پیروزی اردوغان نشان داد که «یک رئیس‌جمهور می‌تواند سیاستی که هویتش را می‌سازد در پیش بگیرد تا علی‌رغم بدترین شرایط بحران اقتصادی باز هم در انتخابات پیروز شود».
· پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، تضمین کننده عرضه گاز روسیه به مجارستان است. مجارستان هم اکنون گاز روسیه را تنها از طریق مسیر جنوبی از طریق ترکیه دریافت می‌کند، لذا اگر ترک‌ها یک رهبر طرفدار آمریکا داشتند، بسیار بعید بود که این گاز به مجارستان و صربستان برسد. رقیب اصلی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری، کمال قلیچداراوغلو، دقیقا رهبر طرفدار آمریکاست.
· گازپروم با ساخت ترک‌استریم، خط لوله گازی که روسیه را به ترکیه وصل می‌کند و اوکراین را دور می‌زند، به عنوان یک پروژه ژئوپلیتیکی و نه اقتصادی، اتکای آنکارا به مسکو را عمیق‌تر کرد و باعث تنش در روابط ترکیه با اوکراین شد.
· فاطمه لطفی دنیای انرژی
ترک‌ها به‌دنبال بازیگری در عرصه انرژی هستند. آنها خواهان ایفای نقش موثرتری
برای تامین انرژی مورد نیاز اروپا هستند. اما آنکارا برای رسیدن به چنین خواستهای،
موانع سیاسی و فنی بیشماری پیش‌رو دارد. حالا که اردوغان دوباره بر اریکه قدرت در
ترکیه تکیه زده است، آیا ترک‌ها می‌توانند امیدوار به گشایش‌هایی در مسیر رسیدن به
خواستهای خود باشند؟ جواب سوال بسیار مشکل است. مخصوصا که شرق اروپا درگیر جنگی
خانمان‌برانداز است.
اول ماجرا کجاست؟
یکی از
بزرگترین آرزوهای ترک‌ها این است که عضو اتحادیه اروپا شوند. اما
بر سر راه این عضویت سه عامل بزرگ قرار گرفته که مانع از آن می‌شوند ترکیه به
راحتی در این اتحادیه پذیرفته شود. اولین عامل، عامل جغرافیاست. در واقع همسایه‌های
شمالی و شمال غربی ترکیه، هرگز این کشور را به عنوان بخشی از اروپا قبول نکرده‌اند.
اگر ترکیه اروپایی باشد یعنی مرزهای اتحادیه اروپا به سوریه و عراق و ایران هم می‌رسد.
اتحادیه اروپا چنین چیزی را اصلا نمی‌خواهد. تنها پنج درصد قلمرو تکیه در اروپا
قرار دارد و جغرافی‌دانان بقیه این کشور را بخشی از خاورمیانه‌ای می‌دانند که
همیشه مرکز تنش بوده است. عامل دوم، مسائل حقوق بشری است. به ویژه اینکه 97 درصد
مردم ترکیه مسلمان هستند. اتحادیه اروپا چندان تمایلی به پذیرفتن یک کشور کاملا
مسلمان در میان خود ندارد. عامل سوم اما اقتصاد است. اروپا می‌گوید که کیفیت زندگی
در ترکیه بسیار پایین‌تر از استانداردهای این اتحادیه است. و اگر قرار باشد که
ترکیه عضو اتحادیه اروپا شود احتمالا این اتحادیه با هجوم عظمیم نیروی کار مواجه
خواهد شد که به دنبال دریافت درآمدهای بالا هستند. احتمال پیوستن ترکیه به اتحادیه
اروپا هر روز کم‌رنگ‌تر می‌شود. ترک‌ها نمی‌توانند جغرافیای خود را تغییر دهند و
خود را از خاورمیانه‌ای بودن بکَنند و کاملا اروپایی کنند. نمی‌توانند دین 98 درصد
جمعیت خود را تغییر دهند. پس باید اقتصاد را تغییر دهند. آنها تا حدی هم در این
راه موفق شده‌اند. اما به نظر می‌رسد ترک‌ها حتی اگر برنامه «همه تلاشمان را می‌کنیم
عضو اتحادیه اروپا شویم» را کنار هم نگذاشته باشند، دیگر خیلی به آن نمی‌اندیشند.
