آمریکا نفت روسیه را تحریم کرد اما محصولات و مشتقات نفتی روسیه همچنان در بازار حضور دارند. به گفته یکی از مقامات آمریکایی تحریم و تعیین سقف قیمتی بر نفت روسیه ۵۰درصد از درآمد نفتی دولت کرملین را کاهش داده‌است. از سوی دیگر یک کارشناس تحلیلگر انرژی معتقد است زیر چتر سقف قیمتی و تحریم‌ها، صادرات نفت روسیه «به‌صورت شگفتانگیزی پایدار بوده‌است.»
نمی‌توان منکر تاثیر سقف قیمتی ۶۰ دلاری بر درآمدهای پوتین شد، همان‌طور که نمی‌توان افزایش صادرات نفت روسیه را نادیده گرفت؛ اما دو تحلیلگر بازار با بررسی نتیجه سیاست سقف قیمتی به این گزاره رسیده‌‌‌‌‌‌اند که حتی محصولات حاصل از نفت روسیه هم نباید وارد آمریکا شود. سیمون جانسون یکی از مدیران پیشین صندوق بین‌المللی پول و پروفسور در دانشگاه ام‌‌‌‌‌‌آی‌‌‌‌‌‌تی (MIT) و اولگ اوستنکو مشاور اقتصادی ولادیمیر زلنسکی رئیس‌‌‌‌‌‌جمهور اوکراین از سال۲۰۱۹، در مقاله‌‌‌‌‌‌ای در پروجکت سندیکیت طرحی تازه برای کاهش توان روسیه ارائه داده‌اند. کاهش سقف قیمتی با مخالفت برخی از اعضای اتحادیه اروپا مواجه شده‌است و این دو تحلیلگر معتقدند محصولاتی که با نفت روسیه در کشورهای دیگر «سفیدشویی» می‌شوند هم باید تحریم شوند زیرا درآمد چشمگیری برای پوتین دارند.
سقف قیمتی کارساز است؟
اریک ون نوستراند، دستیار موقت وزیر خزانه‌داری آمریکا، در یک سخنرانی گفت: «ما همچنین می‌دانیم که روسیه تلاش خواهد کرد تا از سقف قیمتی فرار کند. در نظارت بر بازارهای نفت هوشیار عمل می‌کنیم و کل ائتلاف (اتحادیه اروپا، آمریکا و گروه هفت) بر اجرای تحریم‌هایمان متمرکز است.» به گزارش مجله بارونز (Baroons)، سازوکار سقف قیمت ۶۰ دلار در هر بشکه نفت روسیه، توسط اتحادیه اروپا، G۷ و استرالیا در اوایل دسامبر سال‌گذشته مورد‌توافق قرارگرفت. متیو هالند یک مقام سابق آمریکایی گفت: «درآمد روسیه از صادرات نفت ۵۰درصد کاهش داشته‌است. ما طرح را این‌گونه ارزیابی نمی‌کنیم که چه میزان نفت روسیه بشکه‌‌‌‌‌‌ای زیر ۶۰دلار فروخته شده‌است، ما کاهش کل درآمد روسیه از بازار نامحدود نفت را ارزیابی می‌کنیم.» هالند که تحلیلگر انرژی در اسپکتز است به خبر‌‌گزاری فرانسه گفت: «سقف قیمت G۷ همان کاری را انجام داده که برای آن طراحی شده بود؛ محدود‌کردن درآمد روسیه و در عین‌حال حفظ نفت در بازار.»
اما هلگه آندره مارتینسن، تحلیلگر DNB، معتقد است حجم صادرات نفت روسیه «به طرز شگفتانگیزی پایدار بوده و سقف قیمت واقعا به دلیل انعطاف‌‌‌‌‌‌پذیری بازار نفت، هنوز آزمایش خود را پس نداده‌است.» البته روسیه جوانب امر را سنجیده بود. آمارها نشان می‌دهد پیش از دسامبر ۲۰۲۲ (حمله روسیه به اوکراین)، روسیه قراردادهای بلندمدت با تخفیف شدید (حدود ۳۰درصد کمتر از قیمت نفت‌برنت) به خریداران جنوب‌شرق آسیا و هند اعطا کرده‌است. این درحالی است که قیمت‌ها به دلیل کاهش تولید اوپک‌‌‌‌‌‌پلاس در هفته‌های اخیر در بازار رو به افزایش بوده‌است.
