به‌دنبال جهش‌‌‌‌‌‌‌‌های بزرگ تورمی در قیمت جهانی انرژی که از زمان جنگ در اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ شاهد آن بوده‌‌‌‌‌‌‌‌ایم، اروپا اکنون و همزمان با فصل‌گرم سال، با عرضه بیش از حد گاز و طبیعتا کاهش چشمگیر قیمت این کالای استراتژیک روبه‌روست. بر همگان روشن است که قاره سبز، برای تمهید گاز مورد‌نیاز شهروندان و صنایع خود در ماه‌های سرد سال، به ظرفیت ذخیرهسازی بیشتری نیاز دارد.
اوکراین بزرگ‌ترین ظرفیت ذخیرهسازی گاز اروپا را در اختیار دارد. اتحادیه اروپا چنانچه خیال جلوگیری از نوسان بیشتر قیمت‌ها در راستای تامین نیازهای انرژی خود به‌ویژه در فصل سرد سال را در سر می‌‌‌‌‌‌‌‌پروراند، به مخازن ذخیرهسازی بیشتری نیاز خواهد داشت. هرچند اوکراین مخازن بزرگی برای ذخیرهسازی گاز در اختیار دارد، با این حال اتحادیه اروپا به مخازن بیشتری برای انباشت گاز نیاز دارد. به گزارش دویچه‌‌‌‌‌‌‌‌وله، آکاس‌‌‌‌‌‌‌‌لوز و ایرا‌‌‌‌‌‌‌‌جوزف دو‌تن از پژوهشگران مرکز سیاست جهانی انرژی دانشگاه کلمبیا، اخیرا ضمن انتشار مقاله‌‌‌‌‌‌‌‌ای هشدار دادند که با نزدیک‌شدن به نیمه تابستان، اتحادیه اروپا در بحبوحه بدترین بحران انرژی در تاریخ خود با وضعیتی غیرعادی مواجه خواهد شد، هرچند تحت شرایط کنونی، کشورهای اروپایی با ورودی بیش از حد مورد‌نیاز مقطعی گاز مواجه هستند.
نوسانات قیمت گاز در اروپا
در اوت گذشته، قیمت گاز در سطح اتحادیه اروپا به دلیل کمبودهای ناشی از کاهش عرضه توسط روسیه به بالاترین حد خود رسید، با گذشت زمان اما و در سال۲۰۲۳ به دلیل وقوع زمستان با برودت ملایم هوا، قیمت گاز ریزش و از حد موردانتظار بازار پایین‌تر رفت. با استناد به گزارش اندیشکده بروگل، افزایش قیمت گاز در سال۲۰۲۲ منجر به مداخله گسترده مالی دولت‌ها شد تا جایی‌که اعضای اتحادیه اروپا ۶۴۶میلیارد یورو برای حمایت از بخش صنعت و مصرف‌کنندگان عادی، اختصاص دادند. به گفته کامیل لیپینسکی از موسسه مطالعات اقتصادی لهستان، در شرایط کنونی و با حذف گاز وارداتی از مبدا روسیه، بازارهای گاز اروپا نسبت به گذشته متعادل‌‌‌‌‌‌‌‌تر شده‌اند. واقعیت این است که افزایش تقاضا همزمان با وقوع هرگونه اختلال در عرضه، ممکن است موجب ایجاد بی‌‌‌‌‌‌‌‌ثباتی در بازار شود.