حالا ترک‌ها رویاهای بسیار بزرگ‌تری دارند. رویایی که با برنامه‌های انرژی این
کشور گره خورده است و البته یک سر آن هم به ناتو وصل می‌شود و رجب طیب اردوغان در راس
هرم این برنامه‌ها، به دنبال احیای امپراطوری عثمانی است تا دوباره بر قلمروی بزرگ
حکومت کند. این بار مسیر‌های این قلمرو از میادین گازی و خطوط لوله انرژی می‌گذرد.
باز هم رجب طیب اردوغان
پس از دو دهه قدرت، رجب طیب اردوغان با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری
ماه مه، تسلط خود را بر سیاست ترکیه تثبیت کرد. اکنون سوالی که ترکیه و جهان فراتر
از مرزهای این کشور با آن مواجه است، این است که این رهبر قدرتمند در آینده چه
خواهد کرد. نفوذ بین‌المللی اردوغان به عنوان رئیس یک قدرت استراتژیک حیاتی ناتو،
قدرتی که خط اتصال اروپا به خاورمیانه است، بسیار مهم است. اما در داخل کشور او با
چالش‌های اقتصادی با تورم افسارگسیخته دست‌وپنجه نرم می‌کند. انتخابات اخیر یکی از
بزرگترین تهدیدها برای حکومت اردوغان تاکنون بوده است. او از زمان مصطفی کمال
آتاتورک که صد سال پیش این کشور را تأسیس کرد، قدرتمندترین رهبر ترکیه است و با
کمپینی که منش استبدادی‌اش را تقویت کرد، برنده انتخابات شد. کارشناسان عوامل زیادی را در چرایی دوباره به
قدرت رسیدن اردوغان بیان می‌کنند. درحالی که انتظار می‌رفت با وضعیت بحران اقتصادی
و تورم بالا و نیز زلزله مهیب این کشور، ترک‌ها به اردوغان پشت کنند، اما همانطور
که امره پکر، مدیر اروپا در گروه مشاوره اوراسیا، در مصاحبه با پالیتیکو اعتراف
می‌کند، پیروزی اردوغان نشان داد که «یک رئیس‌جمهور می‌تواند سیاستی که هویتش را
می‌سازد در پیش بگیرد تا علی‌رغم بدترین شرایط بحران اقتصادی باز هم در انتخابات
پیروز شود».
منتقدین اردوغان اما دلیل پیروزی او را تسلط بر منابع دولتی می‌دانند. او
بر رسانه‌های کشور نفوذ دارد، منتقدین را زندانی کرده و جامعه را به سمت ایجاد یک
حکومت اقتدارگرا پیش برده است. آنها معتقدند که پنج سال آینده و باقی‌ماندن
اردوغان در قدرت، می‌تواند ضربه‌ای ویرانگر به دموکراسی‌خواهی در ترکیه بزند.