بر اساس داده‌های آژانس قیمت‌گذاری آرگوس‌‌‌‌‌‌مدیا، در اواسط ماه ژوئیه سال‌جاری میلادی، بهای هر بشکه نفت‌خام اورال از سد ۶۰ دلار عبور کرده‌است. به اعتقاد استفان اینس، تحلیلگر SPI Asset Management، کاهش تولید روسیه «بازپرداخت» غرب برای حمایتش از اوکراین است: «آنها می‌دانستند که در اواسط فصل اوج رانندگی در ایالات‌متحده، کاهش تولید باعث افزایش قیمت نفت می‌شود.» البته کارشناس دیگر، متیو هالند، استدلال می‌کند که نقض سقف قیمتی «علاقه برخی خریداران به نفت روسیه را کاهش می‌دهد، به‌ویژه هند که از خطر تحریم‌ها عصبی خواهد شد.»
راه تازه مهار درآمد پوتین
تحریم‌های ایالات‌متحده بر نفت روسیه به‌‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌‌ای است که اگر اورال روسی در کشوری ثالث به فرآورده نفتی (بنزین، گازوئیل و سوخت جت) تبدیل شود مشمول سقف قیمتی نخواهد شد و در بازار به نرخ جهانی فروخته می‌شود. به گزارش پروجکت سندیکیت، سیمون جانسون یکی از اقتصاددانان ارشد پیشین صندوق بین‌المللی پول و اولگ اوستنکو مشاور اقتصادی ولادیمیر زلنسکی رئیس‌‌‌‌‌‌جمهور اوکراین در مقاله‌‌‌‌‌‌ای مشترک طرحی تازه ارائه کرده‌‌‌‌‌‌اند: از فوریه ۲۰۲۲، دولت آمریکا برای کمک به اوکراین اقدامات زیادی برای دفع تاکتیک‌‌‌‌‌‌های تروریستی و تهاجمی روسیه انجام داده‌است. از کمک‌های مالی و نظامی گرفته تا طرح BA (Biden Administration)i دولت و کنگره آمریکا بر نفت روسیه، آن‌هم درست پس از هجوم روسیه به خاک اوکراین. با این حال ورود محصولات پالایشی نفت روسیه تحت شرایط خاصی به آمریکا ادامه یافت.
این محصولات عملا منبعی برای ادامه رفتار پرخاشجویانه کرملین است، واردات آنها بدون استثنا باید ممنوع شود. از سال۲۰۲۲، آمریکا کشورهای عضو گروه هفت و اتحادیه اروپا را برای تعیین سقف قیمتی برای نفت‌خام و فرآورده‌های روسیه متقاعد کرد. درحال‌حاضر، کمپانی‌‌‌‌‌‌های غربی می‌توانند محموله‌‌‌‌‌‌های نفت روسیه را حمل و بیمه کنند به شرط آنکه براساس سقف قیمتی تعیین‌شده خریداری‌شده باشد. طرح سقف قیمتی علاوه‌بر کاهش درآمد نفتی روسیه، برای کرملین بار مالی ایجاد کرد در عین اینکه مانع از ایجاد اختلال در بازار نفت شد اما تلاش برای پایین‌آوردن سقف قیمتی با مقاومت روبه‌‌‌‌‌‌رو شده‌است.
بنابراین با بن‌‌‌‌‌‌بستی که اتحادیه اروپا و آمریکا برای کاهش بیشتر سقف قیمتی مواجه شده‌است، تحریم کامل محصولات پالایشی که با نفت روسیه تولید می‌شود یک روش کم‌‌‌‌‌‌هزینه و منطقی برای فشار مالی بیشتر بر پوتین است. تحریم‌های اعمال شده به‌‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌‌ای است که اگر نفت روسیه در کشوری ثالث به محصولات پالایش‌شده تبدیل شود، منعی برای ورود آن به بازار آمریکا وجود ندارد. مخصوصا محصولاتی مثل بنزین، گازوئیل و سوخت جت که از تقاضای بالایی برخوردار هستند. این حفره قانونی باعث‌شده نفت روسیه در کشورهایی مثل هندوستان و ترکیه عملا «سفیدشویی» شود: پالایشگاه‌ها، نفت روسیه را براساس سقف قیمتی یعنی بشکه‌‌‌‌‌‌ای ۶۰ دلار خریداری می‌کنند و محصول فرآوری‌شده را به قیمت جهانی در بازار کشورهای اتحادیه اروپا، انگلیس و آمریکا به‌فروش می‌‌‌‌‌‌رسانند، آن‌هم دقیقا کشورهایی که نفت روسیه را تحریم کرده‌‌‌‌‌‌اند.
حاشیه سود آربیتراژ (تفاوت قیمتی بین بازارها) با نوسان قیمت جهانی نفت تغییر می‌کند، با این حال تخمین‌زده می‌شود در سال۲۰۲۳ حاشیه سود آربیتراژ محصولات پالایش‌شده نفت روسیه بین ۱۵ تا ۲۰ دلار در هر بشکه باشد؛ بازه قیمتی که سفیدشویی نفت روسیه را به‌‌‌‌‌‌طور موقت جذاب می‌کند.
