صنعت نفت دولت سیزدهم توجه به محیط زیست را محور اصلی پروژه‌های خود قرار داده و در کنار توسعه میدان‌های گازی و نفتی، موفق شده است با تصویب طرح‌های سخت‌گیرانه، حفظ گونه‌های جانوری، پاکسازی زمین به روش گیاه‌پالایی، کاشت درخت و سایر موارد، گام‌های بلندی در مسیر صیانت از زمین و هوای پاک بردارد.
به گزارش شانا، اجرای پروژه‌های نفت و گاز با توجه به حجم عظیم منابع نفت و گاز در کشور جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های توسعه صنعتی داشته و دارد، اما این صنایع عظیم از آثار و پیامدهای ناسازگار محیط زیستی برخوردارند که از آن جمله می‌توان به انواع مواد شیمیایی از جمله آمونیاک، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای ازت، دی‌اکسید کربن، منوکسید کربن، هیدروکربن‌ها، کربنات و... اشاره کرد که به‌صورت فاضلاب‌های صنعتی باعث آلودگی‌های محیط زیستی می‌شود و محیط زندگی بشر را در معرض آسیب قرار می‌دهد، همچنین آلاینده‌های گازی هم سبب آلودگی هوا می‌شوند و زندگی موجودات را در معرض تهدید قرار می‌دهند.
در همین زمینه، برای حفظ حقوق حقه بشر بر محیط زیست که در اسناد بین‌المللی تأیید شده است، دولت‌ها سعی در تدوین قوانینی دارند که بتوانند از طریق آن، با ایجاد محدودیت‌ها و راهکارهایی از آلودگی‌های محیط زیستی جلوگیری کنند، به‌خصوص در زمینه فعالیت‌های نفتی قوانینی در کشور تصویب شده و الزام‌هایی در قراردادها به طرف‌های خارجی و داخلی تحمیل شده است تا در صیانت از محیط زیست کوشا باشند.
از جمله می‌توان به ماده ۱۰۵ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی ماده ۷۱ قانون برنامه چهارم توسعه، ماده ۱۲۵ و ۱۹۲ قانون برنامه پنجم توسعه، مصوبات شورای عالی حفاظت از محیط‌زیست، مواد ۱۲ و ۱۳ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا و ماده ۱۱ آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب اشاره کرد که این قوانین و مقررات، چارچوبی را برای عمل دولت ترسیم کرده‌اند.
پیش‌گامی صنعت نفت دولت سیزدهم در حفظ محیط
دولت سیزدهم که از دولت‌های پیشگام در اجرای برنامه‌های محیط زیستی محسوب می‌شود، تلاش کرده است همسو با این قوانین و گام نهادن در مسیر مسئولیت اجتماعی حفظ محیط زیست، اقدام‌های مهمی را به منصه ظهور برساند از جمله می‌توان به استفاده از فناوری‌های پیشرفته اشاره کرد که بر همین مبنا، در صنعت نفت تلاش‌هایی صورت گرفته است تا از فناوری‌های پیشرفته در استخراج، حمل‌ونقل، پالایش و ذخیره‌سازی نفت استفاده شود. این فناوری‌ها به کاهش آلودگی هوا و آب، بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش اثرات منفی روی محیط‌زیست کمک می‌کنند.