اردوغان چه سیاستی را ادامه خواهد
داد؟
پیش‌بینی میزان تنش‌های سیاست خارجی بین ترکیه و غرب دشوار است. طی دهه
گذشته، اردوغان سیاست خارجی پرتنشی را در پیش گرفت که منجر به اصطکاک با متحدان
ترکیه در ناتو شده است. یکی از مهمترین مسائل مطرح در عرصه سیاست بین‌المللی
ترکیه، تهاجم نظامی روسیه به اوکراین است. ترکیه با هر دو طرف این جنگ روابط خوبی
دارد. درواقع ترکیه‌ی اردوغان یکی از معدود کشورهایی است که توانسته از این جنگ
سود ببرد. تحلیلگران سیاسی بر این باورند که اردوغان در این باره سیاست گذشته خود
را ادامه می‌دهد، یعنی توسعه همکاری اقتصادی با روسیه و درعین حال حمایت از
اوکراین. با این حال کارشناسان معتقدند ترکیه می‌تواند حالا بیشتر از گذشته از
نفوذ خود در هر دو طرف برای ادامه منفعت‌جویی اقتصادی استفاده کند. در این باره از
منظر انرژی بیشتر بحث خواهیم کرد. اما ترکیه می‌تواند باز هم نقش خود را برای
میانجیگری در صادرات غله اوکراین پررنگ‌تر کند. از سویی این کشور به فروش پهپاد
به اوکراین و دلالی صادرات گاز روسیه، که ترکیه از ابتدای شروع جنگ در این منطقه
به دنبالش بود، ادامه داده و احتمالا باز هم ادامه خواهد داد. و نیز روابط ترکیه
با ناتو هم دیگر موضوعی است که کارشناسان بر احتمال افزایش قدرت این کشور در ناتو
تاکید دارند. ترکیه برای چندین دهه عضو قدیمی ناتو بوده، اما اردوغان از زمان حمله
روسیه به اوکراین در سال گذشته معادلات سیاست خارجی خود را پیش برده است. ترکیه که
در سال 2017 میانجی قراردادی بحث‌برانگیز با روسیه برای خرید سامانه دفاع موشکی
زمین به هوای اس-400 این کشور بود، با دیگر متحدان ناتو برای اعمال تحریم‌ها علیه
پوتین همراهی نکرد. ترکیه در واقع روابط خود با روسیه را در زمینه انرژی تقویت کرد
و واردات نفت ارزان روسیه را در سال گذشته دو برابر کرد. در آن طرف اروپا هم ترکیه
عضویت سوئد در ناتو را به دلیل ادعای اردوغان مبنی بر اینکه استکهلم از پ‌ک‌ک و
سایر گروه‌هایی که ترکیه «تروریست» می‌دانند حمایت می‌کند، متوقف کرده بود. آنکارا قبلا با ورود فنلاند به ناتو نیز
مخالفت کرده بود اما در نهایت به این کشور اجازه پیوستن به ناتو را داد. اردوغان
با حفظ فاصله از غرب در تلاش است تا سیاست خارجی خود را با شرایط خودش به تصویر
بکشد. کارشناسان می‌گویند که اردوغان تا زمانی که خیالش از قرارداد جت‌های جنگنده F-16
با ایالات متحده راحت نشده همین سیاست را ادامه خواهد داد. ترکیه پس از انعقاد
قراردادی با متحد خود روسیه برای اس-400 از برنامه جت‌های جنگنده آمریکا اخراج شد.
دولت بایدن اعلام کرده که آماده است به ترکیه اجازه دهد تجهیزات ارتقا یافته را
خریداری کند، اما در نهایت همین هم به تایید کنگره نیاز دارد. در همین حال اردوغان ارزشمند بودن خود و ترکیه
را برای غرب ثابت کرد. او به پوتین در طرح ابتکاری غلات دریای سیاه در سال گذشته
کمک کرد، توافقی که با میانجیگری سازمان ملل متحد اجازه داد صادرات غلات از
اوکراین ادامه یابد و افزایش قیمت مواد غذایی را کنترل کرد. هفته‌نامه ویک می‌نویسد
در حالی که حامیان اردوغان او را به عنوان یک رهبر رویایی در جهان اسلام می‌بینند،
منتقدان منتظر هستند تا عواقب بین‌المللی بازگشت این دیکتاتور به قدرت را ببینند.
مرکز اصلاحات اروپایی گزارشی از سیاست‌های احتمالی رئیس‌جمهور ترکیه در پنج
سال آینده منتشر کرده است. این مرکز می‌نویسد: اتحادیه اروپا و ترکیه باید در
زمینه‌های مختلفی از جمله انرژی، مهاجرت و حتی سیاست خارجی با یکدیگر همکاری کنند.