در این شرایط است که ذخیرهسازی گاز در اوکراین به‌عنوان مثال، می‌تواند به‌عنوان فاکتور متعادل‌کننده بازار سوخت ایفای نقش کند. لیپینسکی باور دارد حجم مخازن ذخیرهسازی گاز آلمان که ۲۲درصد از کل ظرفیت ذخیرهسازی اتحادیه اروپا را پوشش می‌دهد، می‌تواند تا حدی عرضه گاز مکفی برای اتحادیه اروپا را تضمین کرده و ضمن مدیریت تقاضای لحظه‌‌‌‌‌‌‌‌ای مشتریان اروپایی، از خاموشی‌‌‌‌‌‌‌‌های پیش‌بینی‌نشده نیروگاه‌های گازسوز در سطح اروپا جلوگیری کند. با این همه، تکیه بر ذخایر آلمان به خودی خود، برای مهار نوسانات قیمت در سراسر اتحادیه اروپا کافی نیست، بنابراین بلوک غرب چاره‌‌‌‌‌‌‌‌ای ندارد جز آنکه به افق‌‌‌‌‌‌‌‌های دورتر بیندیشد. در همین رابطه، سخنگوی کمیسیون اروپا تایید کرد که کشورهای عضو اتحادیه اروپا با دوراندیشی برای زمستان، باید تا پیش از نوامبر سال‌جاری تا ۹۰درصد ظرفیت مخازن گازی خود را تکمیل کنند.
ظرفیت ذخیرهسازی گاز اوکراین
جاکوپو کاسادی از موسسه انرژی‌‌‌‌‌‌‌‌اسپکتز، به دویچه وله گفت: «اروپا باید تا حد امکان از ظرفیت ذخیرهسازی گاز زیرزمینی اوکراین برای حمایت از افزایش بالقوه تقاضای زمستانی استفاده کند.» در سال۲۰۲۰، اوکراین چارچوب نظارتی خود را با قوانین اتحادیه اروپا هماهنگ کرد و با کاهش تعرفه‌‌‌‌‌‌‌‌ها و عوارض گمرکی، هزینه ذخیرهسازی گاز در تاسیسات و مخازن داخلی را برای بازرگانان مقیم اتحادیه اروپا کاهش داد. دو ماه پیش بود که اوکرترانس‌‌‌‌‌‌‌‌گاز، اپراتور ذخیرهسازی گاز در اوکراین، گواهینامه معتبر اتحادیه اروپا را درخصوص رعایت استانداردهای ذخیرهسازی گاز دریافت کرد. بازار اوکراین همچنان تعرفه خدمات ذخیرهسازی گاز را در نرخ ثابت قبلی حفظ کرده است، امری که به نوبه خود، از نوسانات لحظه‌‌‌‌‌‌‌‌ای بازار جلوگیری می‌کند.
تاسیسات ذخیرهسازی اوکراین که متعلق به شرکت دولتی «نفتاگاز» است، ظرفیت کل برابر با ۳۱میلیارد مترمکعب در ۱۱ انبار زیرزمینی را دارد. در حال‌حاضر در دنیا، تنها دو کشور ایالات‌متحده و روسیه ظرفیت ذخیرهسازی گاز فراتر از اوکراین را در اختیار دارند. دلیل اصلی ظرفیت بالای مخازن اوکراین، نقش سابق این کشور به‌عنوان بازیگر اصلی در زمینه ترانزیت گاز روسیه به اروپا است. نفتاگاز شرکت مادر اوکرترانس‌‌‌‌‌‌‌‌گاز، اعلام کرد که می‌تواند ۱۰میلیارد مترمکعب ظرفیت ذخیرهسازی گاز منحصرا برای کشورهای اتحادیه اروپا اختصاص دهد، حجمی که ۱۰درصد به ظرفیت ذخیرهسازی گاز اتحادیه اروپا که در حال‌حاضر حدود ۱۰۰میلیارد مترمکعب است، اضافه می‌کند. نفتاگاز همچنین اعلام کرد در صورت بازپس‌گیری اراضی تحت‌اشغال روسیه توسط اوکراین، این میزان می‌تواند به ۱۵میلیارد مترمکعب افزایش یابد. گفتنی است حدود ۲۵میلیارد مترمکعب از ظرفیت ذخیرهسازی گاز اوکراین، یا به‌عبارتی دیگر ۸۰درصد از کل ظرفیت ذخیرهسازی گاز این کشور، در پهنه غربی و در مجاورت مرزهای لهستان و اسلواکی قرار دارد.