تحریم محصولات سفیدشویی‌شده
بخش عمده‌‌‌‌‌‌ای از محموله‌‌‌‌‌‌های نفت‌خام توسط کشتی‌‌‌‌‌‌های مخصوص حمل می‌شود و ترکیب و اندازه محموله‌‌‌‌‌‌ها از طریق پایگاه داده‌‌‌‌‌‌ای اختصاصی در دسترس است. تجزیه و تحلیل این محموله‌‌‌‌‌‌ها توسط (Global Witness) که یک سازمان غیردولتی است واقعیت چشمگیری را آشکار می‌کند: «ایالات‌متحده محصولات پالایش‌شده را از یک کشور سفیدشوی که هندوستان است وارد می‌کند. تمامی این محموله‌‌‌‌‌‌ها از بزرگ‌ترین مجتمع پالایشی جهان یعنی جامنگار (Jamnagar) بارگیری می‌شوند.» شرکت (Reliance Industries Limited) که مالک مجتمع پالایشی جامنگار است سود هنگفتی از این سفیدشویی به جیب می‌زند، آن‌هم درحالی‌که نفت‌خام روسیه را تحت سقف قیمتی مجاز خریداری می‌کند، بنابراین جای تعجب ندارد که ۴۳درصد از محموله‌‌‌‌‌‌های نفتی در آوریل سال‌جاری میلادی که به جامنگار واردشده، از مبدا روسیه بوده باشد.
بین ۳ تا۵درصد از کل واردات محصولات نفتی آمریکا از هندوستان وارد می‌شود که یادآور میزان واردات پیش از همه‌‌‌‌‌‌گیری کروناست. ایالات‌متحده جزو تولیدکنندگان بزرگ نفت است، بنابراین سهم کل نفت وارداتی در بازار آمریکا در‌برابر تقاضای بیش از ۲۰میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌ای در روز این کشور، میزان قابل‌‌‌‌‌‌توجهی نیست. در حقیقت، میزان واردات محصولات نفتی از هندوستان تا اوایل ژوئیه ۲۰۲۳، معادل تنها ۱۵ساعت از کل مصرف نفت آمریکاست. این دو تحلیلگر معتقدند فروش محصول هر پالایشگاهی که نفت روسیه را فرآوری می‌کند باید ممنوع شود؛ این طرح یک رویکرد ساده است که می‌توان آن را به‌راحتی اجرا کرد. تاثیر این اقدام بر قیمت حامل‌های سوخت در آمریکا اندک خواهد بود؛ به‌ویژه وقتی می‌توان جایگزین مناسبی برای آن از تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان بین‌المللی نفت تامین کرد.
پالایشگاه‌هایی مثل جامنگار همچنان می‌توانند نفت روسیه را پالایش کنند، اما آنها باید بازار دیگری برای محصولات خود پیدا کنند. این برنامه، تجارت با روسیه را بیش از پیش لکه‌‌‌‌‌‌دار خواهد کرد و فشار نزولی بیشتری بر قیمت نفت روسیه خواهد آورد و هدف نهایی آمریکا و اتحادیه اروپا را تقویت می‌کند. باید دقت داشت که کاهش درآمد نفتی روسیه منجر به کاهش صادرات نفت آن نخواهد شد. پشتیبانی از این طرح در کنگره آمریکا در حال شکل‌‌‌‌‌‌گیری است بیشتر به این دلیل که آمریکا و اتحادیه اروپا را تشویق می‌کند در یک جهت حرکت کنند. هر دو حوزه قضایی بیشتر در معرض محصولات پالایشی با منشأ نفت روسیه از کشورهای ثالث (سفیدشویی) هستند و بازار محصولات نفتی آنها بیش از کشورهای دیگر تحت‌تاثیر عرضه محصولات روسی است که به‌معنای تاثیرپذیری تورم این کشورها از محصولات نفتی روسیه نیز می‌توان به آن نگاه کرد.
از آنجا‌که پرخاشگری روسیه علیه اوکراین ادامه دارد، پشتیبانی از اوکراین امری منطقی و اجازه به روسیه برای استفاده از این سود هنگفت غیرمنطقی است. بیشتر درآمدهای ارزی روسیه از طریق نفت تامین می‌شود. صرف نظر از اینکه چه کسی در ۲۰ سال‌آینده کرملین را کنترل خواهد کرد، به‌‌‌‌‌‌نظر نمی‌رسد روسیه به یک دموکراسی صلح‌‌‌‌‌‌طلب تبدیل شود که به مرزهای بین‌المللی احترام بگذارد، بنابراین غرب به یک راهبرد مهار اقتصادی در بلندمدت نیاز دارد که در آن روسیه به صادرات نفت ادامه دهد اما با سقف قیمتی که با هر اقدام تجاوزکارانه کوتاه‌تر شود.