در زمینه انرژی، ترکیه به عنوان یک کشور بزرگ برای ترانزیت گاز، شریک مهم اتحادیه
خواهد بود. مهاجرت نیز حوزه اصلی همکاری باقی خواهد ماند، زیرا به نفع اتحادیه
اروپا است که به کمک ترکیه به حمایت از نزدیک به چهار میلیون پناهنده‌ای که ترکیه
میزبانشان است، ادامه دهد. تا زمانی که اسکان مجدد پناهجویان در اتحادیه اروپا از
نظر سیاسی غیرممکن باشد، تنها جایگزین برای همکاری با ترکیه این است که اتحادیه
اروپا حتی بیشتر به عقب‌نشینی‌های غیرقانونی در مرزها تکیه کند. در سیاست خارجی،
اتحادیه اروپا و ترکیه زمانی که منافع مشترک دارند، به عنوان مثال در تلاش برای
ایجاد ثبات در لیبی یا کاهش نفوذ روسیه در قفقاز و آسیای مرکزی، باید با یکدیگر
همکاری کنند. نیاز به همکاری در زمینه انرژی، مهاجرت و سیاست خارجی به این معنی
است که به نفع اتحادیه اروپا نیست که ارتباطات با ترکیه را به حداقل برساند،
درحالی که این اتفاق در چند سال گذشته رخ داده است.
اردوغان و سیاست انرژی ترکیه
از زمان حمله پوتین به اوکراین در سال 2022، شرکای غربی ترکیه از تلاش‌های
میانجی‌گرانه آنکارا در این مناقشه، از جمله نقش آنکارا در میانجیگری توافق غلات،
و عرضه هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه به اوکراین، قدردانی کرده‌اند. با این حال
اروپا و ایالات متحده به طور فزاینده‌ای نگران هستند که شرکت‌های روسی برای دور
زدن تحریم‌ها از ترکیه استفاده کنند. اتحادیه اروپا و ایالات متحده احتمالا فشار
بر ترکیه را برای همسویی با تحریم‌های غرب، یا حداقل برای جلوگیری از دستیابی شرکت‌های
روسی به کالاهای تحریم شده از طریق ترکیه، افزایش خواهند داد. با این حال، آنکارا
همچنان تمایلی به اقدام ندارد. حفظ روابط خوب با روسیه به دلایل مختلفی برای ترکیه
مهم است. ترکیه همچنان به گاز روسیه متکی است و حضور نظامی روسیه در سوریه می‌تواند
عملیات ترکیه علیه کردها را دشوارتر کند یا پناهندگان سوری بیشتری را به سمت ترکیه
سوق دهد. روسیه همچنین منبع کمک اقتصادی به ترکیه بوده است و برای ساخت نیروگاه
هسته‌ای به اقتصاد ترکیه پول تزریق کرده و به آنکارا اجازه می‌دهد تا پرداخت بهای
گاز را در آستانه انتخابات به تعویق بیندازد. و بیش از هر کشور دیگری توریست‌های
روسیه وارد ترکیه می‌شود. سیزده درصد کل توریست‌هایی که به ترکیه می‌روند از مبدا
کشور روسیه هستند. در عین حال ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان، در شبکه رادیویی کوسوت گفته
بود که پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، تضمین کننده عرضه گاز
روسیه به مجارستان است. وی با بیان اینکه کشورش اکنون گاز روسیه را تنها از طریق
مسیر جنوبی از طریق ترکیه دریافت می‌کند، تاکید کرد که اگر ترک‌ها یک رهبر طرفدار
آمریکا داشتند، بسیار بعید بود که این گاز به مجارستان و صربستان برسد. به گفته اوربان، رقیب اصلی اردوغان در
انتخابات ریاست جمهوری، کمال قلیچداراوغلو، دقیقا رهبر طرفدار آمریکاست. مجارستان بیشتر گاز مورد نیاز خود را از روسیه
دریافت می‌کند. در سپتامبر 2021، شرکت مجارستانی ام‌وی‌ام دو قرارداد بلندمدت با
گازپروم امضا کرد که در مجموع 4.5 میلیارد متر مکعب گاز در سال را از طریق خطوط
لوله از طریق صربستان و اتریش و با دور زدن اوکراین تامین می‌کرد. از آنجایی که
استفاده از خط لوله گاز نورد استریم به حالت تعلیق درآمد، در اکتبر 2022 توافقی
برای افزایش عرضه گاز روسیه از طریق مسیر جنوبی - از طریق ترک استریم و شاخه آن از
طریق بلغارستان و صربستان، امضا شد. مجارستان در سال 2022 حدود 4.8 میلیارد متر
مکعب گاز از این مسیر دریافت کرده است.