دو‌میلیارد مترمکعب دیگر در مرکز اوکراین، دور از خط‌مقدم جنگ و تحت‌کنترل این کشور است. چهار‌میلیارد مترمکعب دیگر گاز به مبادی ورودی شرقی روسیه نزدیک‌تر است که بخشی از آن در سرزمین‌‌‌‌‌‌‌‌های اشغال‌شده فعلی واقع شده‌است. تاسیسات ورهونسک نیز با ظرفیت ذخیرهسازی ۴/ ۰میلیارد مترمکعب گاز، در منطقه لوهانسک تحت‌کنترل روسیه واقع شده‌است. تاسیسات ذخیرهسازی بیلچ-ولیتسکو-اوهرسک که بزرگ‌ترین تاسیسات ذخیره گاز در اروپا است، می‌تواند بیش از چهار‌برابر بزرگ‌ترین سایت در آلمان گاز طبیعی را در خود جای دهد و به باور کارشناسان، به‌‌‌‌‌‌‌‌راحتی قابلیت اتصال به شبکه‌‌‌‌‌‌‌‌های گازرسانی اتحادیه اروپا را دارد.
بنابر گزارش‌ها، مقامات اتحادیه اروپا در حال بررسی راهکارهای اتصال سریع‌تر به این تاسیسات هستند؛ تاسیساتی که می‌توانند تا ۱۷میلیارد مترمکعب گاز را ذخیره کنند. اپراتور سیستم انتقال گاز اوکراین ادعا می‌کند در حال‌حاضر سیستم انتقال گاز این کشور، بیش از ۱۰۰ مسیر حمل‌ونقل مطمئن بین تاسیسات خود و مرزهای اتحادیه اروپا دارد.
نقش روسیه در معادلات گازی
در همین ارتباط و به گزارش دویچه‌‌‌‌‌‌‌‌وله، آنا‌‌‌‌‌‌‌‌میکولسکا از دانشگاه رایس گفت؛ هرچند مسکو در نحوه حمله به زیرساخت‌ها و عمدتا برای تحمیل درد و رنج بیشتر بر مردم اوکراین روش خاص خود را دارد، با این حال اما برقراری امنیت ترانزیت گاز روسی را در راس اولویت‌های خود دارد. به‌رغم درگیری نظامی، روسیه همچنان قسمتی از گاز صادراتی خود را از طریق اوکراین عرضه می‌کند. میکولسکا اضافه کرد که تحت شرایط سخت بازار، این موضوع می‌تواند راه دیگری برای تحت‌فشار قرار‌دادن اروپا باشد. آسیب رساندن به زیرساخت‌های فیزیکی گاز، از دست‌دادن کنترل بر تاسیسات گازی و ممنوعیت‌های دولتی صادرات گاز طبیعی تحت شرایط اضطراری، تنها بخشی از مخاطراتی به‌حساب می‌آیند که تجار انرژی اروپایی با آن مواجه هستند.
یکی از راهکارهای کاهش خطرات، می‌تواند انعقاد قرارداد با بانک اروپایی بازسازی و توسعه باشد. بانک یادشده می‌تواند تضمین‌‌‌‌‌‌‌‌هایی را برای پوشش خطرات سیاسی و مرتبط با جنگ ارائه دهد، اما مسوولان این بانک در پاسخ به پرسش‌‌‌‌‌‌‌‌های دویچه‌‌‌‌‌‌‌‌وله اعلام کردند که اکنون برای انتشار جزئیات خیلی زود است. کمیسیون اروپا در حال‌حاضر مشغول بررسی کمی و کیفی تضمین‌‌‌‌‌‌‌‌های صادرشده توسط بانک‌ها و بیمه‌گران دولتی و خصوصی است که بتوانند در شرایط اضطرار، پوشش بیمه‌‌‌‌‌‌‌‌ای مناسب و کافی برای گاز طبیعی ذخیره‌شده در اوکراین فراهم کنند.
پیمان قناعتی‌فرد