۱۸ ژانویه تا ۱۸ سپتامبر، دست‌‌‌‌‌کم به ازدست‌رفتن معادل ۸/ ۹میلیارد دلار از درآمدهای هیدروکربنی این کشور منجر شد.
تشکیل کمیته فنی مشترک
واقعیت این است که دولت وفاق ملی به‌طور موثر بر سیاست‌ها و عملکرد شرکت ملی نفت لیبی و به‌تبع آن، بانک‌مرکزی این کشور (که درآمدها در آن به‌طور فیزیکی نگهداری می‌شود) تسلط دارد. کمیته فنی مشترک زیر پرچم دولت وفاق ملی موظف شد یک بودجه واحد را تهیه کند که نیازهای هریک از طرفین را برآورده کرده و درخصوص هرگونه اختلاف بر سر تخصیص بودجه، مصالحه بین طرفین را برقرار کند. علاوهبر این، کمیته یادشده بانک‌مرکزی لیبی را ملزم می‌کند تا پرداخت‌‌‌‌‌های ماهانه یا سه‌ماهه مصوب در بودجه را بدون تاخیر و به محض تصویب کمیته، پوشش دهد. به گزارش اویل‌‌‌‌‌پرایس، کمیته مشترک در حال مطالعه راهکارهای بانکی جایگزین برای تقسیم منصفانه درآمدهای نفتی لیبی است. ژنرال حفتر از سال۲۰۱۴ کنترل نفت لیبی را در دست گرفت و با تکیه بر حمایت‌های واشنگتن، ارتش ملی لیبی را بنیان گذاشت. حفتر موازی با دولت وفاق ملی که موردتایید سازمان‌ملل بود، مبادرت به تشکیل کابینه ثانویه کرد و ممنوعیت تولید و صادرات نفت این کشور را رقم زد.
حاکمیت دوگانه در شمال آفریقا
هرچند تحت شرایط کنونی باور‌کردن آن دشوار است، اما پیش از برکناری معمر قذافی در سال۲۰۱۱، لیبی به هیچ‌وجه شبیه دولت ورشکسته امروزی نبود. قذافی که از ۳۱ اوت ۱۹۶۹ با کودتا، قدرت را در لیبی به‌دست گرفته‌‌‌‌‌بود، در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱ و در جریان قیامی مسلحانه و البته با حمایت هوایی جنگنده‌‌‌‌‌های ناتو سرنگون شد. از آن زمان تاکنون مردم این کشور به هیچ‌وجه آرامش و امنیت را تجربه نکرده‌‌‌‌‌اند. هرچند قذافی سرنگون شد اما اسلحه در دست گروه‌های شورشی و شبه‌‌‌‌‌نظامی باقی‌ماند. از آن زمان بود که با شبیخون افراد و گروه‌های گوناگون به زرادخانه ارتش قذافی، گروه‌های بسیاری در لیبی مسلح شدند و هریک راه خود را در پیش گرفتند.
واقعیت این است که حاکمیت دوگانه‌‌‌‌‌ای که از سال۲۰۱۴ در شمال آفریقا شکل‌گرفته، نتیجه مستقیم سیاست‌های واشنگتن در منطقه است. نفت لیبی نیز از این قاعده مستثنی نیست. با حضورپررنگ حفتر، استراتژی نفت لیبی توسط سران کاخ‌سفید تنظیم می‌شود. از زمانی‌که حفتر قدرت را در شرق لیبی در دست گرفت، تولید نفت این کشور به پایین‌تر از ۴۰۰هزار بشکه در روز سقوط کرد. در همان ایام بود که ایالات‌متحده با افزایش تولید نفت خود، حجم واردات این کشور را کاهش داد، در حالی‌که نفت و گاز لیبی دردوران زمامداری قذافی، در خدمت تامین منافع آمریکا بود اما با این حال واشنگتن از اقدامات و موضع‌گیری‌های قذافی رضایت نداشت در نتیجه قذافی به لبه پرتگاه سقوط نزدیک‌تر شد. اوت ۲۰۱۱ هماهنگی کامل میان شورشیان و ناتو در لیبی کاملا مشهود بود، زمانی‌که حملات منظم علیه دولت قانونی این کشور صورت‌گرفت و قذافی در واکنش، انگیزه معترضان خشمگین را نفت عنوان کرد.
آمار تولید نفت در لیبی
در زمان قذافی لیبی به‌راحتی توانسته بود حدود ۶۵/ ۱میلیون بشکه در روز نفت‌خام سبک و شیرین عمدتا باکیفیت بالا تولید کند ضمن آنکه روند تولید نفت این کشور در حال افزایش بود. در آن زمان امکان افزایش تولید نفت‌خام تا ۱/ ۲میلیون بشکه در روز مورد هدف محمد عون، وزیر وقت گاز و نفت لیبی و رسیدن به هدف تولید برابر با ۶/ ۱میلیون بشکه در روز تا پایان سال۲۰۲۳ وجود داشت. باید یادآوری کنیم که لیبی امروز کماکان حدود ۴۸میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت‌خام دارد که در نوع خود بزرگ‌ترین سطح ذخایر در قاره آفریقا بهحساب می‌آید.
کیفیت نفت لیبی
نفت لیبی دارای دو ویژگی ممتاز و منحصر‌‌‌‌‌به‌‌‌‌‌فرد است؛ نخست آنکه از نوع پرطرفدار نفت‌خام شیرین بوده و در مقایسه با نفت منطقه خاورمیانه که سولفور زیادی دارد، از کیفیت بالاتری برخوردار بوده، دوم آنکه برای برآورده‌‌‌‌‌سازی تقاضای نفت اروپا و به علت قرابت جغرافیایی، دیگر نیازی به تقبل هزینه‌های گزاف حمل ونقل از سوی مشتریان اروپایی نیست. برای کشوری که تا سال۱۹۵۹ در فقر کامل به‌سر می‌‌‌‌‌برد، تولید روزانه سه‌میلیون بشکه نفت رویایی دست‌‌‌‌‌نیافتنی بهحساب می‌‌‌‌‌آمد. با این همه‌جالب است بدانید این کشور در سال۱۹۶۹ توانست در تولید نفت، عربستان‌سعودی را پشت‌سر بگذارد. تزریق نفت لیبی به بازار جهانی انرژی‌بر قیمت جهانی این کالای استراتژیک تاثیر بسیاری گذاشت تا حدی که به‌عنوان مثال، در مورد ریزش قیمت نفت که به‌دنبال بحران سوئز در سال۱۹۶۵ اتفاق افتاد، می‌شد ردپای نفت لیبی را مشاهده کرد.
معافیت لیبی از کاهش تولید نفت
گفتنی است لیبی از الزام ائتلاف اوپک‌‌‌‌‌پلاس مبنی‌‌‌‌‌برکاهش مجموع تولید نفت خود به میزان ۲میلیون بشکه روزانه از ماه نوامبر، مستثنی شدهاست. در همین رابطه، دولت وفاق ملی این کشور با انتشار پیامی اعلام کرد: حالت اضطراری برای شرکت‌های بین‌المللی فعال در حوزه نفت و گاز که برای اکتشاف و استخراج این دو کالای استراتژیک با شرکت ملی نفت لیبی قرارداد امضا کردهاند، لغو شدهاست. علاوهبر این، اعلام شد که لیبی قوی‌‌‌‌‌تر از گذشته به پیشبرد صنعت سوخت‌های فسیلی و صادرات نفت خود به بازارهای جهانی که از سرفصل‌‌‌‌‌های اصلی درآمدی این کشور به حساب می‌آید، ادامه خواهد داد.