ترکیه هاب انرژی می‌شود؟
در واقع این رویایی است که ترک‌ها از سالیان پیش در ذهن خود می‌پرورانند.
از زمانی که رجب طیب اردوغان قدرتش را در این کشور بیشتر کرده، رویا هم قوی‌تر شده
و اما جنگ در اوکراین توانسته تا حدی این رویا را به واقعیت تبدیل کند. به خصوص
زمانی که بخشی از خط لوله نورد استریم، که گاز روسیه را به اتحادیه اروپا وصل می‌کرد،
منفجر شد، (انفجاری که بر اساس اسناد تازه منتشر شده احتمالا به دست نیروهای
طرفدار اوکراین انجام شده) مسیر ترکیه برای انتقال انرژی روسیه بیشتر مورد توجه
قرار گرفته است. فاتح دونمز،
وزیر انرژی ترکیه هم بلندپروازی آنکارا را چنین توصیف می‌کند که «ترکیه نقشه راه
را تا پایان سال جاری ترسیم خواهد کرد و ممکن است کنفرانسی برای تامین کنندگان و
خریداران انرژی برگزار کند».
یوگنیا گابر، عضو ارشد غیر مقیم شورای آتلانتیک در ترکیه و مرکز مطالعات
مدرن ترکی دانشگاه کارلتون که پیش از این مشاور سیاست خارجی نخست وزیر اوکراین
بود، در وب‌سایت شورای آتلانتیک می‌نویسد: ترکیه می‌تواند به یک قطب انرژی تبدیل
شود، اما نه با استفاده از گاز روسیه. به اعتقاد این کارشناس مسائل بین‌المللی،
تمایل ترکیه برای ایفای نقش عمده در زیرساخت‌های انرژی منطقه‌ای نه تنها از نظر
ژئوپلیتیکی هدایت می‌شود، بلکه از نظر اقتصادی و فنی نیز امکان‌پذیر است. موقعیت
این کشور در تقاطع خطوط لوله هیدروکربنی متعدد و همچنین ظرفیت ذخیره‌سازی گاز آن
در واقع می‌تواند به شکل‌گیری چشم‌انداز انرژی برای منطقه کمک کند. با این حال،
برای موفقیت این کشور به عنوان هاب انرژی، گاز روسیه نمی‌تواند بخشی کلیدی از این
طرح باشد. فلسفه اصلی هر
«هاب انرژی» بر چندین ستون استوار است: تنوع مسیرها و تامین کنندگان موجود،
استقلال در تصمیم‌گیری از طریق یک نهاد مستقل، تقاضا و عرضه بازار که قیمت‌ها را
تعیین می‌کند، و اراده سیاسی شرکای بالقوه برای مشارکت در پروژه‌ها. در نظر گرفتن
روسیه هیچ یک از این ستون‌ها را شامل نمی‌شود. برعکس، ایده پوتین مبنی بر تبدیل
ترکیه به قطب گاز روسیه می‌تواند اتکای آنکارا را به سوخت‌های فسیلی روسیه افزایش
دهد، وابستگی استراتژیک این کشور به مسکو را در مناطق دور از انرژی عمیق‌تر کند و
به روابط پیچیده ترکیه با غرب آسیب بیشتری وارد کند. گابر با تاکید بر اینکه ترکیه گاز ارزان را با هزینه‌های
سیاسی بسیار به دست خواهد آورد، می‌نویسد: ترکیه در سال‌های اخیر به دلیل افزایش
سهم واردات گاز طبیعی مایع (LNG) و همچنین تنوع بخشیدن به
ترکیب انرژی خود با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بیشتر، در کاهش خرید گاز از
روسیه پیشرفت داشته است. با این حال، همچنان به شدت به منابع انرژی روسیه وابسته
است: گازپروم 44.9 درصد از تقاضای گاز داخلی ترکیه را در سال 2021 تامین کرد.
