با نگاهی اجمالی بر تحولات بازار انرژی در یک دهه‌گذشته می‌توان به‌‌‌‌‌‌سادگی نتیجه گرفت که تقاضای بازار جهانی برای انواع حامل‌های سوخت، با روندی تدریجی رو به افزایش است. در این میان، انواع سوخت‌های فسیلی و مشتقات آنها، درصد بالاتری از اقبال عمومی را به خود اختصاص می‌دهند. سرمایه‌گذاری گسترده و رشد بی‌‌‌‌‌‌سابقه انرژیهای تجدیدپذیر به‌‌‌‌‌‌ویژه در زمینه توسعه ظرفیت تولید برق از دو منبع خورشید و باد نیز نتوانست تغییری در جایگاه و سهم سوخت‌های فسیلی (فراتر از ۸۰درصد)، از کل سبد عرضه انرژی در جهان ایجاد کند.
سوخت‌های فسیلی؛ یکه‌‌‌‌‌‌تاز عرصه انرژی
رویترز با استناد به گزارش‌های رسمی منتشرشده در حوزه انرژی می‌نویسد؛ به‌رغم تکاپوی جهانی در جهت توسعه و افزایش ظرفیت بهره‌‌‌‌‌‌برداری از انرژیهای تجدیدپذیر، به‌‌‌‌‌‌ویژه در صنعت برق، کماکان شاهد یکه‌‌‌‌‌‌تازی سوخت‌هایی نظیر نفت، گاز و زغال‌سنگ در فرآیند تامین تقاضای فزاینده، هرچند تدریجی جهانی انرژی در سالی که گذشت، بودیم. بازار انرژی در سال۲۰۲۲ با فراز و فرودهای بسیاری مواجه شد، به‌عنوان مثال قیمت گاز و زغال‌سنگ در اروپا و آسیا با شیب تند و کم‌‌‌‌‌‌سابقه‌‌‌‌‌‌ای افزایش یافت. هرچند در تئوری این افزایش قیمت باید منتج به ریزش تقاضا در بازار انرژی می‌‌‌‌‌‌شد، اما در مقام عمل چنین واکنشی را از بازار شاهد نبودیم.
درصد بالای انتشار کربن
مساله تعجب‌‌‌‌‌‌برانگیز از نگاه رئیس هیات‌مدیره یک موسسه معتبر انرژی این است که با وجود رشد بیشتر و توسعه بهره‌‌‌‌‌‌برداری از انرژیهای سبز تجدیدپذیر در فرآیند تولید برق، شاهد رشد انتشار کربن در حوزه تولید انرژی بودیم؛ این در حالی است که در راستای تحقق اهداف موافقت‌نامه پاریس، دولتمردان متعهد شده‌اند که انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌‌ای را تا سال۲۰۳۰، بیش از ۴۰درصد نسبت به سطح انتشار آن در سال۲۰۱۹ کاهش دهند تا امید جمعی برای کنترل گرمایش زمین در محدوده ۲ درجه سانتی‌‌‌‌‌‌گراد یا پایین‌تر، به ناامیدی تبدیل‌نشود. بررسی روند مصرف انرژی جهانی در طول سال۲۰۲۲ بیانگر این واقعیت است که در طول سال‌گذشته میانگین تقاضا برای انواع حامل‌های انرژی، حدود یک‌درصد افزایش داشته‌است. در طول این سال، تولید جهانی گاز طبیعی به حدود ۴هزار‌میلیارد متر‌مکعب رسید، عددی که کم و بیش با میزان تولید در سال‌قبل از آن برابر بود. مصرف جهانی نفت‌خام نیز با رشد حدود ۳میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌ای در روز به حدود ۵/ ۹۷میلیون بشکه روزانه رسید که البته در مقایسه با سال۲۰۲۱، کاهش نسبی را نشان می‌دهد.
سرمایه‌‌‌‌‌‌گریزی از تجدید‌‌‌‌‌‌پذیرها
در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر باید اذعان کرد که به‌‌‌‌‌‌واسطه شرایط ژئوپلیتیک کنونی حاکم بر دنیا، افق سرمایه‌گذاری در این حوزه با مخاطرات و ریسک‌های فراوان مالی روبه‌رو است. با این همه به‌نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری در زمینه‌‌‌‌‌‌هایی بکرتر مانند ارتقای ظرفیت ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی، فرصتی فراهم آورده تا سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران حداقل ریسک‌های پیش‌‌‌‌‌‌روی خود را کاهش دهند. همانگونه که اشاره شد، قسمتی از مخاطرات سرمایه‌گذاری را می‌توان با تمرکز بر فناوری‌هایی که به‌نظر می‌رسد امروزه بیشتر مورد‌نیاز جوامع هستند مدیریت کرد، مانند تکنولوژی ارتقای ظرفیت ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی باتری‌‌‌‌‌‌های موجود یا ساخت باتری‌‌‌‌‌‌هایی با پلتفرم متفاوت. واقعیت این است که تاکنون طیف گسترده‌ای از سرمایه‌گذاری‌های جدید به سمت تولید انرژیهای تجدیدپذیر متناوب هدایت شده‌اند، با این‌وجود طرح ارتقای ظرفیت ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی باتری در کشورهای پیشرفته نیز در حال مطالعه است؛ امری که در نوع خود می‌تواند بر زنجیره تامین مستقیم انرژیهای تجدیدپذیر تاثیرات مخربی برجای بگذارد.