این موضوعی است که مظاهر انصاری، مدیرکل اچ‌اس‌ئی و پدافند غیرعامل وزارت نفت درباره آن با تأکید بر اینکه حفظ محیط‌زیست در صنعت نفت تبدیل به یک موضوع کلیدی و راهبردی شده که مورد تأکید مستمر وزیر نفت نیز بوده است و در تمامی ارکان وزارت نفت موردتوجه ویژه قرار می‌گیرد، توضیح می‌دهد: در این راستا سیاست‌ها، الزامات و ضوابط زیست‌محیطی به‌تمامی شرکت‌های اصلی و تابع وزارت نفت، همچنین پیمانکاران این صنعت ابلاغ شده است و همه شرکت‌ها و تأسیسات تابع اعم از تولیدی/ طرح‌ها و واحدهای پشتیبانی، موظف به رعایت تمامی قوانین و ضوابط از زمان پیدایش طرح تا بهره‌برداری هستند. نکته بسیار مهم و حائز اهمیت اینکه هم‌اکنون هیچ پروژه‌ای در صنعت نفت آغاز نمی‌شود مگر آنکه پیوست محیط زیستی داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: از دیگر فعالیت‌های مهم که در حال پیگیری است، مشارکت فعال در مبادی قانون‌گذاری و تدوین ضوابط به‌منظور همسوسازی نیازمندی‌های فنی و تخصصی صنعت نفت در انطباق کامل با الزامات قانونی است که از مهم‌ترین موارد قابل‌ذکر می‌توان دستور عمل‌های سه‌گانه نحوه انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط زیستی (EIA) را نام برد که در راستای مصوبه هیئت وزیران و با همکاری دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست در سه بخش پروژه‌های نقطه‌ای، خطی و میدانی تدوین و به آن سازمان ارسال شد، همچنین در راستای مدیریت آلاینده‌های هوا در صنعت نفت، راهنمای محاسبه و گزارش‌دهی میزان آلاینده‌های هوا در تأسیسات صنعت نفت به همراه نرم‌افزار محاسباتی مربوطه برای نخستین‌بار بین دستگاه‌های اجرایی کشور در وزارت نفت تدوین شد و در روند تصویب‌خواهی قرار دارد.
مدیریت گازهای همراه و مشعل و کاهش آلاینده‌های هوا
یکی از اولویت‌های اساسی و محورهای مهم وزارت نفت در زمینه محیط‌زیست، مدیریت گازهای همراه و مشعل و کاهش آلاینده‌ها و مشعل‌سوزی است که توجه نکردن به این مهم، هدررفت سرمایه و آلودگی محیط‌زیست را به همراه خواهد داشت.
موضوع مدیریت گازهای همراه و مشعل در صنعت نفت با هدف حذف مشعل‌سوزی یکی از برنامه‌های کلیدی وزارت نفت در دولت سیزدهم است و بیشترین تلاش‌ها برای کاهش مشعل‌سوزی، با حمایت و پیگیری‌های مستمر و جدی وزیر نفت، در مناطق و شرکت‌های عملیاتی در حال انجام است تا هر چه زودتر برنامه‌ها و پروژه‌های کاهش مشعل‌سوزی، به پیشرفت کامل برسند و امید می‌رود با برنامه‌ریزی دقیق و اجرای به‌موقع طرح‌های تعریف‌شده و بهره‌برداری از آنها، مشعل‌سوزی در صنعت نفت در پایان دولت سیزدهم تعیین تکلیف شود. هم‌اکنون بالغ بر ۵ میلیارد دلار در این بخش سرمایه‌گذاری شده است. برخی از طرح‌های بهسازی و احداث تأسیسات جمع‌آوری گازهای مشعل که به بهره‌برداری رسیده یا در حال اجرا هستند، عبارت‌اند از:
- امضای قراردادی به ارزش یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار با شرکت پالایش گاز بیدبلند، این قرارداد شامل ۲۷ طرح برای جمع‌آوری ۶۰۰ میلیون فوت‌مکعب در روز گاز همراه است و در نتیجه آن سالانه حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن به خوراک پالایشگاه‌ها افزوده می‌شود. با افتتاح پالایش گاز بید بلند خلیج‌فارس ۲ با ظرفیت ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تن در سال گازهای همراه نفت از سه استان خوزستان بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد جمع‌آوری شد که تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش گازهای مشعل در مناطق نفت‌خیز جنوب داشته است.
- با بهره‌برداری از فاز اول پالایشگاه گاز یادآوران خلیج‌فارس و تکمیل ساخت فاز دوم آن با ظرفیت جمع‌آوری ۵۰۰ میلیون فوت مکعب در روز، گازهای همراه میدان‌های غرب کارون به طور کامل جمع‌آوری می‌شود.
- با بهره‌برداری از واحدهای جمع‌آوری گازهای مشعل در واحد پارسی کلاستر، مارون ۶، مارون ۳ و میدان منصوری درمجموع ۴۲ میلیون فوت مکعب در روز گاز مشعل بازیابی می‌شود.
- امضای دو قرارداد به ارزش یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون دلار به‌منظور اجرای طرح‌های بهسازی و احداث تأسیسات جمع‌آوری گازهای مشعل در پالایش بید بلند خلیج‌فارس و پتروشیمی مارون درمجموع با ظرفیت جمع‌آوری ۸۴۳ میلیون فوت‌مکعب در روز.