ترکیه همچنین سالانه بین ده درصد تا یک سوم نفت خام خود را از روسیه وارد می‌کند.
واردات نفت روسیه از ترکیه پس از حمله فوریه به اوکراین به طور قابل توجهی افزایش
یافته و در ماه اوت دو برابر شده است.
بر اساس گزارش جدید موسسه مطالعات استراتژیک دریای سیاه اوکراین، ترکیه در
ماه اکتبر به بزرگترین واردکننده نفت خام روسیه تبدیل شد و پس از آن ایتالیا و
یونان در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. در همین حال، روس‌اتم روسیه در حال ساخت نیروگاه
هسته‌ای آق‌قویو بر اساس مدل ساخت-خود-بهره‌برداری در استان مدیترانه‌ای مرسین
است. این نگرانی منطقی وجود دارد که این تاسیسات استراتژیک، که توسط شرکت دولتی
روسیه ساخته شده و متعلق به آن است، توسط اپراتورهای روسی در یکی از کشورهای عضو
ناتو و در نزدیکی پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه اداره شود و استقرار نظامی روسیه در
طرطوس سوریه، احتمالا به ابزار چانه‌زنی بعدی در باج‌گیری هسته‌ای مسکو تبدیل شود.
در همان زمان، مذاکرات در مورد یک قرارداد جدید احتمالی برای ساخت یک نیروگاه چهار
رآکتوری در سینوپ در سواحل دریای سیاه، درست روبروی شبه جزیره کریمه تحت اشغال
روسیه توسط روسیه، نیز در حال افزایش است. کارشناسان هشدار می‌دهند که این وابستگی فزاینده به
نفت، فناوری‌های هسته‌ای و گاز روسیه، ترکیه را در برابر باج‌گیری انرژی آسیب‌پذیر
می‌کند، باج‌گیری که اروپا از طریق قطع گاز روسیه تجربه کرده است. در واقع، ترکیه با سلاح گاز مسکو آشنا است.
گازپروم با ساخت ترک‌استریم، خط لوله گازی که روسیه را به ترکیه وصل می‌کند و
اوکراین را دور می‌زند، به عنوان یک پروژه ژئوپلیتیکی و نه اقتصادی، اتکای آنکارا
به مسکو را عمیق‌تر کرد و باعث تنش در روابط ترکیه با اوکراین شد. اوایل سال 2022 روسیه اعلام کرد که خط لوله
بلو استریم را که حدود 60 درصد واردات گاز روسیه از ترکیه را تامین می‌کند، به مدت
ده روز تعطیل می‌کند، آن هم تنها با یک اطلاعیه دو روزه. همان زمان کارشناسان
معتقد بودند که تعطیلی گاه به گاه ترک استریم برای تعمیر و نگهداری، که بقیه گاز
روسیه را به ترکیه می‌رساند و همچنین اتهامات غیرقابل توجیه پوتین در مورد اقدامات
تروریستی در خط لوله ترک‌استریم، احتمالا نشان از آن دارد که در آستانه انتخابات
ریاست‌جمهوری ترکیه، روزهای سختی را برای آنکارا به ارمغان آورد، که البته اردوغان
توانست از این آزمایش نیز عبور کند و انتخابات را از آن خود کند. در نهایت، همکاری
رو به رشد انرژی بین ترکیه و روسیه، آنکارا را در معرض فشار بیشتر اتحادیه اروپا و
ایالات متحده به دلیل افزایش نگرانی‌ها در مورد استفاده روسیه از این همکاری برای
دور زدن تحریم‌ها قرار می‌دهد. تنها یک هفته پس از آن که اردوغان و پوتین درباره
ایده «هاب انرژی» گفت‌وگو کردند و نورالدین نباتی، وزیر خزانه‌داری و دارایی ترکیه
درخواست خود را برای تخفیف گاز روسیه و تعویق پرداخت برای عرضه آن تکرار کرد، یک
هیات خزانه‌داری آمریکا به رهبری الیزابت روزنبرگ، دستیار وزیر امور مالی تروریسم
و جرایم مالی، از ترکیه دیدن کرد. به گفته وزارت خزانه‌داری ایالات متحده،
موضوعاتی که در دیدار با همتایان وی در دولت ترکیه و همچنین جامعه تجاری مورد
بررسی قرار گرفت، شامل «تحریم‌ها و کنترل‌های صادراتی اعمال شده بر روسیه، امنیت
انرژی، سیاست مبارزه با پولشویی و مقابله با تامین مالی تروریسم بود.»