برق پاک؛ کربن صفر
این در حالی است که طبق برآورد آژانس بین‌المللی انرژی، بیش از ۲تریلیون دلار سرمایه‌گذاری سالانه در برق پاک تا سال۲۰۳۰ برای دستیابی به هدف انتشار خالص کربن صفر، مورد‌نیاز خواهد بود. چنانچه دستیابی به اقتصاد کم‌‌‌‌‌‌کربن در راس اولویت‌های جهانیان قرار بگیرد، التزام دولت‌ها به تمهید برای جذب سرمایه جدید دراین حوزه بیش از گذشته احساس خواهد شد. جنگ روسیه با اوکراین در کنار منازعات داخلی روسیه، خطرات ناشی از وابستگی دولت‌های اروپایی به سوخت‌های فسیلی وارداتی به‌‌‌‌‌‌ویژه از مبدا روسیه را برجسته‌‌‌‌‌‌تر از گذشته کرده، تا جایی‌که مقوله دگردیسی انرژی در قاره‌سبز را از موضوعی صرفا زیست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌محیطی و اقتصادی، به مساله‌ای کاملا سیاسی تبدیل‌کرده است.
ایجاد تنوع در سبد سرمایه‌گذاری
از راهکارهای دیگری که می‌تواند کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر را رقم بزند، می‌توان به اصل ایجاد تنوع در سرمایه‌گذاری اشاره کرد. جهت روشن‌شدن موضوع، می‌توان به سبد متنوع سرمایه‌گذاری در زمینه چندگونه از انواع انرژی تجدیدپذیر به‌‌‌‌‌‌طور همزمان یا سرمایه‌گذاری همزمان بر روی یک نوع از انرژی در چند منطقه مختلف جغرافیایی، اشاره کرد. از آنجا‌که مشتریان بزرگ انرژی در اروپا برضرورت مقابله با تغییرات اقلیمی و خاتمه بهره‌‌‌‌‌‌برداری از سوخت‌های فسیلی تاکید دارند، می‌توان آینده انرژیهای سبز را حداقل در این حوزه جغرافیایی، آینده‌ای روبهرشد متصور شد.
به‌عنوان نمونه در انگلستان سهم روبهرشد انرژیهای تجدیدپذیر در ترکیب انرژی این کشور، مانند اکثر اقتصادهای توسعه‌‌‌‌‌‌یافته، چالش‌های جدیدی همچون افزایش هزینه‌های توسعه، رشد نوسان‌‌‌‌‌‌های تولید و در نهایت تزلزل قیمت در بازار را ایجاد‌کرده است، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت پروژه‌های مرتبط با انرژیهای تجدیدپذیر سودهای کم‌‌‌‌‌‌سابقه‌‌‌‌‌‌ای را ثبت می‌کنند و همان‌طور که گزارش تحقیقاتی اخیر نشان می‌دهد میزان بازگشت سود حاصل از سرمایه‌گذاری در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر در قاره‌سبز از ۱۰درصد در سال۲۰۱۵ به ۱۶درصد در سال۲۰۲۰ رسیده است. به موازات همین مساله، مخاطرات سرمایه‌گذاری در این زمینه نیز در حال افزایش است.
پیامدهای مالی گذار سریع به‌سوی تولید انرژیهای تجدیدپذیر برای جیب سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران قابل‌توجه است. در وهله اول، حداقل در ابتدای این فرآیند، تامین انرژی پایدار دچار چالش شده که در نتیجه آن، گاز طبیعی و حتی نفت با افزایش مقطعی قیمت روبه‌رو می‌شوند. در وهله دوم، عدم‌امکان عبور سریع از سوخت‌های فسیلی، افت بازدهی موردانتظار سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران را در این بخش به‌همراه خواهد داشت.
حمایت مالی دولت‌ها از شهروندان اروپایی
قیمت برق در اولین ماه از سال‌جاری میلادی در سطح کشورهای اروپایی کاهش یافت که نتیجه مستقیم پرداخت یارانه از سوی دولت این کشورها به‌حساب می‌‌‌‌‌‌آمد. در فرانسه به‌عنوان مثال، تصویب و اجرای چتر تعرفه انرژی در مقابل افزایش بی‌‌‌‌‌‌سابقه تعرفه‌‌‌‌‌‌ها در سال‌گذشته میلادی، افزایش قیمت را در سطح ۴درصد محدود نگاه داشت. گفتنی است سقف افزایش تعرفه در این کشور از ژانویه ۲۰۲۳ به ۱۵درصد افزایش پیدا کرد. به باور کارشناسان و فعالان حوزه انرژی، در شرایط کنونی، اتخاذ راهبرد و اجرای سازوکارهایی نظیر چتر تعرفه انرژی، از سوی دولت‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد. این‌گونه اقدامات در نهایت می‌توانند به ایجاد ثبات و پایداری در فرآیند حذف آرام سوخت‌های فسیلی از سبد انرژی خانوار و صنایع و دگردیسی به سمت اقسام انرژی تجدیدپذیر راهگشا باشند. هرچند در بازار سرمایه، سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران فی‌‌‌‌‌‌نفسه مجهز به اهرم‌‌‌‌‌‌هایی برای کنترل مخاطرات سرمایه‌گذاری خود هستند، با این همه درخصوص انرژیهای تجدیدپذیر، حمایت همه‌‌‌‌‌‌جانبه دولت‌ها برای تسریع و تسهیل روند گذار، از ضروریات به‌نظر می‌رسد.
پیمان قناعتی‌فرد