- پیگیری اجرای واحدهای جمع‌آوری گازهای مشعل میدان‌های نفت‌شهر/ سومار، سروستان و سعادت‌آباد با ۳۰ درصد پیشرفت، چشمه‌خوش با ۴۰ درصد پیشرفت و منطقه غرب کارون در مجموع با ظرفیت جمع‌آوری ۱۴۳ میلیون فوت مکعب در روز.
- جمع‌آوری گازهای میدان‌های غرب کارون با پیگیری ساخت و تکمیل ان‌جی‌ال ۳۱۰۰ با ظرفیت جمع‌آوری ۲۴۰ میلیون فوت مکعب در روز.
- پیگیری ساخت طرح ان‌جی‌ال خارک با ظرفیت جمع‌آوری ۳۰۰ میلیون فوت‌مکعب در روز.
- جمع‌آوری گازهای همراه مشعل سکوی نصر و جزیره سیری.
- انجام مطالعات مهندسی و انتخاب پیمانکاران داخلی برای اجرای انتقال گازهای مشعل فروزان.
- فراخوان مزایده فروش گازهای مشعل از جمله میدان نفتی مسجدسلیمان به میزان حدود ۶۵ میلیون فوت‌مکعب در روز و گازهای مشعل سکوی سلمان به مقدار حدود ۱۰۰ میلیون فوت‌مکعب.
- امضای تفاهم‌نامه همکاری بین شرکت ملی نفت ایران و هشت هلدینگ پتروشیمی با هدف سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی و تأمین خوراک در سال‌های آتی از اقدام‌های انجام‌شده است.
درباره کاهش آلاینده‌های هوا هم برنامه‌ها و پروژه‌های متعددی در تأسیسات صنعت نفت به بهره‌برداری رسیده یا در حال اجرا است که از موارد بارز آن می‌توان به اجرای پروژه تغلیظ گازهای اسیدی و افزایش استحصال گوگرد در پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد، راه‌اندازی و بهره‌برداری از واحدهای (Tail Gas Treatment Unit) TGTU در پالایشگاه‌های مجتمع گاز پارس جنوبی و احداث واحدهای TGT برای کاهش میزان انتشار گازهای دی‌اکسید گوگرد از کوره‌های زباله‌سوز در پالایشگاه‌های نفت اشاره کرد.
برنامه تغییر اقلیم و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای
وزارت نفت به‌عنوان پیشروترین دستگاه اجرایی کشور در موضوع تغییر اقلیم، اقدام‌های جدی و قابل‌توجهی انجام داده است و البته با مشارکت تمامی همکاران مسئول و دغدغه‌مند، این اقدام‌ها در آینده سرعت بیشتری خواهد گرفت. مهم‌ترین اقدام‌های انجام‌شده عبارت‌اند از:
- تهیه و ابلاغ «راهنمای محاسبه و گزارش‌دهی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای».
- طراحی و جاری‌سازی نرم‌افزار محاسبه موجودی انتشار گازهای گلخانه‌ای در تأسیسات صنعت نفت موسوم به PICARS.
- تهیه گزارش سیاهه انتشار سالانه گازهای گلخانه‌ای در صنعت نفت به‌عنوان نخستین دستگاه اجرایی که اقدام به محاسبه موجودی انتشار کرده است.
- تهیه ضرایب انتشار گازهای گلخانه‌ای در شرکت ملی نفت و شرکت ملی گاز ایران برای نخستین بار در بین دستگاه‌های اجرایی.
- کاهش انتشارات فرّار در شرکت انتقال گاز ایران و شرکت‌های گاز استانی.
- جمع‌آوری گازهای همراه در شرکت ملی نفت ایران در قالب طرح‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت که منجر به کاهش ۶۷ میلیون تن گاز گلخانه‌ای در سال می‌شود.
حفظ گونه‌های جانوری، پاکسازی زمین و کاهش آلایندگی‌ها به همت صنعت نفت
مدیریت پسماندهای صنعتی
برنامه وزارت نفت دولت سیزدهم در حوزه مدیریت پسماندهای صنعتی، پیگیری سیاست‌های تعیین تکلیف و مدیریت نهایی پسماندهای انباشته‌شده و اتخاذ روش‌های فنی مناسب برای مدیریت پسماندهای ناشی از حفاری با اولویت کاهش تولید، بازیابی منابع و دفع نهایی و افزایش ضریب بازیافت پسماندها شامل استفاده مجدد و فروش حداقل به‌میزان ۵ درصد در مقایسه با سال گذشته است.