مشکلات فنی ترکیه برای هاب انرژی
روسیه بودن
کارشناسان می‌گویند ترکیه برای تبدیل شدن به هاب گازی روسیه با مشکلات فنی
بسیاری مواجه است. اولا، ظرفیت موجود بلواستریم، شانزده میلیارد متر مکعب برای
پوشش نیازهای داخلی ترکیه استفاده می‌شود. خط لوله گاز دیگری که ترکیه را به روسیه
متصل می‌کند، ترک استریم است که ظرفیت کل 31.5 میلیارد متر مکعب دارد. خط اول با
ظرفیت 15.75 میلیارد متر مکعب برای عرضه به مشتریان داخلی ترکیه در نظر گرفته شده،
در حالی که خط دوم با همین ظرفیت گاز روسیه را از طریق بلغارستان به اروپا منتقل
می‌کند. این ظرفیت‌ها
نمی‌توانند جایگزین صدوده میلیارد مترمکعب دو خط نورد استریم شوند. علاوه بر این،
مسیر ترکیه، حتی در تئوری، هم فقط می‌تواند بازار کوچک اروپای جنوبی یونان، مقدونیه
شمالی، صربستان و مجارستان را تغذیه کند، در حالی که مصرف کنندگان عمده گاز روسیه،
مانند آلمان، در شمال بی‌نصیب باقی می‌مانند. ثانیا، ساخت خطوط لوله جدید در دریای سیاه، که در
حال حاضر یک منطقه جنگی است، نیازمند ایمنی و امنیت فیزیکی، سرمایه‌گذاری قابل توجه،
فناوری‌های پیشرفته ساخت‌وساز در آب‌های عمیق و کشتی‌های لوله‌کشی است که همه جزو
اهداف بالقوه تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا هستند. روسیه نمی‌تواند امنیت چنین
پروژه‌هایی را تضمین کند و شرکت‌های غربی تمایلی به سرمایه‌گذاری، فناوری و بیمه
ندارند. سوال بزرگ دیگر: چگونه می‌توان حجم بیشتری از گاز را از ذخایر به سواحل
دریای سیاه روسیه آورد؟ ثالثا، اتحادیه اروپا که اکنون در حال گذار از کربن‌زدایی است و از مسکو به
عنوان یک شریک معتبر سرخورده شده، اشتهایی برای دریافت بیشتر گاز از روسیه، بماند
که فروشنده هر که هست، ندارد. به گفته اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، از
زمان آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین، اتحادیه اروپا سهم روسیه از واردات گاز خود را
از 43.5 درصد در سال 2021 به 7.5 درصد کاهش داده است. او در جریان سفر جولای خود
به باکو، که قراردادی را برای دو برابر کردن واردات گاز از آذربایجان امضا کرد،
خاطرنشان کرد که «اتحادیه اروپا تصمیم گرفته تا از روسیه دور شده و به سمت شرکای
قابل اعتمادتر روی آورد». احتمال کمی وجود دارد که هر خط لوله جدیدی که گاز روسیه
را به مرزهای اتحادیه اروپا برساند، از بروکسل چراغ سبز دریافت کند. در عوض، این
خط لوله به سرنوشت خط لوله جریان جنوبی محکوم خواهد شد، خط لوله‌ای که قرار بود
گاز روسیه را از طریق بلغارستان به چندین کشور اروپایی منتقل کند اما به دلیل
مخالفت‌های اتحادیه اروپا باید لغو می‌شد.