در این راستا تعداد ۶ راهنما در حوزه مدیریت پسماند تدوین و ابلاغ شده است و از طریق تهیه و ارسال گزارش‌های روتین مدیریت پسماند توسط شرکت‌های اصلی، ضمن اطلاع از وضعیت تولید و نحوه مدیریت پسماند در صنعت نفت و ارائه راهکارهای بهبود، بر حسن اجرای ضوابط ابلاغی، نظارت می‌شود. مهم‌ترین پروژه‌های حوزه مدیریت پسماند به شرح زیر است:
- مهندسی و ساخت مکان‌های دفن پسماند کنده‌های حفاری در طرح‌های مستقر در محدوده تالاب هورالعظیم.
- احداث تعدادی لندفیل اختصاصی برای پسماندهای عادی در تأسیسات نفتی.
- احداث سایت بازیافت و تولید کمپوست.
- احداث تعدادی واحد تفکیک لجن‌های نفتی بیولوژیکی و آهکی در تأسیسات نفتی.
- احداث و راه‌اندازی دستگاه‌های پسماندسوز، در سایت‌های عملیاتی.
- خرید بالغ بر ۱۶ دستگاه امحای لامپ‌های فلورسنت در مجموعه صنعت نفت.
- خرید دستگاه‌های زباله‌سوز بشکه‌ای پرتابل توسط برخی مجتمع‌های پتروشیمی.
- اجرای برنامه‌های پاکسازی خاک‌های آلوده به ترکیبات نفتی به روش زیست پالایی (بیولوژیکی) تأسیسات نفتی.
- انجام مطالعات پسماندهای هیدروکربنی (اسلاج) با هدف جلوگیری از آلودگی محیط زیست در شرکت‌های عملیاتی تابع.
- اجرای پروژه پیشگیری و کنترل آلودگی خاک و آب زیرزمینی در سایت‌های عملیاتی.
- ایزوله کردن پیت‌های دکل‌های حفاری با استفاده از ژئو تکستایل و ژئو ممبران برای جلوگیری از نشت سیالات آلوده به محیط ازسوی مدیریت اکتشاف، شرکت‌های مهندسی و توسعه نفت و نفت مناطق مرکزی ایران.
- احداث سایت پاکسازی خاک‌های آلوده به مواد نفتی (لندفارم).
- طراحی و ساخت ۱۰ عدد حوضچه پسماند در پروژه‌های ایپیدی مربوط به دستگاه‌های حفاری پروژه‌ای.
- طراحی، خرید، نصب و راه‌اندازی مراکز بازیافت پسماند.
- ایجاد تسهیلات و تجهیزات دریافت مواد زائد کشتی‌ها در تأسیسات نفتی ساحلی.
- بازیافت لجن‌های نفتی و ته‌مانده مخازن نگهداری در داخل تأسیسات و مراکز نفتی.
کمک به حفاظت از زیست‌بوم و مناطق مهم زیست‌محیطی
در سال‌های اخیر حفاظت از گونه‌های جانوری و گیاهی مورد توجه بسیاری از شرکت‌های اصلی و فرعی تابع و شرکت‌های خصوصی فعال در صنعت نفت قرار گرفته است. این مهم در واحدهای عملیاتی مستقر در حاشیه خلیج فارس به علت حساسیت بیشتر اکوسیستم آن منطقه مورد توجه ویژه بوده است.
کمک به سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از مرجان‌ها، لاک‌پشت‌های دریایی پوزه عقابی و آهوهای در حال انقراض، اقدام‌هایی برای حفاظت از آهوی منطقه حفاظت‌شده مند، کاشت بذر بلوط در سطح ۵۰ هکتار از جنگل‌های زاگرس، کاشت جنگل‌های حرا در خوریات منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر، تهیه کالا و اجرای سیستم پایش الکترونیک پارک بمو هسمو با اهداف مسئولیت اجتماعی وزارت نفت از جمله موارد قابل ذکر است.
افزون بر موارد بالا برای حفاظت و احیای تالاب هورالعظیم و به تبع آن حفاظت از گونه‌های بومی منطقه مانند گونه در معرض خطر لاک‌پشت فراتی اقدام‌های پرشماری از جمله موارد زیر ازسوی وزارت نفت انجام شده است:
- احداث ۲۴۴ دهانه کالورت زیر جاده‌های دسترسی آنتنی احداث‌شده در زمان جنگ تحمیلی.
- احداث ۴۴ کالورت بزرگ سه دهانه جدید و پل چنددهانه.
- احداث ۵۴ کالورت زیر جاده‌ای و ۱۲ کالورت باکسی در منطقه یاران.
- احیای پوشش گیاهی تالاب و کاشت نهال و ایجاد فضای سبز به میزان ۳۲۳ هزار و ۵۹۸ هکتار در منطقه غرب کارون.
- صرف بیش از ۱۵۳ میلیارد ریال به‌منظور احیای تالاب و کاهش ریزگردها در منطقه غرب کارون.
- صرف بیش از ۶۰ میلیارد ریال به‌منظور ساخت مکان دفن کنده‌های حفاری بر اساس استانداردهای مهندسی برای پیشگیری از بروز آلودگی در محدوده تالاب.
- پاکسازی گودال‌های سوخت تأسیسات سرچاهی و مجاور دکل‌های حفاری و ترمیم و بازسازی کامل حدود ۱۰۰ گودال سوزا.
- انتقال پساب‌های تولیدی طرح‌ها به تصفیه‌خانه بهداشتی طرح آزادگان جنوبی و استفاده مجدد از آن برای آبیاری فضای سبز.
پاکسازی زمین به روش گیاه پالایی
توسعه و نگهداشت فضای سبز به‌عنوان یکی از رویکردهای صنعت نفت همواره مورد توجه مدیران شرکت‌ها بوده است و هم‌اکنون مساحت فضای سبز در مجموعه صنعت نفت بیش از ۷ هزار هکتار است که حدود ۳۰ درصد مساحت تأسیسات صنعتی مجموعه صنعت نفت را شامل می‌شود. این نسبت حدوداً سه برابر حد ۱۰ درصدی تعیین‌شده در قانون است.
در برنامه‌های جدید توسعه فضای سبز در صنعت نفت، استفاده از گیاهان مقاوم و سازگار با اقلیم مناطق مختلف عملیاتی و کمک به حفظ تنوع زیستی همسو با مسئولیت اجتماعی صنعت نفت مانند گونه‌های در حال آسیب مانگرو (جنگل‌های حرا) در سواحل جنوبی و برنامه‌ریزی و استفاده از سامانه آبیاری قطره‌ای برای فضای سبز، در راستای مدیریت مصرف آب، در دستور کار قرار دارد.
در این راستا، طرح جامع فضای سبز منطقه ویژه پارس جنوبی برای توسعه فضای سبز از مقدار ۳۱۱ هکتار به ۵ هزار و ۵۱۱ هکتار و امضای تفاهم‌نامه با اداره کل جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری استان بوشهر برای توسعه فضای سبز منطقه از موارد مهم و قابل ذکر هستند.
همچنین به همت محققان پژوهشگاه صنعت نفت، پاکسازی خاک‌های آلوده به ترکیبات نفتی برای نخستین‌بار به‌صورت درجا با روش گیاه‌پالایی در تنگه گندم‌کار استان چهارمحال و بختیاری با دانش‌فنی پژوهشگاه صنعت نفت انجام شد.
این پروژه با کاشت ۵۷۰ اصله نهال در محل‌های پایین‌دست و بالادست خط لوله نفت مارون در منطقه گندم‌کار پیگیری و انجام شده است که در این فرآیند ریشه گیاه برهم‌کنش بسیار خوبی با باکتری‌های تجزیه کننده ترکیبات نفتی در خاک برقرار می‌کند، و این امر منجر به تجزیه سریع‌تر آلاینده‌ها توسط باکتری در خاک می‌شود.
بر اساس آنالیزها از سوی آزمایشگاه‌های محیط زیست، این پروژه با موفقیت انجام شده و غلظت آلودگی هیدروکربنی در خاک منطقه به محدوده استاندارد یعنی یک درصد رسیده است.