آیا ترکیه بدون روسیه هم می‌تواند هاب
انرژی شود؟
احتمالا جواب این سوال مثبت است. ترکیه همچنان می‌تواند نقش یک بازیگر اصلی انرژی در منطقه را بر عهده بگیرد
و برای پر کردن شکاف گاز روسیه، سوخت‌های فسیلی جایگزین را به اروپا پیشنهاد کند. با این حال، آنکارا باید تصمیمی سیاسی بگیرد
تا خود را از مسکو جدا کند و به تامین کنندگان جایگزین روی آورد. ترکیه می‌تواند
به دنبال افزایش ظرفیت‌های خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP)
و کریدور گاز جنوبی برای صادرات بیشتر گاز آذربایجان و احتمالا ترکمنستان باشد.
ظرفیت انتقال کنونی ترانس آناتولی 16 میلیارد متر مکعب است که 10 میلیارد متر مکعب
برای اروپا و 6 میلیارد متر مکعب برای بازار داخلی ترکیه تخصیص داده شده است.
قراردادی که اخیرا بین کمیسیون اروپا و آذربایجان امضا شده، اجازه می‌دهد این
تعداد در پنج سال آینده دو برابر شود و به 32-33 میلیارد مترمکعب برسد. اگر
ترکمنستان برای پیوستن به این پروژه قدم بردارد، تنوع بیشتر عرضه گاز هم به نفع
امنیت انرژی ترکیه و هم برای روابط آن با اروپا خواهد بود و وابستگی کشورها را به
روسیه کاهش می‌دهد. علاوه بر این، ترکیه می‌تواند با تسریع تلاش‌ها برای دستیابی
به توافق با اسرائیل از منابع گازی شرق مدیترانه بهره‌برداری کند. احیای ایده
کریدور ترانس بالکان با اوکراین؛ بررسی فرصت‌ها برای آوردن گاز کردستان از شمال
عراق؛ و افزایش همکاری در زمینه ال‌ان‌جی با ایالات متحده، قطر و الجزایر از دیگر
گزینه‌های پیش‌روی ترکیه هستند. از سویی اکتشاف میدان گازی ساکاریای ترکیه در
دریای سیاه به طور بالقوه می‌تواند تا 25 درصد تقاضای داخلی را پس از عملیاتی شدن
آن در سال 2023، با تخمین 10 میلیون متر مکعب در روز تامین کند.
آیا ایران می‌تواند نقشی در هاب انرژی
بودن ترکیه بازی کند؟
پاسخ به این سوال به سادگی امکان‌پذیر نیست. ابتدا باید بررسی شود که ایران
تا چه میزان گاز می‌تواند به ترکیه صادر کند؟ از سویی به دلیل تحریم‌های بین‌المللی
ایران حتی در صورت صادرات گاز، امکان وصول درآمدهای حاصل را ندارد (اتفاقی که در
مورد عراق شاهد آن هستیم). و نکته بعد اینکه تولید گاز در ایران به‌ویژه در فصول
سرد کفاف نیاز داخلی را هم نمی‌دهد. بنابراین چشم‌انداز روشنی برای حضور فعال
ایران در طرح‌های انرژی ترکیه دیده نمی‌شود. به طوری که بنا بر گزارش اداره آمار
اروپا (یورو استات) در سه ماهه ۲۰۲۳ ایران
یک میلیارد و ۵۶۷ میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر کرده بود که نسبت به مدت مشابه
سال قبل ۱۷ درصد کاهش داشته است.